Morgunblaðið - 18.01.2004, Blaðsíða 11

móti er alltaf erfitt að meta hvort viðvöruninni
hefur verið komið nægilega vel til skila eða
ekki,“ svaraði Katla og velti upp ábyrgð stjórn-
valda. „Í því sambandi virðist eðlilegt að stjórn-
vald sem framfylgir útlendingalögum fremur
eða að minnsta kosti jafnframt Félagsþjónust-
unni sinni upplýsingaskyldunni, t.d. með því að
Útlendingastofnun hafi fyrir reglu við veitingu
dvalarleyfa að upplýsa viðkomandi um hvað geti
valdið því að leyfið verði ekki endurnýjað.“
Georg tekur fram að útlendingar fái ekki
dvalarleyfi í fyrsta sinn öðruvísi en að sýna fram
á trygga framfærslu. „Fólk ætti því að gera sér
grein fyrir því strax í upphafi hversu fram-
færsluskyldan er veigamikið skilyrði fyrir dval-
arleyfinu. Þar að auki liggur hér frammi blað
með upplýsingum um hvaða skilyrði umsækj-
endur þurfi að uppfylla til að fá leyfið endurnýj-
að,“ segir hann og er spurður hvort tryggt sé að
umsækjendur geti lesið bæklinginn. „Við eigum
bæklinginn bæði á íslensku og ensku. Lögin eru
aðgengileg á báðum tungumálum á Netinu.
Annars ættu útlendingar auðveldlega að geta
nálgast upplýsingar hjá Alþjóðahúsi, Fjölmenn-
ingarsetrinu á Vestfjörðum og öðrum upplýs-
ingamiðstöðvum fyrir útlendinga. Við höfum
ekki tök á því að tryggja að hver einasti innflytj-
andi skilji til hlítar skilyrði laganna fyrir end-
urnýjun dvalar- og búsetuleyfis.“
Tengslaleysi stofnana
Einar Skúlason, framkvæmdastjóri Alþjóða-
húss, telur að tengslaleysi á milli stofnana eigi
þátt í því að útlendingar virðist oft ekki hafa
fengið fullnægjandi upplýsingar í tengslum við
fjárhagsaðstoð og endurnýjun dvalar- og bú-
setuleyfa. „Annars vegar sér Félagsþjónustan
um að kynna útlendingum réttindi sín. Hins
vegar sér Útlendingastofnun um leyfisveitingar.
Á milli þessara tveggja stofnana þyrftu að vera
betri tengsl til að útlendingarnir lentu ekki ein-
hvern veginn á milli og fengju ekki nauðsyn-
legar upplýsingar eins og virðist geta orðið
raunin,“ sagði Einar og tók fram að Alþjóðahús
hefði hug á því að stuðla að bættum tengslum
með aukinni miðlun upplýsinga. „Á hinn bóginn
geta tungumálaörðugleikar einnig verið ástæð-
an fyrir misskilningi, þannig að þótt upplýsingar
séu veittar um þær afleiðingar sem fjárhags-
aðstoð gæti haft í för með sér þá komist það ekki
til skila.“
Lára V. Björnsdóttir, félagsmálastjóri
Reykjavíkurborgar, segir að Félagsþjónustunni
hafi ekki verið sérstaklega tilkynnt um gildis-
töku reglugerðar með lögum um útlendinga á
sínum tíma. „Við fengum reglugerðina í hend-
urnar eins og hverja aðra reglugerð og uppgötv-
uðum við lestur hennar að með því að þiggja
fjárhagsaðstoð frá Félagsþjónustu sveitarfélaga
væru útlendingar að fyrirgera rétti sínum til
endurnýjunar dvalar- og búsetuleyfis. Í kjölfar-
ið var lögfræðingi félagsþjónustunnar falið að
taka saman minnisblað um málið og þar var sér-
staklega minnt á ríka leiðbeiningarskyldu fé-
lagsþjónustunnar þegar útlendingar sækja um
fjárhagsaðstoð,“ segir Lára en í minnisblaðinu
er m.a. vitnað í 36. gr. reglugerðar með lögum
um útlendinga. Í niðurlagi minnisblaðsins segir
orðrétt: „Í ljósi þess að það, að viðkomandi hefur
fengið fjárhagsaðstoð frá sveitarfélagi, getur
komið í veg fyrir að dvalarleyfi verði framlengt,
er nauðsynlegt að ríkrar leiðbeiningarskyldu
verði gætt þegar veitt er fjárhagsaðstoð til út-
lendinga.“
„Við vorum auðvitað mjög hissa á þessum tví-
skinnungi í lögunum,“ segir Lára. „Auðvitað er
alveg fráleitt að veita fólki annars vegar réttindi
eins og réttinn til að þiggja fjárhagsaðstoð og
refsa því síðan fyrir að nýta þessi réttindi sín.
Mér virðist þarna enn eima eftir af þeim gam-
aldags hugsunarhætti að eitthvað óeðlilegt sé
við að þiggja aðstoð af Félagsþjónustu sveitarfé-
laganna og jafnvel ótti við að fólk eigi, eftir að
hafa þegið aðstoð einu sinni, að vera á framfæri
hins opinbera til eilífðar, sem er auðvitað alveg
fráleitt. Flestir útlendingar koma hingað til
lands til að vinna og þurfa ekki á aðstoð að halda
nema vegna einhverra tímabundinna erfiðleika.
Við njótum krafta þessara einstaklinga og því er
ekki nema sanngjarnt að við aðstoðum þá í tíma-
bundinni neyð,“ segir hún og bætir við að því
hafi verið beint til starfsmanna Félagsþjónust-
unnar að vara útlendinga við afleiðingum þess
að þiggja fjárhagsaðstoð. „Við gætum okkur á
því að vara útlendinga við að þiggja fjárhags-
aðstoðina þó að auðvitað geti ég ekki svarið fyrir
að einhvern tíma hafi orðið á því misbrestur.“
Samsetning hópsins að breytast
„Ég held að horft hafi verið of mikið til út-
landa við vinnu við nýju löggjöfina,“ segir Einar.
„Sannleikurinn er sá að samsetning útlendinga
á Íslandi og hinum Norðurlöndunum er alls ekki
eins. Mun lægra hlutfall útlendinga fær hæli eða
kemur hingað sem flóttamenn en hjá hinum
Norðurlandaþjóðunum. Langflestir út-
lendingar koma hingað til að vinna og
leggja því flestir til samfélagsins frá
fyrsta degi. Þess vegna skilur maður
ekki af hverju komið er í veg fyrir að
þessi hópur fái eitthvað til baka til þess
að jafna lífsgæðin eða að minnsta kosti
koma tímabundið til hjálpar ef einhver
áföll dynja yfir eins og allir eiga rétt á í
þessu samfélagi. Hér er klárlega um
sanngirnisrök að ræða.“
Georg segir að vissulega hafi verið
áberandi að útlendingar hafi flust til
landsins til að vinna á síðustu árum.
„Hinu er ekki að leyna að með sístækk-
andi útlendingasamfélagi á Íslandi
hafa fjölskyldusameiningar orðið sí-
fellt algengari. Innflytjendur hafa ver-
ið að fá til sín foreldra, börn og aðra
nána aðstandendur,“ segir hann og
vekur athygli á því að í þeim tilvikum
reyni meira á framfærsluákvæði lag-
anna en í tilfellum einstaklinga. „Þá getur komið
upp sú spurning hvort innflytjendur eru ekki að
ætla sér of mikið með því að framfleyta stórum
hópi ættingja sinna á lágum launum.“
Framsal til framkvæmdavalds
Einar var spurður hvort hann teldi eðlilegt að
kveðið væri á um skilyrði fyrir endurnýjun dval-
ar- og búsetuleyfis í reglugerð en ekki í lögum.
„Nei,“ svaraði hann. „Þarna er í raun komið inn
á skiptingu löggjafar- og framkvæmdavalds. Að
mínu mati felst óeðlilega mikið framsal til fram-
kvæmdavaldsins í því að kveða á um fjárhags-
aðstoðina í reglugerðinni. Ég er þeirrar skoð-
unar að eðlilegra hefði verið að útkljá slíkt
grundvallaratriði í lögunum.“
Georg segir að vissulega feli lögin í sér áber-
andi víðtækt framsal til framkvæmdavaldsins
miðað við lög almennt. „Ein aðalástæða þess er
hvað taka þarf á breytilegu ástandi í þessum
málaflokki. Útlendingasamfélagið á Íslandi get-
ur jafnvel tekið breytingum frá einum mánuði til
annars, t.d. með innflutningi hóps verkamanna í
tengslum við virkjanaframkvæmdir á Aust-
fjörðum. Við verðum því eins og þjóðirnar í
kringum okkur að skapa okkur ákveðinn sveigj-
anleika þótt reglugerðin megi að sjálfsögðu
aldrei fara fram úr lögunum,“ segir hann og
upplýsir að yfir standi endurskoðun á lögum um
útlendinga og meðfylgjandi reglugerð. „Við er-
um að fara yfir fjölmargar ábendingar og gera
tillögur um breytingar til ráðherra,“ heldur
hann áfram og er beðinn að nefna dæmi. „Ég get
nefnt að við höfum óskað eftir því að stofnunin
fái sjálf að meta hvaða sjúkratryggingar útlend-
inga eru teknar gildar fyrstu mánuðina á Ís-
landi. Samkvæmt núgildandi lögum verða út-
lendingar að vera með sjúkratryggingu hjá
tryggingafyrirtækjum með starfsstöð á Íslandi
þótt margir séu ákaflega vel tryggðir hjá virtum
erlendum tryggingafyrirtækjum.“
Námsstyrkur olli vanda
Einar vekur athygli á því að börn foreldra
með dvalarleyfi þurfi að sækja sérstaklega um
dvalarleyfi við 18 ára aldur. „Með umsókninni
þurfa krakkarnir að sýna fram á 70.000 kr. mán-
aðarlega framfærslu eins og aðrir fullorðnir út-
lendingar. Ef þeir eru ekki að vinna geta þeir átt
erfitt með að sýna fram á slíkt. Stundum geta
foreldrarnir hjálpað með því að leggja ákveðna
upphæð inn á bankabók. Ekki þó alltaf því að oft
eru ekki miklir peningar til inni á heimilum inn-
flytjenda,“ sagði Einar og undraðist að á sama
tíma og flestir íslenskir framhaldsskólanemar
væru á framfæri foreldra sinna þyrftu erlend
ungmenni að sýna fram á sérstaka framfærslu.
Hann nefndi í þessu sambandi að til væri heim-
ild í barnalögum hér á landi sem gerði börnum
kleift að sækja um sérstakt menntunarmeðlag
frá foreldrum til 21 árs aldurs.
„Hvað varðar skólagönguna er svo rétt að
benda á að þessir krakkar mega ekki hafa þegið
námsstyrk eða aðra fjárhagsaðstoð vegna fram-
haldsskólanáms til að fá leyfi til að dvelja í land-
inu. Sú staðreynd veldur því að fleiri ungmenni
af erlendum uppruna hrökklast úr námi en ann-
ars hefði getað orðið.“
Lára V. Björnsdóttir sagði ýmsar ástæður
fyrir því að ekki væri jafn algengt að ungmenni
af erlendum uppruna eins og íslenskum færu í
framhaldsnám. „Flestir erlendir foreldrar vinna
hörðum höndum og geta þess vegna styrkt börn
sín til náms en aðrar bæði félagslegar og menn-
ingarlegar hindranir eru í veginum, bæði í sam-
félaginu almennt, í skólakerfinu og hjá einstak-
lingunum sjálfum,“ segir hún. „Ég þekki þó
dæmi um að skilyrðið í reglugerðinni hafi komið
ungri stúlku af erlendum uppruna í vanda eftir
að hafa fengið námsstyrk frá Félagsþjónust-
unni, sem mér þótti ákaflega miður.“
þiggja stuðning
Katla Þorsteinsdóttir:
„Alveg ljóst að gert er
ráð fyrir því að ákvæðið
sé túlkað þröngt.“
Lára Björnsdóttir:
„Við vorum auðvitað
mjög hissa á þessum tví-
skinnungi í lögunum.“
Georg Kr Lárusson:
„Almennt teljum við okk-
ur sýna fyllstu sann-
girni.“
Einar Skúlason:
„Eðlilegra hefði verið að
útkljá slíkt grundvall-
aratriði í lögunum.“
ago@mbl.is
’ Annars vegar sér Félags-þjónustan um að kynna út-
lendingum réttindi sín. Hins
vegar sér Útlendingastofnun
um leyfisveitingar. Á milli
þessara tveggja stofnana
þyrftu að vera betri tengsl til
að útlendingarnir lentu ekki
einhvern veginn á milli … ‘
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18. JANÚAR 2004 11
Vert er að hafa í huga að eðlismunur er á milli
dvalar- og búsetuleyfis í landinu. Ef útlend-
ingur óskar eftir að flytja til landsins til að
vinna sækir hann um dvalarleyfi til Útlend-
ingastofnunar í tengslum við atvinnuleyfi og
er úthlutað dvalarleyfi til eins árs að upp-
fylltum skilyrðum laga um útlendinga. Með
leyfið upp á vasann flytur hann til Íslands og
hefur störf eins og um var samið. Maðurinn
getur fengið leyfið endurnýjað þrisvar sinnum
til eins árs í senn með sömu skilyrðum og áð-
ur. Eftir fjögurra ára dvöl í landinu er mann-
inum heimilt að sækja um búsetuleyfi í land-
inu, þ.e. ótímabundið dvalarleyfi. Sömu
almennu skilyrðin eru fyrir búsetuleyfi og
dvalarleyfi en auk þess er m.a. gert ráð fyrir
að viðkomandi hafi stundað 150 tíma íslensku-
nám eða staðist próf í íslensku. Búsetuleyfi
veitir víðtæk réttindi hér á landi. Meginreglan
er sú að útlendingar geta sótt um íslenskan
ríkisborgararétt eftir sjö ára búsetu í landinu.
Undantekningar eru frá þessu, t.d. geta er-
lendir makar íslenskra ríkisborgara sótt um
ríkisborgararétt eftir þriggja ára hjúskap og
búsetu. Dómsmálaráðherra veitir útlendingum
íslenskan ríkisborgararétt að fenginni umsögn
Útlendingastofnunar. Með ríkisborgararétti
öðlast innflytjendur sömu réttindi og inn-
fæddir Íslendingar, m.a. kosningarétt sam-
kvæmt gildandi lögum.
Hvað eru dvalar- og búsetuleyfi?
’Ég fer ánægð heim til Færeyjameð bros út að eyrum.‘Eivör Pálsdóttir eftir að tekið við tvennum verðlaun-
um á tónlistarverðlaunahátíð á miðvikudag.
’Félagið var því selt í skjóli nætur ánþess að heimamönnum gæfist nokkurt
tækifæri til að ræða við seljendann
um málið.‘Í yfirlýsingu frá Kaupfélagi Eyfirðinga
um söluna á ÚA.
’ … eldurinn ætlaði að gleypa okkur.‘Valgerður Kristjánsdóttir sem komst naumlega
út úr brennandi húsi á Suðureyri ásamt 11 ára
gamalli dóttur sinni.
’Það er ekki nóg að vera með almennartilvísanir fremst eða aftast í verki.
Mér sýnist verk Hannesar vera á
mörkunum.‘Guðjón Friðriksson , sagnfræðingur, um fyrsta
bindi ævisögu Hannesar Hólmsteins Gissurarsonar
um Halldór Laxness.
’Þegar barnið kemur út þá var enginntil að taka á móti því og það bókstaflega
flaut áfram á vatninu og beint ofan í
töskuna.‘Karitas Þráinsdóttir um fæðingu dóttur sinnar sinn-
ar í bíl í vegarkanti skammt frá Bústaðavegi.
’Þetta er í samræmi við boðskap okkarum að hvalir séu Íslendingum og heim-
inum öllum meira virði lifandi en dauðir.‘Kevin Jardin frá höfuðstöðvum Greenpeace við
opnun heimasíðu samtakanna á íslensku.
’Ég var að vona að hún myndilifa þetta af.‘Mijailo Mijailovic , morðingi Önnu Lindh, utanrík-
isráðherra Svíþjóðar, í dómsal á miðvikudag.
’Með reynslunni og þekkingunni sem viðöflum okkur á tunglinu verðum við tilbúin
að taka næsta skrefið í könnun geimsins:
senda mönnuð geimför til Mars og fjar-
lægari staða í alheiminum.‘George W. Bush í ræðu í höfuðstöðvum NASA,
geimrannsóknastofnunar Bandaríkjanna.
’Við erum ósammála úrskurðinum envirðum niðurstöðuna.‘Reanto Schiffani , þingflokksformaður Forza Italia
um úrskurð stjórnarskrárdómstóls Ítalíu þess efnis
að lög um friðhelgi æðstu manna ríkisins brjóti gegn
stjórnarskránni.
’Stríðið gegn Írak var ekki liður íhryðjuverkastríðinu heldur hliðarspor
frá því.‘Bandaríski fræðimaðurinn Jeffrey Record í
gagnrýninni skýrslu um innrásina í Írak.
Ummæli vikunnar
Reuters
Grafreitur Önnu Lindh, fyrrverandi utanrík-
isráðherra Svíþjóðar, blómum prýddur síð-
astliðið haust. Mijailo Mijailovic játaði á sig
morðið á henni fyrir dómstólum á miðviku-
dag.
Grafreitur Önnu Lindh