Morgunblaðið - 18.01.2004, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18. JANÚAR 2004 29
Þjóðverja í Norður-Noregi. Hinn 5.
júní voru sögð 30 skip á vegum Þjóð-
verja í Bergen, 30 skip í Þrándheimi,
4 í Narvik og 12 í Kirkinesi. Þetta var
gert þó svo að Sameinaða njósnamið-
stöðin (Combined Intelligence Com-
mittee) væri þeirrar skoðunar að
þessum aðgerðum Þjóðverja væri allt
eins líklega beint gegn annað hvort
Rússum eða Svíum – og tíminn leiddi
brátt í ljós að fyrri kenningin var á
rökum reist.
Mótmæli njósnamiðstöðvarinnar
voru virt að vettugi af einfaldri en há-
pólitískri ástæðu: Markmiðið með því
að koma þessum upplýsingum á
framfæri og hagræða túlkun þeirra
var að reka smiðshöggið á áróðurs-
baráttuna, sem stofnað var til í því
skyni að sannfæra Bandaríkjamenn
um að þeir ættu að taka við hervaldi á
Íslandi og það hið fyrsta.
Árangurinn lét ekki á sér standa;
samdægurs gaf Bandaríkjaforseti út
fyrirmæli um að stórfylki úr land-
hernum, eingöngu skipað sjálfboða-
liðum, ætti að hefja undirbúning ferð-
ar til Íslands. Nokkrum dögum síðar,
nánar tiltekið miðvikudaginn 11. júní,
flugu sjö háttsettir bandarískir hern-
aðarfulltrúar til Íslands í því augna-
miði að kanna aðstæður fyrir komu
bandarísks herliðs. Þeir voru borg-
aralega klæddir og var breska sendi-
herranum á Íslandi falið að skálda
upp trúverðugar skýringar á ferða-
lagi þeirra, ef ske kynni að íslensk yf-
irvöld myndu sýna sjömenningunum
einhvern áhuga, auk þess að tryggja
að ekki kæmist upp um raunverulegt
erindi þeirra. Niðurstaðan var sú að
opinberlega var sagt að um blandað-
an hóp kanadískra og bandarískra
embættismanna væri að ræða, komn-
ir til að skoða Ísland vegna siglinga
skipalesta hingað til lands. Meðlimir
hópsins, sem ónefndur breskur emb-
ættismaður mun hafa uppnefnt
„dvergana sjö“, fóru vítt og breitt um
landið næstu fjóra daga og héldu að
því búnu ánægðir heim til Wash-
ington.
Skömmu síðar skrifaði Churchill
forsætisráðherra minnismiða, þar
sem sagði að „það eina sem skiptir
máli er að Bandaríkjamenn komi til
Íslands – eins fljótt og auðið er og
eins margir og hægt er. Hvort að við
verðum um kyrrt eða förum, að hluta
til eða í heild, er algjört aukaatriði og
raunar tel ég æskilegt að herafli
beggja þjóða verði samhliða á Íslandi
í nánustu framtíð.“
Mikið sprengiefni í skipuninni
En nú var ljóst orðið að Banda-
ríkjamenn hugsuðu sér til hreyfings
og Churchill var vitanlega hinn
ánægðasti þegar hann skrifaði til
Bandaríkjaforseta 14. júní: „Mér er
það mikil hughreysting, að …fót-
gönguliðar yðar taki við þessum
kalda stað.“ En enn var hins vegar
óleyst hvernig standa ætti að komu
Bandaríkjamanna til Íslands. Hinn
16. júní, daginn áður en Sveinn
Björnsson var kosinn af Alþingi til
embættis ríkisstjóra Íslands, hélt
Halifax lávarður á fund aðstoðarut-
anríkisráðherra Bandaríkjanna.
Hann reyndi að sannfæra menn
um ágæti þeirrar aðgerðar að beita
„bresku aðferðinni“, þ.e. að hernema
Ísland án viðvörunar. Bandaríkja-
menn héldu hins vegar fast við sinn
keip; þeir vildu hvorki spilla áliti sínu
hjá öðrum ríkjum né vekja upp grun-
semdir innanlands um að Roosevelt
hygðist ýta þjóðinni út í þátttöku í
styrjöldinni að „ástæðulausu“. Þeir
höfnuðu því þeirri leið afdráttarlaust.
Þeir færu ekki til Íslands nema að
ríkisstjórn Íslands óskaði þess með
formlegum hætti; að frumkvæðið
virtist koma þaðan.
Bretar virtust telja það auðfengið
og segir í bók Samuel Eliot Morison,
The Battle of the Atlantic, September
1939 – May 1943, að sama dag hafi
Harold R. Stark aðmíráll, æðsti yf-
irmaður bandaríska flotans, sent koll-
ega sínum á flugmóðurskipinu Wasp
skilaboð þar sem sagði að „forsetinn
hefur óskað þess að hersveitir Banda-
ríkjanna leysi breska liðið af hólmi á
Íslandi.“ Eitthvað virðast þó dagsetn-
ingar vera á reiki í þessu sambandi,
því að í skjölum Harry Hopksins, ráð-
gjafa Roosevelts, er að finna bréf frá
Stark aðmírál, dagsett á þjóðhátíðar-
degi Íslendinga, 17. júní, þar sem
hann kveðst hafa ákveðið að fresta
því að gefa sveitum sínum lokaskipun
um ferðina til Íslands. Corgan segir
Í BÓKINNi Armed Guardians er greint frá því
að á Íslandi hafi verið komið á fót „fyrsta póst-
húsi bandaríska hersins á erlendri grundu, sem
starfrækt var einvörðungu af liðsmönnum
hans“. Minnt er á hversu mikilvægan þátt póst-
húsið – eða það sem þar er höndlað með – eigi í
að byggja upp andlegt þrek hermanna. Engin
önnur stofnun setuliðsins geti státað af því að
bjóða upp á jafn eftirsótta þjónustu:
„Hjólin fara að snúast í aðalpósthúsinu um
leið og skipalest nálgast land. Vörubílar eru
sendir í röðum niður á höfn og ráðstafanir
gerðar til að hægt sé að sækja póstpokana í
skipin, áður en þau varpa ankerum á flóanum,
og flytja þá til strandar með flutningaprömm-
um. Og fljótt flýgur fiskisagan; „pósturinn er
kominn“. Örfáum stundum eftir að búið er að
hvolfa úr pokunum hafa bréfin verið flokkuð
niður eftir herbúðum og stofnunum hersins, og
í kjölfarið er deildunum tilkynnt að þær geti
sótt póstinn sinn. Tíðar breytingar á heim-
ilisföngum, rangar áletranir á umslögum og lé-
legur frágangur umbúða valda starfsmönnum
póstþjónustunnar ósjaldan erfiðleikum, en
margt er þó í starfinu sem vekur kátínu. Fyrir
skömmu barst pósthúsinu umslag sem á var
skrifað „1934“ og ekkert annað. Og einhverju
sinni gerðist það að af þeim 150 bréfum sem
bárust viðkomandi herdeild, voru 83 þeirra til
eins og sama mannsins.
Frá því Pósthús hersins tók til starfa fyrir tólf
mánuðum hefur það tekið á móti nokkrum
milljónum bréfa að utan, tvöhundruð þúsund
pökkum og 300 tonnum af tímaritum og dag-
blöðum. Á sama tíma hafa 3 milljónir bréfa ver-
ið sendar héðan til Bandaríkjanna, um það bil
tíu þúsund pakkar og 15 tonn af dagblöðum.
Ríflega hundrað þúsund póstávísanir hafa ver-
ið skrifaðar út fyrir herdeildirnar, að andvirði
um fimm milljónir dollara, eða tæplega 30 millj-
ónir króna (eða um 10 milljarðar króna á nú-
virði 2004).“
Þrjár milljónir bréfa sendar heim fyrsta árið
Bandarískir hermenn í setustofu sinni í nýjum heimkynnum í
bresku braggahverfi í Mosfellssveit í október 1941. Þar
dvöldu þeir til ársins 1943 er megnið af landhernum hélt til
Bretlands en fámennari liðssveitir komu í þeirra stað.
SJÁ SÍÐU 30