Morgunblaðið - 19.11.2003, Blaðsíða 30

30 MIÐVIKUDAGUR 19. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
EFTIR fyrirlestur Petru Östergren sat hún fyrir
svörum áhugasamra en margt virtist brenna á fólki
varðandi sænsku leiðina. Til að mynda var hún spurð
hvort vændi hafi í raun minnkað í kjölfar lagasetn-
ingarinnar þar sem kaup á vændi eru bönnuð.
„Það getur verið að sumar vændiskonur hafi hætt
að selja sig. En ég held að vændi minnki ekki á þenn-
an hátt. Ef við virkilega vildum minnka vændi mynd-
um við leita lausna og t.d. leggja meiri peninga í
vændisathvörf og annað slíkt,“ svaraði Östergren.
Að loknum umræðunum tók Morgunblaðið Öster-
gren tali og spurði hana út í ýmis atriði sem komu
fram í máli hennar.
Er rétt að gera kaup á vændi ólögleg?
„Ef tekið er mið af því sem vændismanneskjurnar
segja þá finnst þeim það ekki rétt. Þeim finnst þeim
vera refsað. Þrátt fyrir að sagt sé að refsa eigi kaup-
andanum. Hann kemst alltaf undan ef hann er nógu
snjall. Neikvæðu afleiðingarnar bitna á vændismann-
eskjunum.“
Er hægt að alhæfa frá athugunum þínum um við-
horf vændiskvenna í Svíþjóð almennt?
„Ég hef talað við um það bil 20 vændiskonur sem
allar eru fæddar í Svíþjóð nema ein og ég held ég
geti alhæft um skoðanir vændiskvenna í Svíþjóð. Að
þeim þyki lögin ekki góð. Ég hef líka fengið viðbrögð
frá fólki sem hittir hundruð manna í vændi og það
styður það sem ég segi.“
Nú eru tölur sem sýna að fólk í vændi er lík
til að hafa verið beitt kynferðislegu ofbeldi s
Hvað finnst þér um þær tölur?
„Við vitum ekki hvort það eru fleiri vændis
eskjur sem hafa verið misnotaðar en t.d. star
heilbrigðisgeiranum. Og ef svo er þá held ég
sé samt ekki ástæða til þess að gera vændi ól
Það eru aðrar leiðir, t.d. að auka réttindi þeir
eru í vændi og bjóða þeim upp á tækifæri til a
á við vandamál sín.“
Hvernig getum við barist á móti mansali?
„Það eru tvenns konar hugmyndir. Önnur
myndin segir að við þurfum að gera sem mes
legt. Hin hugmyndin segir að við þurfum að l
sem flest til að við náum tökum á því. Ég veit
ekki, þetta eru tvær leiðir og ég held við þurf
bíða og sjá. Ég get samt ekki séð hvernig við
að taka á mansali ef það er ólöglegt.“
Eru mansal og vændi tvær hliðar á sömu m
„Mansal er þegar einstaklingur er seldur á
landa til þess að vinna. Það getur verið til þe
hann vinni á vínakri eða að hann selji kynlíf.
að þetta er tvennt ólíkt. Það er til fólk sem er
milli landa sem veit hvað það er að fara út í e
líka til fólk sem veit það ekki.“
Er vændi frjálst val eða sprottið af neyð?
„Það eru til ótal rannsóknir um hvers vegn
kjósa að selja líkama sinn. Sumar eru neydda
Petra Östergren situr fyrir svörum u
Aðrar lausnir eru mö
HÚSRANNSÓKN HJÁ BAUGI
Húsrannsókn starfsmanna skatt-rannsóknarstjóra hjá Baugi ífyrradag hefur vakið athygli
eins og við mátti búast í ljósi þess að
um er að ræða eitt stærsta fyrirtæki
landsins. Þessi húsrannsókn skattayf-
irvalda kemur í kjölfar húsrannsóknar
á vegum efnahagsbrotadeildar ríkis-
lögreglustjóra fyrir rúmu ári hjá sama
fyrirtæki.
Húsrannsóknir eru orðnar býsna al-
menn aðgerð eftirlitsstofnana hér á Ís-
landi. Má í því sambandi m.a. minnast
húsrannsókna hjá olíufélögunum öllum
á sínum tíma.
Þótt efnt sé til húsrannsókna er ekki
þar með sagt að sönnun fyrir sekt liggi
fyrir. Þvert á móti er mikilvægt að hafa
í huga að efnt er til húsrannsókna af
einhverju sérstöku tilefni til þess að
ganga úr skugga um hvort um einhver
brot sé að ræða. Húsrannsóknin ein er
engin sönnun þess. Hún er liður í rann-
sóknarstarfi.
Ítrekaðar aðgerðir af þessu tagi
sýna að eftirlitsstofnanir, sem hafa
verið settar á fót, eru að takast á við
verkefni sem eru miklu flóknari en áð-
ur. Viðskiptalífið er orðið umfangs-
meira. Viðskipti á milli landa eru mikil
og margslungnari en við höfum áður
kynnzt.
Í öðrum löndum er haft sterkt eftirlit
með fyrirtækjum og starfsemi þeirra,
hvort sem er á vettvangi skattayfir-
valda eða annars staðar. Þær eftirlits-
stofnanir sem hér eru að störfum eru
tiltölulega nýjar af nálinni. Hvað eftir
annað vakna upp spurningar um hvort
þær séu nægilega vel mannaðar, hvort
þær hafi nægilega fjármuni undir
höndum og hvort þær hafi þekkingu til
að fást við þau sívaxandi og flóknu
verkefni sem við þeim blasa.
Þær umræður, sem fram hafa farið á
þessu ári, benda eindregið til þess að
löggjafarvaldið þurfi með lagasmíð að
skýra betur verkefnaskiptingu á milli
þessara stofnana eins og m.a. hefur
komið fram varðandi Samkeppnis-
stofnun og efnahagsbrotadeild.
Mörgum þykir rannsóknir taka lang-
an tíma og jafnvel svo mjög að hætta sé
á að sakir fyrnist. Vafalaust gera fæstir
sér grein fyrir því hversu flókin og
viðamikil þessi verkefni eru. En jafn-
framt fer ekki á milli mála að fyrir fyr-
irtækin sjálf sem tekin eru til rann-
sóknar skiptir miklu máli að
rannsóknum eftirlitsstofnana verði
lokið sem fyrst. Það er t.d. augljóst að
það er mikilvægt fyrir Baug, sem
stendur í miklum umsvifum í öðrum
löndum, að rannsóknum bæði lögreglu
og skattayfirvalda verði lokið sem allra
fyrst. Það getur skaðað viðskiptahags-
muni fyrirtækisins bæði hér heima og
erlendis ef þær dragast á langinn. Þess
vegna eru það sameiginlegir hagsmun-
ir fyrirtækjanna sjálfra, hvort sem um
er að ræða Baug, olíufélögin, trygg-
ingafélögin eða þá sem að þessum
rannsóknum vinna, að niðurstaða komi
eins fljótt og mögulegt er.
Til þess að svo megi verða þarf að
tryggja bæði með löggjöf og fjárveit-
ingum að starfssvið og starfsskipting
eftirlitsstofnana hins opinbera sé skýr
og nægilegir fjármunir fyrir hendi til
þess að unnt sé að sinna þeim auknu
verkefnum sem þessar stofnanir þurfa
augljóslega að fást við.
FJÖLGUN BANKARÁNA
Sjöunda bankaránið á sjö mánuðumvar framið í Reykjavík þegar
grímuklæddur maður vopnaður hníf
réðst inn í útibú Búnaðarbankans á
Vesturgötu í Reykjavík. Einnig hafa
verið framin rán í Sparisjóði Kópavogs,
útibúi Landsbankans í Grindavík,
útibúi Íslandsbanka við Lóuhóla í
Reykjavík og útibúi Íslandsbanka við
Eiðistorg á Seltjarnarnesi. Þá hefur í
þrígang, í apríl, í maí og svo aftur síð-
astliðinn föstudag, verið framið banka-
rán í Sparisjóði Hafnarfjarðar.
Í öllum tilvikum nema einu var um
vopnuð rán að ræða þar sem eggvopn
voru munduð af ræningjum. Fimm rán-
anna teljast upplýst. Fengurinn hefur
verið mismikill, frá því að vera óveru-
legur upp í 1,7 milljónir í ráni í Spari-
sjóði Hafnarfjarðar.
Þessi alda vopnaðra bankarána er
uggvænleg. Á síðasta ári var ekkert
bankarán framið á Íslandi. Enginn hef-
ur sem betur fer særst í tengslum við
ránin en með þessu áframhaldi er
hætta á að það sé einungis tímaspurs-
mál hvenær fyrsta fórnarlamb vopn-
aðra bankarána liggur í valnum.
Við lifum í friðsamlegu samfélagi og
segja má að aðstæður taki mið af því.
Lögreglumenn bera ekki vopn og í
útibúum banka er meira lagt upp úr
góðu sambandi viðskiptavina og gjald-
kera en að skerma starfsmenn frá við-
skiptavinum í þágu öryggisins. Þótt ör-
yggisráðstafanir hafi verið auknar til
muna í íslenskum bönkum á síðustu ár-
um, til dæmis með myndavélum, eru
flest útibú enn tiltölulega óvarin miðað
við það sem þekkist í mörgum ná-
grannaríkjum okkar.
Það er heldur ekki víst að auknar ör-
yggisráðstafanir skili sér í færri rán-
um. Hugsanlega gæti þróunin orðið sú,
ef um harðsvíraða ræningja er að ræða,
að þeir mæti vopnaðir skotvopnum.
Viðskiptavinir bankanna eru jafnframt
óvarðir. Þeim er hægt að ógna með
vopnum og taka í gíslingu þótt gjald-
kerar sé öruggir í búrum. Jafnvel í
þeim ríkjum þar sem öryggið er mest
hefur ekki tekist að koma í veg fyrir
bankarán.
Öryggisverðir gætu vafalítið komið í
veg fyrir mörg rán, ekki síst þau sem
eru illa undirbúin. Hins vegar gæti það
reynst erfitt í framkvæmd og kostnað-
arsamt að vera með öryggisverði í öll-
um útibúum allra banka. Þá er jafn-
framt hætta á að þau rán sem eftir sem
áður yrðu framin myndu einkennast af
auknu ofbeldi. Það sem mestu skiptir
er að starfsfólk sé þjálfað og kunni að
bregðast við ef bankarán er framið.
Þar hlýtur öryggi starfsmanna og við-
skiptavina að vera forgangsatriði.
Jafnframt dregur það úr líkum á rán-
um ef gjaldkerar hafa lítið fé handbært
og því ekki mikið að hafa upp úr krafs-
inu fyrir bankaræningja.
Bankaránin eru hins vegar ekki ein-
angað fyrirbæri heldur angi af mun
stærra vandamáli, það er ofbeldisglæp-
um í samfélaginu almennt. Oft má
rekja þessa glæpi til eiturlyfja. Jafnvel
þótt það tækist að haga málum þannig
að ræningjar teldu það ekki áhættunn-
ar virði að ræna banka eru því miður
líkur á að þeir myndu snúa sér annað í
staðinn. Til að sporna við þessum
vanda verður því að skoða málið í
stærra samhengi og meta í því ljósi til
hvaða aðgerða er skynsamlegast að
grípa.
H
elsti gallinn við umræðu
og rannsóknir á vændi
er sá að fólk sem er í
vændi er aldrei spurt
álits. Þetta kom fram í
máli Petru Östergren mannfræðings en
hún er hér á landi í boði Ungra kvenna
í Sjálfstæðisflokknum til að kynna at-
huganir sínar á stöðu vændiskvenna í
Svíþjóð eftir að lögum var breytt þar
árið 1999. Nú liggur fyrir frumvarp á
Alþingi sem hefur sænsku leiðina að
fyrirmynd en hún felst í því að kaup á
vændi verði bönnuð með lögum. Öster-
gren vill meðal annars meina að líf
vændiskvenna sé orðið hættulegra eftir
að lögin tóku gildi.
Sjálf er Östergren frá Lapplandi en
fluttist til Stokkhólms þegar hún var 17
ára. Móðir hennar var myrt af ofbeldis-
fullum sambýlismanni og að sögn Öst-
ergren hefur það m.a. haft þau áhrif að
hún hefur skoðað mikið ofbeldi karla
gegn konum. Östergren er femínisti en
telur mikilvægt að greina á milli ólíkra
sjónarmiða innan femínisma.
Östergren er ekki sammála þeim
sem líta á vændi sem ofbeldi. Hún seg-
ir þær hugmyndir byggjast á því að
milli karla og kvenna sé valdaójafnvægi
sem komi m.a. fram sem ofbeldi karla
gegn konum. Máli sínu til stuðnings
bendir hún á að ofbeldi sé alveg jafn-
algengt í samböndum samkynhneigðra
og gagnkynhneigðra og einnig finnist
konur sem beita karla ofbeldi.
Östergren hefur gert athuganir á
vændi um árabil og lauk nýverið við
mastersritgerð í mannfræði byggða á
viðtölum sínum við í kringum 20 vænd-
iskonur sem allar, að undanskilinni
einni, eru fæddar í Svíþjóð. Að auki
hefur Östergren rætt við fólk sem dag-
lega hefur samskipti við hundruð
vændiskvenna og að hennar sögn tekur
málamenn segja
samfélag fyrir k
eskjurnar segja
Östergren gagnr
ir Svía alltof upp
að skapa siðferð
önnur ríki og þa
einstaklinga í þj
fyrir hagsmuni h
umst ekki vilja h
eskjurnar af þeir
þær gætu sagt e
pólitísku stefnun
eskjur hafa það
löggjöfina. Það e
ir þær að selja s
unum. Samkepp
þær geta ekki ha
þurfa á peningun
ir það að verkum
meira vald og se
að nota ekki smo
segir Östergren
arnir séu stressa
vændiskonur erf
þeir séu líklegir
ur.
Vænd
mismun
Östergren seg
snúa að því sem
ina (the whore s
hún vera eitt stæ
artækið í að hald
vændismanneskn
ber vitni. Í því fe
manneskjur í væ
ákveðinn hópur
„Við þykjumst v
það undir orð hennar um að vænd-
ismanneskjur (karlar og konur sem
stunda vændi) séu ósáttar við sænsku
löggjöfina eins og hún er í dag.
Svíar vilja vera
siðferðileg fyrirmynd
Östergren segir vera miklar and-
stæður á milli þess sem vændiskon-
urnar sem hún ræddi við höfðu að
segja og þess sem stjórnmála- og
fræðimenn hafa uppi um þær. „Stjórn-
Petra Östergren fjallaði um sænsku leiðina á má
Fólk í vændi aldre
Petra Östergren, sænsk-
ur mannfræðingur, hef-
ur gert athuganir á hög-
um fólks í vændi og
gagnrýnir sænsku lögin
sem fela í sér að kaup-
andi sé sekur. Halla
Gunnarsdóttir hlustaði á
erindi Östergren á mál-
fundi í afbrotafræðum
og spjallaði við hana að
því loknu.
Morgunblaðið/Ásdís
Petra Östergren í Norræna húsinu.
Fjöldi fólks lagði leið sína á fyrirlestur Petru Östergren í gæ