Morgunblaðið - 03.03.2004, Qupperneq 8

FRÉTTIR
8 MIÐVIKUDAGUR 3. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Og af hverju ertu með svona stór eyru, amma mín?
Fyrirlestrar um sálfræðilegt sjónarhorn
Fleiri þættir
í brennidepli
Þunglyndi: Sálfræði-legt sjónarhorn, erheiti á fyrirlestra-
röð sem Félag sérfræð-
inga í klínískri sálfræði
stendur fyrir í mars. Alls
eru fyrirlestrarnir átta,
tveir og tveir fyrirlestrar á
hverju kvöldi. Fyrirlestr-
arnir hefjast nk. fimmtu-
dag og verða næstu fjögur
fimmtudagskvöld. Fyrir-
lestrarnir eru öllum opnir,
en þeir eru haldnir í Nám-
unni, sal Endurmenntunar
Háskóla Íslands, Dunhaga
7 í Reykjavík.
Oddi Erlingsson sál-
fræðingur, formaður Fé-
lags sérfræðinga í klín-
ískri sálfræði, var spurður
nokkurra spurninga.
– Hvað þýðir að vera
klínískur sálfræðingur?
„Klíník er erlent heiti yfir
sjúkrahús eða lækningastofu og
því er átt við sálfræðinga sem
starfa við sjúkrahús eða annars
staðar þar sem veitt er meðferð
við geðröskun, eins og t.d. þung-
lyndi.“
– Hverjir eru klínískir sálfræð-
ingar?
„Til þess að mega kalla sig klín-
ískan sálfræðing þarf að hafa sér-
fræðileyfi frá heilbrigðis- og
tryggingamálaráðuneytinu og til
að öðlast slíkt leyfi þarf að upp-
fylla ákveðin skilyrði að loknu
lokaprófi í sálfræði. Vinna þarf
a.m.k. í fimm ár á ólíkum deildum
sjúkrahúsa eða stofnana, en einn-
ig þarf að uppfylla skilyrði um
endurmenntun, handleiðslu og
ritsmíð.“
– Hvað merkir yfirskriftin „sál-
fræðilegt sjónarhorn“?
„Með sálfræðilegu sjónarhorni
er verið að vísa til breiðari sýnar á
einkenni og meðferð á þunglyndi
en algengast er að gera. Athyglin
hefur í alltof miklum mæli beinst
að líffræðilegum þáttum, bæði
sem orsakaskýringu á þunglyndi
og við meðferð á þunglyndi. Með
sálfræðilegri sýn eru fleiri þættir
í brennidepli eins og aðstæður,
hugsanir og hegðun viðkomandi
sem bæði viðheldur þunglyndis-
einkennum og eru gífurlega öfl-
ugir þættir þegar að meðferð
kemur.“
– Hversu vel virka þessar að-
ferðir við meðferð á þunglyndi?
„Það hefur margoft verið stað-
fest að sálfræðileg meðferð, eink-
um hugræn atferlismeðferð hafi
a.m.k. jafngóð áhrif á þunglyndi
og stundum betri áhrif en lyfja-
meðferð, einkum þegar til lang-
tímaáhrifa meðferðarinnar er lit-
ið. Engar aukaverkanir eru af
meðferðinni og sá grundvallar-
munur er á þessum aðferðum að í
hugrænni atferlismeðferð er vak-
ið upp það viðhorf hjá þeim þung-
lynda að hann geti sjálfur með
hegðun sinni og hugsun haft áhrif
á líðan sína.“
– Hvernig stendur á því að
meðferð hjá sjálfstætt starfandi
sálfræðingum er ekki niðurgreidd
af Tryggingastofnun
ríkisins?
„Í áratugi hafa sál-
fræðingar barist fyrir
þessu réttindamáli
geðsjúkra og allir virð-
ast nú orðnir sammála um að
svona geti þetta ekki gengið leng-
ur. Þessi skoðun er líka í ráðu-
neytinu, en lokasvörin hafa hing-
að til ávallt verið að ekki séu til
peningar. Samkeppnisráð úr-
skurðaði um þetta mál árið 1999
og mælti með að Tryggingastofn-
un tæki þátt í þessum kostnaði,
annað væri brot á samkeppnislög-
um og í lögum er heimild til að
Tryggingastofnun taki þátt í
þessum kostnaði. Það er líka eðli-
legt að klínískur sálfræðingur
vinni á sérhverri heilsugæslu-
stöð.“
– Gæti bætt aðgengi að sál-
fræðingum lækkað stóraukinn og
sívaxandi kostnað ríkisins vegna
geðdeyfðarlyfja?
„Þessi mál mega ekki bara snú-
ast um peninga, heldur snýst
þetta ekki síst um rétt sjúklinga
og skyldur ríkisins samkvæmt
lögum. Það er siðferðilegt vanda-
mál þegar sjúklingar eru útilok-
aðir frá meðferð vegna lítilla fjár-
ráða. Sjúklingar eiga rétt á að
sækja sálfræðilega meðferð óháð
efnahag. Langtímaáhrif meðferð-
arinnar eru ótvíræð og því eðli-
legt að ætla að þegar til lengri
tíma er litið náist fram sparnaður.
Það væri skynsamlegt að nota
þau hundruð milljóna króna sem
hafa farið í beina aukningu á geð-
deyfðarlyfjum síðustu árum til að
niðurgreiða sjúklingum heim-
sóknir til sálfræðinga.
– Segðu okkur frá dag-
skránni …
„Fyrsta kvöldið mun ég fjalla
um þunglyndi sem vaxandi vanda-
mál á meðal ungs fólks í nútíma-
þjóðfélagi og þá mun einnig Jón
Sigurður Karlsson tala um al-
gengi og orsakir sjúkdómsins.
Annað kvöldið verður athyglinni
beint að afleiðingum áfalla og
einnig að veikindum og streitu
sem eru bæði sem rót og fylgi-
fiskur þunglyndis, en
fyrirlesarar þá verða
Hörður Þorgilsson og
Álfheiður Steinþórs-
dóttir. Þriðja kvöldið
segir Auður Gunnars-
dóttir frá hugrænni atferlismeð-
ferð og Ása Guðmundsdóttir frá
tengslum þunglyndis og áfengis-
neyslu. Fjórða og síðasta kvöldið
verur fjallað um forvarnir sem
eru ekki síst mikilvægar í ljósi
þess að aðeins um helmingur
þunglyndra leitar sér aðstoðar við
vandanum. Fyrirlesarar þá verða
Gunnar Hrafn Birgisson og Eirík-
ur Örn Arnarson.“
Oddi Erlingsson

Oddi Erlingsson er fæddur 13.
mars 1950 í Reykjavík. Er með
kennarapróf og BA-próf í sál-
fræði frá HÍ og
Dipl.Psych.-próf í sálfræði frá
Freiburg-háskóla. Sérfræðivið-
urkenningu fékk hann í klínískri
sálfræði 1993. Oddi starfaði sem
sálfræðingur á ýmsum geðdeild-
um Landspítala 1981 til 2002,
síðast sem yfirsálfræðingur á
áfengis- og vímuefnadeildum.
Hefur rekið eigin sáfræðistofu
frá 1984.
Maki er Sigurborg E. Billich
meinatæknir. Þau eiga tvo syni,
Karl Erling og Kjartan.
Mega ekki
bara snúast
um peninga
MUN fleiri umsækjendur voru um
leyfi til hreindýraveiða fyrir þetta ár,
en síðustu ár. Alls voru um 1.100 um-
sóknir um 800 leyfi sem í boði eru, en
um helgina var dregið úr innsendum
umsóknum á aðalfundi Félags leið-
sögumanna með hreindýraveiðum.
„Árið 2001 byrjaði sprenging í
þessu. Það hefur þó aldrei verið eins
og núna. Í fyrra fengum við um 800
umsóknir á þessum tíma, en núna er
bara algjör sprenging. Þetta er í
fyrsta skipti sem það er gjörsamlega
ómögulegt að láta alla fá dýr,“ segir
Karen Erla Erlingsdóttir, starfs-
maður veiðistjórnunarsviðs Um-
hverfisstofnunar, sem hefur umsjón
með hreindýraveiðunum.
Í tísku að fara
á veiðar
Karen Erla segir að sífellt fleiri
virðist stunda veiðar. „Ég held að
það sé svolítið í tísku að fara að
veiða. Að hluta til skýri ég þessa að-
sókn núna með því að rjúpurnar eru
ekki inni í myndinni. Ég held að það
hljóti að vera. Þetta er rosalega vin-
sælt sport og verður æ vinsælla,“
segir hún.
Veiðisvæðinu er skipt upp í níu
svæði og er ákveðinn kvóti á hverju
svæði og eru veiðileyfi gefin út fyrir
tarfa eða kýr. Mest var aðsóknin á
svæðum 1 og 2, sem eru á Fljótsdals-
heiði, enda er kvótinn langstærstur
þar. Sóttist t.d. 381 eftir því að veiða
kýr á því svæði, en kvótinn hljóðar
ekki upp á nema 183 kýr. Því voru
um 200 umsækjendur umfram kvóta
þar. Einnig eru svæði 5 og 7 vinsæl,
en það er annars vegar Norðfjarð-
arsvæðið og hins vegar umhverfi
Berufjarðar. Umsóknir um veiðileyfi
á tarf á svæði 7 voru t.d. 90, en veiði-
leyfin sem verða gefin út aðeins 30.
Ekki öll von úti
„Það eru biðlistar alls staðar nema
á svæði 4, það er Seyðisfjörður,
Mjóifjörður og Reyðarfjörður og á
svæði 8 og 9, sem eru Lónið, Nesin,
Mýrar og Suðursveit,“ segir Karen
Erla. Segir hún að þeim veiðileyfum
sem enn séu laus á þessum svæðum
verði ekki deilt út fyrr en eftir 1. apr-
íl, en þá verði einnig dregið úr þeim
leyfum sem ekki verði búið að greiða
fyrir. Þannig að ekki er öll von úti
fyrir þá veiðimenn sem sóttu um
veiðileyfi, en fengu ekki.
Kvótinn hefur aukist mjög síðustu
ár, að sögn Karenar Erlu. Árið 2000
var hann 404 dýr, árið 2001 452 dýr,
2002 574 dýr og árin 2003 og 2004
800 dýr. Eina breytingin milli ár-
anna 2003 og 2004 er að það eru fleiri
tarfar í ár í heildarkvótanum, en í
fyrra. Töluverður þyngdarmunur er
á kynjunum, tarfar vega að meðaltali
um 88 kg á meðan kýrnar eru ekki
nema 43 kg að þyngd að meðaltali.
Allir veiðimenn verða að fara á veið-
ar ásamt leiðsögumanni, sem aðstoð-
ar veiðimanninn við að þekkja kyn
dýranna og einnig við að flá bráðina
og fleira.
Karen Erla segir að dýrustu veiði-
leyfin séu á svæði 1 og 2. Þar kostar
veiðileyfi fyrir tarf 90 þúsund krónur
og 45 þúsund krónur fyrir kú. Ódýr-
ustu leyfin eru á svæðum 3, 4, 7, 8 og
9, þar sem verðið er 55 þúsund fyrir
tarf og 30 þúsund fyrir kú.
Sprenging varð í umsóknum um leyfi til hreindýraveiða
1.100 umsækjendur
um 800 veiðileyfi
BANDARÍSKI leiðangursmaðurinn
Cameron M. Smith sem hyggst
ganga yfir þveran Vatnajökul
komst fyrir helgina í skála Jökla-
rannsóknafélagsins í Grímsvötnum
eftir tveggja daga göngu. Leiðang-
urinn tafðist nokkuð í upphafi
vegna smávægilegrar bilunar í bún-
aði Smiths og slæms veðurs. Á
föstudag hóf Smith gönguna í hinu
besta færi. Smith hugðist dvelja
einn dag í Grímsvötnum og halda
austur af jöklinum með stefnu á
Lambatungujökul. Veðurspáin er
hagstæð og ef færið á jöklinum er
gott má búast við því að hann kom-
ist á áfangastað á 5-7 dögum.
Smith gengur með vistir og út-
búnað til þrjátíu daga, en getur lát-
ið þær endast í mest 40 daga.
Smith komst í Grímsvötn á
ferðalagi sínu yfir Vatnajökul
Þetta er í fjórða skiptið sem Cameron Smith reynir að komast yfir Vatna-
jökul en fyrri tilraunir hans hafa mistekist vegna ofsaveðurs á jöklinum.