Morgunblaðið - 19.11.2003, Blaðsíða 34

UMRÆÐAN
34 MIÐVIKUDAGUR 19. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
M
ér finnst vera kom-
inn svo mikill fá-
fengileiki í sam-
tímann. Ég verð
var við svo ríka
tilhneigingu til að hampa því sem
ekkert er, en horfa fram hjá hinu,
sem er raunveruleg verðmæti;
raunverulegur kjarni. Nú keppist
hver við annan um að höggva á
ræturnar, því sá lífsstíll, sem er í
tízku, er rótleysi. Ekkert er nógu
gott eins og það er. Ekki einasta að
snörur séu lagðar fyrir okkur með
falskri fegurð og innihaldslausu
hjómi, heldur er börnum líka teflt
fram til þess
að tæla og
trylla. Við
eigum öll að
vera ung, rík
og falleg.
Stundum
finnst mér eins og menn séu heill-
um horfnir í einhvern glansheim,
þar sem þeir eru stöðugt að finna
upp hjólið og allt snýst um þá
sjálfa. Sjáið mig, segja þeir og við
hinir störum opinmynntir á.
Ég get ekki litið fram hjá því, að
ég tók þátt í þessum dansi kring-
um glanskálfinn. En ekki lengur.
Ég hef hent danskortinu mínu og
horfi til annarra átta.
Það var svo, að þegar ég fór út í
búð, lét ég augun oft hvarfla um
forsíður tímarita meðan ég beið
eftir að komast að við kassann. Það
sem vakti athygli mína var, hversu
oft sömu andlitunum brá fyrir, eins
og aðeins brot af þjóðinni lifði í
þessum glansheimi.
Ég fylgdist með þessum for-
síðum og gat jafnan tíundað eitt og
annað, þegar heim kom. Og á
mannamótum var ég langt í það að
vera viðræðuhæfur!
Það sem á vantaði bætti ég mér
upp á biðstofunum, þar sem ég
fletti tímaritum og skyggndist inn í
glansheiminn á bak við forsíð-
urnar. Þar sá hvergi á; allt slétt og
fellt og fallegt.
Þeir sviptivindar, sem blása um
mannlífið, fóru ekki um þessi blöð.
Það var logn á þeirra síðum; hár-
greiðslurnar högguðust ekki.
Einn góðan veðurdag var ég bú-
inn að fá nóg. Ég fékk það á tilfinn-
inguna, að glansheimurinn væri
genginn of langt. Þetta gaspur
hans um ekki neitt gekk gjör-
samlega fram af mér.
Nú lít ég ekki við forsíðunum,
þótt ég þurfi að bíða við búðarkass-
ann. Og þurfi ég á biðstofu, tek ég
með mér bók til þess að drepa tím-
ann. Ég er hættur að líta upp, þeg-
ar glansheimurinn kallar; Sjáðu
mig! MIG! Mér er alveg sama þótt
ég teljist ekki viðræðuhæfur um
fáfengileikann og menn segi mig
þess vegna hættan að fylgjast með.
Ég fylgist þeim mun betur með því
sem mér finnst skipta máli. Ég
veit, að heimurinn kemst af án
þeirra sem gala hæst.
Í minni blaðamennsku vantar
ekkert upp á það, að ég hafi kynnzt
fólki, sem telur sig bezt, fallegast
og frumlegast. Þetta fólk mætir
með sinn sjálfshólsstaur og vill fá
að hrópa ágæti sitt út yfir heims-
byggðina. Hér er ég! Sjáðu mig!
Þú hefur aldrei séð eða heyrt ann-
að eins!
Skelfing hvað þetta framferði
fer í taugarnar á mér. Nú er ég í
aðstöðu til þess að leiða það hjá
mér. Ekkert af þessu fólki er mér
minnisstæðir einstaklingar. Ég
man bara fyrirganginn. Vonandi
að hann verði ekki efst á baugi
blaðsins míns. Nóg er nú samt! Og
aðrir nógir til að glotta með glans!
En ég hef líka kynnzt mörgum,
sem koma til dyranna eins og þeir
eru klæddir og heyja sína lífsbar-
áttu án þess að hrópa um hana á
torgum. Og þegar eitthvað bjátar
á, taka þeir hlutunum til þess að
sigrast á þeim. Þessir menn hafa
stækkað af eigin verkum, án þess
að fá ofbirtu í augun yfir sjálfum
sér. Þetta eru minnisstæðir ein-
staklingar.
Meðal annars man ég stutt svar
manns, sem hafði orðið skipreika,
en komst í björgunarbát og hafðist
þar við í vosbúð og vondu veðri í
röska klukkustund. Kunnugir
töldu hann hafa verið hætt kominn,
þegar honum var bjargað. Þegar
ég spurði hann um vistina í björg-
unarbátnum, svaraði hann: Þetta
var sextíu mínútna klukkutími!
Rétt eins og hann hefði bara setið
heima í stofu!
Svona gorgeirslaus gæi hefði nú
aldrei meikað það í glansheim-
inum. Þar er sextíu mínútna
klukkutími ekki til. Bara sekúndan
og eilífðin; ekkert þar í milli. Ég
var að deyja! Þetta var eins og heil
eilífð, sagði eitt glansnúmerið, sem
lenti í fimm mínútna hnjaski á lífs-
leiðinni. Og allur glansheimurinn
stóð á öndinni af hrifningu.
En ekki hann ég! Stundum
flögrar það að mér, að allt of marg-
ir nenni ekki lengur að skyggnast
undir yfirborð hlutanna og leita að
kjarnanum. Það er svo miklu auð-
veldara að láta yfirborðið blekkja
sig. Drekka í sig glansheiminn og
ímynda sér, að hann sé raunveru-
leikinn. Falla í stafi þegar hávað-
inn hellist yfir; sjáðu mig. Hér er
ég. ÉG!
Má ég þá frekar biðja um Ljúfa-
land og lóuna. Ljúfaland byrjaði
sem sumarbústaður, sem við hjón-
in áttum um tíma og reyndist mér
gott afdrep frá umheiminum. Hvar
sem ég finn slíkt afdrep síðan,
kalla ég það Ljúfaland með sjálf-
um mér. Í Ljúfalandi sat ég oft og
hlustaði á lóuna, sem söng á lóðinni
okkar.
Ég minnist þess ekki, að hafa
séð lóu uppi á staur eða húsþaki.
Hún hélt sig alltaf við jörðina með
söng sinn.
Fallegur fugl lóan, eiginlega
fullkomin fegurð í útliti og lögun.
Og hún syngur fugla fegurst.
Skyldi Íslendingum þykja jafn-
vænt um annan fugl og lóuna? Ég
held ekki. Hún er fallegust, bezt og
vinsælust.
Ekki af því að hún hafi hæst eða
hreyki sér. Nei, lóan er þetta allt af
sjálfri sér. Hún þarf ekki upp á
staur til þess að gala sjálfa sig út
yfir heiminn. Hún syngur ekki;
Sjáið mig, hér er ég! Henni dugar
alveg að skoppa eftir móanum og
kveða burt leiðindin.
Dansinn
um glans-
kálfinn
Hér er fjallað um fyrirganginn í glans-
heiminum; sjálfsánægjuna og sjálfs-
hólið, og lóuna, sem er allt annað, og
elskuð af öllum einmitt vegna þess.
VIÐHORF
Eftir Freystein
Jóhannsson
freysteinn@mbl.is
Nafn skóla Fækkun stöðu-
gilda kennara Fækkun nemenda Áhrif á húsnæði
Fjölbrautaskóli Vesturlands á Akranesi 6 78 (15,3%) Engin áhrif
Menntaskólinn á Ísafirði 2 22 (13,0%) Þegar umfram þörf
Fjölbrautaskóli Norðurlands á
Sauðárkróki 3 52 (14,7%) Engin áhrif
Menntaskólinn á Akureyri 9 116 (19,6%) Engin áhrif
Verkmenntaskólinn á Akureyri 10 130 (21,5%) Engin áhrif
Framhaldsskólinn á Laugum 0 8 (8,8%) Engin áhrif
Framhaldsskólinn á Húsavík 1 24 (18,6%) Engin áhrif
Menntaskólinn á Egilsstöðum 4 45 (16,8%) Engin áhrif
Verkmenntaskóli Austurlands 1 13 (12,2%) Þegar umfram þörf
Framhaldsskólinn í A.-Skaftafellsýslu 1 7 (8,2%) Engin áhrif
Framhaldsskólinn í Vestmannaeyjum 2 27 (14,5%) Engin áhrif
Menntaskólinn á Laugarvatni 3 35 (20,3%) Dregur eitthvað úr
nýbyggingarþörf
Fjölbrautaskóli Suðurlands á Selfossi 7 96 (17,3%) Dregur eitthvað úr
nýbyggingarþörf
Landsbyggðin alls 49 (17%) 653 (17,1%) Mjög lítil áhrif
Landið allt 155 (12,2%) 2053 (17,9%) Lítil
ÞAÐ er sannarlega athyglisvert að
skoða skýrslu menntamálaráðuneyt-
isins um styttingu námstíma til stúd-
entsprófs. Hér skal
staðnæmst við þær
upplýsingar sem
fram eru bornar um
húsakost, manna-
flsþörf og nem-
endafjölda í fram-
haldsskólum að
óbreyttu og ef af styttingu námsins
verður. Lítum sérstaklega á lands-
byggðina utan höfuðborgarsvæðisins
og Suðurnesja. Í neðstu línu töfl-
unnar eru tölur um landið allt til sam-
anburðar. Heimildir eru töflur 13 og
15 í skýrslu ráðuneytisins:
Sjá töflu.
Af þessum tölum er í fyrsta lagi
ljóst að stytting náms til stúdents-
prófs hefur í för með sér vannýtingu
á húsnæði flestra framhaldsskóla á
landsbyggðinni sem eru þegar full-
byggðir. Í öðru lagi fækkar stöðugild-
um háskólamenntaðra sérfræðinga
við framhaldsskólakennslu á lands-
byggðinni um 17% borið saman við
rúm 12% á landsvísu. Í þriðja lagi
fækkar framhaldsskólanemum á
landsbyggðinni um rúm 17% sam-
anborið við tæp 18% á landsvísu.
Um fyrsta atriðið er fátt annað að
segja en að það getur naumast verið
hagkvæmt að fullnýta ekki húsnæði
sem þegar er til staðar.
Um annað atriðið skal bent á að
fækkun um 49 háskólamenntaða sér-
fræðinga á landsbyggðinni er und-
arlegt framlag til byggðaþróunar
samtímans. Þetta fólk er sérmenntað
til kennslu og vandséð er hvar krafta
þess verður þörf ef til breyting-
arinnar kemur. Afleiðingin verður
vannýting á sérhæfðu starfsliði auk
þess sem verulega mun muna um
brotthvarf kennaranna og fjölskyldna
þeirra.
Þriðja atriðið leynir á sér. Ef gert
er ráð fyrir að þriðjungur nemend-
anna í landsbyggðarskólunum (að öll-
um líkindum of lág tala) eigi lögheim-
ili utan þeirra sveitarfélaga sem þeir
stunda nám í þarf að hyggja að fjár-
munatilfærslu og tekjutapi viðkom-
andi sveitarfélaga. Fáar haldbærar
tölur eru til um hversu mikið þetta fé
er en í riti Rannsóknastofnunar Há-
skólans á Akureyri, Byggðastefna til
nýrrar aldar (Ak. 1998), eru leidd rök
að því að hver aðkominn framhalds-
skólanemandi hafi þá flutt a.m.k. 400
þúsund krónur með sér milli sveitar-
félaga ár hvert. Jafnframt er sagt að
talan sé vísast 15 til 25% of lág. Ef
reiknað er með að þessi upphæð sé
nú um 600 þúsund krónur er augljóst
að nemendafækkunin á landsbyggð-
inni mun þýða minna fjárstreymi til
skólastaðanna tólf upp á ríflega 130
milljónir króna á ári að lágmarki. Þá
er ótalið tap byggðanna vegna færri
kennara, lægri heildarlaunagreiðslna
frá ríkisvaldinu og minni umsvifa að
öðru leyti.
Þetta eru beinharðar tölur en þeim
til viðbótar skal bent á að fækkun
kennara og nemenda í litlum og frem-
ur litlum skólum mun koma hart nið-
ur á því námsframboði sem unnt
verður að veita vegna þess að kennd-
um tímum í einstökum námsgreinum
mun fækka. Þar með verður enn erf-
iðara að fá sérhæfða kennara til
starfa. Róður þessara skóla mun því
þyngjast að mun frá því sem nú er og
þykir þó mörgum nóg um.
Stytting náms til stúdentsprófs –
Áhrif á landsbyggðinni
Eftir Braga Guðmundsson
Höfundur er brautarstjóri
grunnskólabrautar við kennara-
deild Háskólans á Akureyri.
ÞAÐ framtak FÍB nú í haust að
vekja athygli á misvel viðgerðum
tjónabílum í umferð virðist hafa
valdið starfs-
mönnum trygginga-
félaga nokkru hug-
arangri og hafa
ýmsir þeirra stigið
fram og sagt þetta
mál vera ys og þys
útaf engu. Í grein í
Morgunblaðinu nýlega segir for-
stöðumaður tjónaskoðunarstöðvar
Sjóvár-Almennra trygginga hf. að í
öllum greinum og fréttaviðtölum um
þetta efni hafi komið fram stóryrði,
illa ígrundaðar yfirlýsingar og get-
gátur um viðgerðir á tjónabifreiðum
og fjölda þeirra.
Hvaða stóryrði?
Hjá FÍB könnumst við ekki við
það að höfð hafi verið uppi stóryrði
né illa ígrundaðar yfirlýsingar.
Ástæðulaust er svo sem að vera elta
ólar við þessar fullyrðingar forstöðu-
mannsins og annarra trygginga-
manna sem tekið hafa í sama streng.
Málskilningur þeirra kann að vera
með þeim hætti að þeim finnist það,
sem sagt hefur verið, stóryrði og illa
ígrundaðar yfirlýsingar og verður þá
svo að vera. FÍB ætlar ekki að
standa í einhverskonar móðurmáls-
kennslu fyrir starfsmenn trygginga-
félaga.
Tvískinnungur
En auðvitað er nærtækt að álykta
að viðbrögð manna tengist því að
þeir viti upp á sig skömmina. Er
ekki einmitt augljós tvískinningur
fólginn í því að reka áróður fyrir
bættri umferðarhegðan og notkun
öryggisbúnaðar í bílum en vera á
sama tíma í stórtækri sölu á
skemmdum bílum á hverjum mánu-
degi allan ársins hring sem margir
hverjir komast í hendur aðila sem
klambra bílflökum saman af van-
kunnáttu og vanefnum? Þessir bíl-
skúramenn selja síðan grandalausu
fólki bílana eftir að hafa sminkað þá
upp. Bílarnir eru þá seldir með sömu
öryggisbeltunum sem kannski
björguðu lífi og limum þeirra sem í
bílnum voru í óhappinu, en ekki nýj-
um beltum – seldir án nýrra loftpúða
í stað þeirra sem sprungu í óhappinu
– seldir með sköðuðu og síðan „upp-
réttuðu“ burðarvirki í stað nýs
o.s.frv. Hver geta örlög fólks í hálf-
viðgerðum bílnum orðið ef hann
lendir aftur í óhappi?
FÍB hafði á sínum tíma frum-
kvæði að því að settar yrðu reglur
um meðferð bifreiða eftir tjón. Þess-
ar reglur tóku gildi 1. júní 1999 (ekki
í ágúst 2001 eins og forstöðumaður
tjónaskoðunarstöðvar Sjóvár-
Almennra trygginga heldur fram í
grein sinni). Um margt eru þessar
reglur ágætar og ef farið væri eftir
þeim út í hörgul væru í sjálfu sér
ekki miklar ástæður til gagnrýni. En
þannig er það bara ekki, því miður.
Veikari bílar
Nútímabílar eru byggðir ekki
ósvipað og flugvélar. Reynt er að
hafa þá sem allra léttasta en jafn-
framt sterka. Í burðarvirki þeirra er
notað plötustál sem er mjög sterkt
þrátt fyrir að vera örþunnt. Burð-
arþol þess er fengið með því að for-
ma það á ýmsan hátt og fella mót-
aðar einingar saman með sérstakri
suðutækni. Plötustálið í bílum er
einnig formeðhöndlað, t.d. með zink-
húðun til að verja það tæringu. Þeg-
ar burðarvirki bíls hefur dældast og
skemmst, verður að skipta út
skemmda hlutanum fyrir nýjan og
sjóða nýja hlutann, sem oftar en
ekki er zinkhúðaður, með sérstakri
tækni sem er bílskúraviðgerða-
mönnum í flestum ef ekki öllum til-
fellum ofviða. Ef skemmt burð-
arvirki er einungis rétt upp með því
að hita stálið í því og hamra til, miss-
ir það einfaldlega megnið af burð-
arþoli sínu og styrk og bíllinn er
margfalt veikari eftir en áður auk
þess að vera ryðsæknari.
Sérhæfð fagvinna
Framleiðendur nútímabíla gefa út
nákvæmar forskriftir fyrir því
hvernig gera á við bílana eftir um-
ferðaróhöpp svipað og framleið-
endur flugvéla gera. Ef flugvél
skemmist er skipt út skemmdu hlut-
unum og gert við vélina samkvæmt
forskriftum framleiðenda. Löggiltir
flugvirkjar vinna slík verk og í verk-
lok er vinnan tekin út og gengið úr
skugga um að vélin sé flughæf. Sam-
kvæmt fyrrnefndum reglum um
meðferð tjónabíla er ætlast til að
hún sé ekki ósvipuð og við flugvél-
ina. En það er farið á svig við regl-
urnar. Bílar eru seldir Pétri og Páli
og undir hælinn lagt hvort gert er
við þá á faglegan hátt eða ekki. FÍB
er þeirrar skoðunar að þessar mánu-
dagsútsölur tryggingafélaganna á
skemmdum bílum til Péturs og Páls
séu tímaskekkja. Bílgreina-
sambandið hefur ítrekað tekið í
sama streng og lýst þeirri skoðun
sinni að sala tjónabíla á uppboðum
til almennings sé fyllilega óraunhæf
í nútímaþjóðfélagi.
Illa og vel viðgerðir
tjónabílar
Eftir Stefán Ásgrímsson
Höfundur er ritstjóri FÍB blaðsins.