Morgunblaðið - 22.12.2003, Síða 20

LISTIR
20 MÁNUDAGUR 22. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Jólagjöf fjölskyldunnar
Dreifing. Hönnun og umbrot • S. 577 1888
Fæst í næstu bókabú›
Fjölskyldusaga um köttinn
Markús Árelíus sem sér lífi›
frá skemmtilegu sjónarhorni.
2 geisladiskar. Höfundur les.
PÉTUR Steingrímsson bóndi,
fluguhnýtari, fluguveiðimaður og leið-
sögumaður stangaveiðimanna á
bökkum Laxár í Aðaldal um árabil
hefur sent frá sér bókina Veldu flugu
– Fluguveiðibók Péturs í Laxárnesi.
Sá er þetta ritar hef-
ur veitt á stöng um 40
ára skeið, er með veiði-
dellu á háu stigi og
hlakkaði mikið til að fá
bók Péturs í hendurnar.
Nú hefur það gerst og
eftir lestur bókarinnar
eru tilfinningarnar
blendnar.
Framan af bókinni
rekur hver kaflinn ann-
an þar sem fjallað er um
hina ýmsu þætti flugu-
hnýtinga. Það eru einn-
ig stórfróðlegir kaflar
um umhverfi Péturs,
Mývatn, Laxá, og at-
burði sem hafa varðað
lífshlaup hans í sveitinni, s.s. Laxár-
deilan, kafli um fyrstu fluguveiði-
mennina, veiðar í Laxá í gamla daga
og hugleiðing um villta laxastofninn
sem ýmsir telja nú eiga undir högg að
sækja. Ennfremur er kafli sem heitir
Hvers vegna fluga? og verður skoð-
aður betur hér á eftir. Þegar á bókina
líður, skiptast að mestu á síður með
flugum og uppskriftum þeirra og
veiðisögur, bæði frá yngri árum Pét-
urs og árum hans í leiðsögumennsku.
Veldu flugu er afar falleg þótt
skemmtilegra hefði verið að hafa fleiri
myndir sem sýna undursamlegt um-
hverfi Laxár. Þetta er þó matsatriði.
Pétur er líka bráðlipur penni og á
góða spretti, bæði í fræði- og sögu-
mennskunni. Stóri laxinn, bls. 311 og
Laxinn sem aldrei gleymist, bls. 343
eru dæmi um skemmtilegar veiðisög-
ur. Fyrir fluguhnýtara er bókin algjör
hvalreki. Flokkun hans á flugum og
birting fjölda uppskrifta og mynda lítt
þekktra tegunda er spennandi fyrir
alla þá sem yndi hafa af hnýtingum.
En maður hlýtur að spyrja sig eftir
lestur þessarar bókar, fyrir hvern er
verið að skrifa? Kaflinn Hvers vegna
fluga? sem er stuttur og hefst á blað-
síðu tólf er kveikjan að þessum vanga-
veltum. Í þeim kafla dregur Pétur
ekkert undan er hann dregur íslenska
stangaveiðimenn í dilka. Dilkarnir
eru tveir. Í öðrum dilknum eru Pétur
og félagar, þeir sem veiða aðeins á
flugu og sleppa öllum löxum nema
þeim sem óvart skaddast um of. Í hin-
um dilknum eru allir hinir, þ.e.a.s.
þeir sem veiða á flugu og drepa alla
eða þó ekki væri nema hluta þeirra
laxa sem þeir veiða, að
ekki sé talað um hina
sem bregða fyrir sig
spæni eða maðki. Þessi
hópur fær nafnið „orm-
askaularnir“ og eru
ekki merkilegur pappír
hjá Pétri. Orðið „skauli“
er í Orðabók Eddu frá
2002 í ritstjórn Marðar
Árnasonar útlistað
svona: „Niðrandi um
mann; larfur, skarfur
eða labbakútur.“ Óhætt
er að segja að Pétur
vandi ormaskaulunum
ekki kveðjurnar og á
mörgum stöðum í veiði-
sögum Péturs ganga
þeir aftur og ævinlega er tóninn hinn
sami. Þá eru sumar mann- og atvika-
lýsingarnar í veiðisögunum með þeim
hætti að einhver hefði þurft að fara
yfir það með Pétri hvað fari vel að láta
frá sér og hvað ekki. Lýsingar á því
hvernig hann hefnir fyrir, ári seinna,
að erlendur maður vildi drepa rúm-
lega 20 punda lax sem hann veiddi,
lýsingar á því hvernig einn þeirra
manna sem hann sagði til við Laxá
var gripinn magapest og náði við illan
leik að leysa niðurum sig, lýsingar á
atganginum sem fylgdi, og útlits- og
atferlislýsingar á mönnum sem hafa
ekkert til saka unnið annað en að vera
„ormaskaular“, eru nokkur dæmi, en
þau eru fleiri og of langt mál að rekja
það allt saman.
Spurt var fyrir hverja er bókin
skrifuð? Pétur sjálfan væntanlega.
Hann er að gera upp líf sitt á bökkum
vatnanna. Hún er fyrir áhugamenn
um fluguhnýtingar og laxasleppingar.
En ormaskaulum mun leiðast þessi
lestur, enda vill enginn láta tala niður
til sín.
Frágangur og prófarkalestur er til
fyrirmyndar, benda má þó á neyðar-
legan frágang á mynd á blaðsíðu 146,
þar sem Pétur og vinur hans Bill
Young hampa stórum legnum hæng
og í myndatexta stendur: „Þessum
höfðingja var gefið líf eftir að fyrir-
sætustörfum lauk.“ Á blaðsíðu 17 eru
hins vegar leiðbeiningar um það
hvernig eigi að meðhöndla lax til að
koma honum lifandi aftur út í ána. Þar
stendur: „Handfjatlið sem minnst lax
sem á að sleppa – snertið til dæmis
aldrei tálknin því þá eru miklar líkur á
að hann deyi – og takið hann ekki upp
á land...“ Flest bendir hins vegar til að
hængurinn á bls. 146 sé steindauður,
enda er Young með alla fingur hægri
handar á kafi í tálknum laxins.
BÆKUR
Stangveiði
Pétur Steingrímsson. 363 blaðsíður.
Myndir af flugum eftir Gísla Egil Hrafns-
son, aðrar myndir
eftir ýmsa. Mál og menning 2003.
VELDU FLUGU – FLUGUVEIÐIBÓK
PÉTURS Í LAXÁRNESI
Guðmundur Guðjónsson
Pétur Steingrímsson
Af ormaskaulum
og útvöldum
LANDFRÆÐISSAGA Íslands kom
fyrst út á árunum 1892–1904 og í
henni má finna hugmyndir manna
um Ísland, nátt-
úruskoðun og rann-
sóknir fyrr og síðar.
Fyrst segir frá siglingu
Forn-Grikkja í norður-
höfum og hugsanlegri
komu þeirra til Íslands.
Útgefandi og annar
ritstjóri nýju útgáf-
unnar er Gísli Már
Gíslason hjá Orms-
tungu. Hann er fyrst
spurður um tildrög út-
gáfunnar.
„Allt frá því ég eign-
aðist Ferðabók Þor-
valds á ofanverðum sjö-
unda áratug síðustu
aldar hefur höfund-
urinn verið mér hug-
stæður. Það var reynd-
ar í Ferðabókinni sem
ég man fyrst eftir að
hafa séð á Land-
fræðissöguna minnst en
svo uppgötvaði ég
smám saman hversu
mjög síðari tíma höf-
undar styðjast við hana,
og líklega er ekki vísað
jafnoft í neitt af öðrum
verkum Þorvalds – og
eru þau þó mörg og
mikil að vöxtum.
Þó að ég hefði ekki
lesið verkið stafaði allt-
af einhverjum dularfullum ljóma af
því í huga mér, og þetta leiddi loks til
þess að ég spurði um það á Borg-
arbókasafni. Það var snemma árs
1993. Verkið var að vísu til á safninu,
en var ekki lánað út úr húsi svo að ég
varð að láta mér nægja að kynnast
því í lestrarsalnum. Er ekki að orð-
lengja það að þetta varð
ást við fyrstu sýn og ég
linnti ekki látum fyrr en
ég hafði þefað uppi og
keypt komplett sett –
öll fjögur bindin, óinn-
bundin að vísu – í forn-
bókabúðinni hjá henni
Sigríði Helgadóttur.“
Á ritið erindi til okkar
nú?
„Við lestur Land-
fræðissögunnar varð ég
ekki fyrir vonbrigðum
og forhertist fljótlega í
þeirri trú að hún ætti
fullt erindi til okkar nú
á dögum og tók strax að
bollaleggja um að gefa
hana út að nýju. Ég
þóttist vita að þetta
væri ekkert áhlaupa-
verk og hófst því handa
við að fá til liðs við mig
fólk sem hafði meira vit
á efninu en ég.
Guttormur Sigbjarn-
arson jarðfræðingur
var í upphafi kjörinn
ritstjóri útgáfunnar og
lagði grunninn að því
sem nú er að verða að
veruleika. Atvikin hög-
uðu því svo á síðari stig-
um vinnunnar að ég tók
að mér stærri hluta
verksins en í fyrstu var ráðgert, svo
að nú teljumst við báðir ritstjórar
þessarar útgáfu.“
Ítarlega er fjallað um rannsóknir
og athuganir?
„Raktar eru hinar fjölmörgu rann-
sóknir og athuganir innlendra manna
og erlendra allt fram á daga Þorvalds
og lesandinn sér hvernig þekkingu
manna á landinu þokar fram. Koma
þar fram menn af mörgum þjóð-
ernum sem allir lögðu fram nokkurn
skerf. Jafnvel túristar bjóða fram
sinn hlut. Þótt ekki væru þeir bein-
línis vísindamenn með rannsóknir
fyrir augum, voru sumir þeirra
glöggskyggnir á það sem bar þeim
fyrir augu. Margir þessara útlend-
inga gerðu frábærar myndir af lands-
lagi og sérkennilegum nátt-
úruminjum. Þorvaldur Thoroddsen
átti því miður engan kost á því að
birta neitt af slíkum myndum eða
uppdráttum. Úr því er bætt í þessari
útgáfu.“
Það er mikill fróðleikur í sögunni.
„Í Landfræðissögunni er sam-
andreginn svo mikill fróðleikur að
flestum sem eitthvað þurfa að fjalla
um efni bókarinnar verður það fyrst
fyrir að spyrja: Hvað skyldi nú Þor-
valdur segja um þetta? Það er ólík-
legt að yfirlit, svo umfangsmikið og á
jafnbreiðum undirstöðum, verði sett
saman á næstunni. Þrátt fyrir rann-
sóknir og framfarir í vísindasögu síð-
ustu aldar er bókin enn undirstöðurit
um mikilvæga þætti í könnunarsögu
landsins.
Þegar Þorvaldur skrifað Land-
fræðissöguna má segja að hann hafi
verið hreinræktaður upplýsing-
armaður og pósitívisti, en seinna lin-
aðist hann í trúnni á vísindin eins og
Steindór J. Erlingsson hefur bent á í
skrifum sínum. En einmitt þessi trú á
mátt þekkingarinnar birtist iðulega í
mynd vandlætingar eða aðdáunar
Þorvalds á skoðunum og verkum
fyrri tíðar manna og gerir texta hans
persónulegan og einstaklega
skemmtilegan.“
Ásamt Gísla Má Gíslasyni og Gutt-
ormi Sigbjarnarsyni eru í útgáfu-
nefndinni Eyþór Einarsson grasa-
fræðingur, Freysteinn Sigurðsson
jarðfræðingur, Guðrún M. Ólafs-
dóttir landfræðingur, Gunnar Jóns-
son fiskifræðingur, Haukur Jóhann-
esson jarðfræðingur, Karl Skírnisson
dýrafræðingur, Leifur A. Sím-
onarson jarðfræðingur og Páll Ims-
land jarðfræðingur. Þorleifur Jóns-
son þýddi latínutexta.
Dularfullur ljómi
Gísli Már Gíslason
Þorvaldur Thoroddsen
johj@mbl.is
Landfræðissaga Íslands eftir Þorvald
Thoroddsen, fyrsta bindi af fjórum, er
komin út. Jóhann Hjálmarsson fræddist
af útgefandanum, Gísla Má Gíslasyni, um
verkið en það var fyrst gefið út af Hinu
íslenska bókmenntafélagi á árunum
1892–1904 og hefur að geyma hug-
myndir manna um Ísland fyrr og síðar.
Laugavegi 54, sími 552 5201
Peysur
2 fyrir 1