Morgunblaðið - 03.03.2004, Blaðsíða 23

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 3. MARS 2004 23
L
iðið ár bauð upp á gríðarlegt
framboð spennandi stórsýn-
inga og listakaupstefna og allt
bendir til þess að yfirstand-
andi bæti um betur þótt
Dókumenta í Kassel sé langt
fjarri og enginn tvíæringur í
Feneyjum.
Þetta var framvindan um langt skeið, ný
listasöfn halda áfram að rísa um víðan völl, hin
gömlu stækka og/eða gangast undir víðtækar
endurbætur. Slíkt gæti ekki gerst ef þjóðirnar
væru ekki með á nótunum um eigið sjálfstæði
metnað og ris, hvað sem öllu tali um alþjóða-
væðingu líður. Rétt að minna hér enn einu
sinni á, að þeir sem hæst tala um alþjóðamenn-
ingu reisa stærstu múrana til að vernda eigin
sérkenni, en miðla sínum viðhorfum til ann-
arra með þrælskipulegri markaðssetningu og
klappa lítilþægum viðhengjum föðurlega á öxl-
ina.
Eins og kunnugt er
var Graz menningar-
borg Evrópu 2003, og
hafði ég mikinn hug á
að sækja hana heim og
endurnýja um leið tak-
mörkuð kynni af Vín-
arborg, en eins og áður hermir hindruðu per-
sónulegar ástæður fyrirhugaða athafnasemi á
vit listviðburða meginhluta ársins.
Meðal þess sem ég missti af voru margar og
mikilsháttar sýningar á verkum Pauls Klee
(1879–1940), f. í Münchenbuchsee í nágrenni
Basel 1879 d. Í Locarno-Muralto 1940, sviss-
nesk-þýskur málari, grafíklistamaður og list-
fræðingur (ekki listsögufræðingur). Hér skil-
ur á milli að listfræðingurinn gengur út frá
óhlutbundinni hugsun, meðvitundinni um
sjálfið, innsæið og dómgreindina, jafnframt
greiningu á því sem skilningarvitin nema, en
verksvið listsögufræðingsins telst öðru fremur
sagan, fræðin og rannsóknir á afmörkuum
tímaskeiðum.
Klee var ótvírætt einn af risunum í málara-
list síðustu aldar og ásamt Kandinsky og Jo-
hannes Itten einn af aðalkennurum Bauhaus-
skólans í lit- og formfræði. Haldi einhverjir að
engin hugmyndafræði liggi að baki því að raða
niður litum og formum, sem og táknfræði riss-
ins (semiotik), ættu þeir að kynna sér það sem
Klee festi á blað og hafði að segja hér um, og
enn er í fullu gildi. Mikilvægust er þó dul-
mögnuð og óútskýranleg útgeislan myndverka
hans sem hermir eitt og annað af undirmeðvit-
undinni, náttúru skynfæranna og þjálfun
þeirra. Á þeim sviðum hafði hann ómæld áhrif
á samtímamálara sem og eftirkomendur, einn-
ig vel greinanlegt í íslenzkri myndlist.
Fannst rétt að minna á þetta í framhjá-
hlaupi meður því að Klee-árinu voru að ég best
veit engin fullnægjandi skil gerð í íslenzkum
fjölmiðlum, frekar en van Gogh og Kasimir
Malevich. Vísa um leið til þess að á þessu ári
beinast augun að Salvador Dali, tilefnið að
hundrað ár eru frá fæðingu þessa umdeilda
meistara og trúbadúrs. Dali var Katalóníubúi,
fæddur í litla þorpinu Figueras í nágrenni
Gerona 11. maí 1904, fulla nafnið Salvador Fel-
ipe Jacinto Dali y Domenech. Sem að líkum
lætur hófst listferill Dalis í Barselóna, höfuð-
borg Katalóníu, þótt grunnmenntun sína hlyti
hann í Akademíu S. Fernando í Madrid, þar
sem Goya hafði numið löngu áður. Þar tileink-
aði Dali sér óviðjafnanlega tækni hvað varðar
gegnsæjan litahjúp, á fagmáli lasur, sem gerði
honum mögulegt að nálgast viðföng sín af vís-
indalegri nákvæmni og hagnýtti sér meira og
minna upp frá því. Í Madrid lenti Dali í flasið á
Garcia Lorca og Luis Bunuel sem var með hóp
anarkista kringum sig, varð fyrir áhrifum af
Ítölunum Giorgio de Chirico og Carlo Carra,
þannig á réttum stað á réttum tíma.
Listaveislan hófst í Barselóna 27. jan-úar með viðamikilli farandsýningu;Dali og fjölmenningin, inniber 300málverk ásamt teikningum, kvik-
myndum og hlutum (objects), stendur til 23.
maí. Er ekki að efa að hér munu menn upplifa
hinn rétta Dali en ekki ódýrar og misþyrmdar
útgáfur. Í Passau í nágrenni München stendur
yfir sýning sem hefur með súrrealíska hlið
hans að gera; 350 ætimyndir, litþrykk, stein-
þrykk og ljósmyndaklipp til 14.3. Síðan er það
aftur Barselóna, hvar sýningin „Gula stefnu-
yfirlýsingin“ verður opnuð 18. júní, hermir af
umhverfi og upphafi katalónsku and-lista-
stefnuyfirlýsingarinnar frá 1926, sem Dali tók
einnig þátt í, stendur til 26. september. Loks
má nefna sýningu 150 málverka í Grassi-höll-
inni í Feneyjum, ásamt hlutum, kvikmyndum
og skrifum súrrealistans 5.9.–9.1. 2005. Þetta
eru hinar veigameiri sýningar en svo má einn-
ig búast við fjölda annarra og óvandaðri í til-
efni ársins ef ég þekki listheiminn rétt. Ef ein-
hverjir hafa áhuga á að kynnast hinum rétta
Dali mæli ég með þessum sýningum hverri
fyrir sig og ekki væri það ónýtt að menn stadd-
ir í Barselóna gerðu sér dagsferð til Figueras
til að kynna sér umhverfi listamannsins sem
sótti mörg súrrealísk viðföng sín þangað og
var þannig rækilega jarðtengdur æskuslóðun-
um, vel að merkja.
Hafi menn svo í hyggju að kynna sér sam-
tímalist á breiðum grunni, opna augun fyrir
fleiru en sértrúarbrögðum sem rata til ystu út-
nára, skal helst mælt með listakaupstefnunum
í Basel (16.6.–21.6.), Berlín (Art Forum, 29.9.–
3.10.), París (FIAC, 21.10.–25.10.) og Köln (38.
Art Cologne, 28.10–1.11.). Hreint ævintýri að
reika milli básanna á fyrsta degi og mæta svo
snemma einhvern hinna dagana og skoða vel
og skipulega. Á slíkum kaupstefnum geta
menn á einum stað séð úrvalið af framboði
hundraða listhúsa í Evrópu og einstakra frá
öðrum heimsálfum. Að mynda sér skoðanir í
sjón og raun, síður því sem haldið er að þeim í
skólum og af hagsmunaaðilum, er það sem
máli skiptir. Hér einungis nefndar fjórar
hinna mikilvægustu í Evrópu, en mikilsháttar
listakaupstefnur eru á fimmta tuginn ef með-
taldar eru einstakar antík- og ljósmyndastefn-
ur svo og ein bókakaupstefna í Frankfurt
(Buchmesse Frankfurt, 6.10.–11.10.), kemur
sjónlistum einnig við fyrir útgáfustarfsemi er
skarar myndlist, sem einnig opnar sýn til
margra átta. Svo bætist auðvitað við fjöldi
minniháttar listakaupstefna sem komast ekki
á lista, art-Das Kunstmagasin, og má hér
nefna Kunst Forum, í samnefndri kaupstefnu-
höll í Kaupmannahöfn, sem haldin er á hverju
sumri, en um dagsetningarnar í ár er mér
ókunnugt.
Vert fyrir íslenzka myndlistarmenn, list-
unnendur, listsögufræðinga og ekki síst safn-
stjóra að gefa þessu gaum nú þegar stöðugt
verður auðveldara að fljúga til Evrópu og
áfangastaðir fleiri. Óvinnandi vegur að geta
hér allra helstu stórviðburða á myndlistarvett-
vangi í öllum viðkomuborgum flugfélaganna
en vík eitthvað að því seinna, Þó vert að vísa til
og minna enn einu sinni á, að fleiri sækja söfn
og mikilsháttar sýningar en íþróttaviðburði og
einstök stórsöfn státa af 4–6 milljónum sýn-
ingargesta á ári. Þetta gerist á sama tíma og
raddir eru uppi um að listasöfn séu óþörf (!),
einnig að málverkið sé liðið undir lok (!), fremd
þess þó einmitt aldrei meiri en undangengin
ár. Þannig var, að því er ég las í Weekendav-
isen nýlega, hálfgerð martröð að blanda sér í
biðraðirnar fyrir utan þrjú stærstu málverka-
söfnin í París um síðustu hátíðir. Þessu átti ég
bágt með að trúa, en viðkomandi tóku þann
kostinn að beina athylinni að minni söfnum
sem þeir hefðu annars trauðla heimsótt og
gerðu margar mikilsverðar uppgötvanir.
Þá er ekki úr vegi að upplýsa um ráðn-ingu sýningarstjóra, kúrators, fyrirDokumenta í Kassel 2007, og und-irbúningur strax hafinn. Má vera
köld vatnsgusa framan í marga að um er að
ræða fagurfræðing, Schöngeist, eins og hann
sjálfur gefur til kynna en þrátt fyrir það telur
hann enga stórsýningu mögulega án þess að
félagsfræðileg spursmál séu inni í myndinni.
Roger M. Buergel er Þjóðverji en menntaður í
Vínarborg, upprunalega vildi hann verða mál-
ari en lagði penslana á hilluna til hags fyrir
skrif um list og skipulagningu sýninga, var
meðal annars í tvö ár ritari athafnalistamanns-
ins Hermanns Nitsch. Stefnuskrá Buergels
fyrir Dokumenta 2007 nokkuð frábrugðin
tveimur síðustu forverum hans, Chaterinu
Davis og Okwui Enwesor, að því leyti að nú
skal framkvæmdin á heimsvísu, með áherslu á
styrkleika sjálfra verkanna – ekki fræðikenn-
inga. Vill afnema hina hugsýkislegu einsýni
fyrri stjórnenda Dokumenta, eins og hann
orðaði það á blaðamannafundi. Lítur ekki á sig
sem höfund sýningarinnar heldur fram-
kvæmdastjóra. Orðrétt: „Ausserdem möchte
der Kurator die „neurotische Fixierung“ auf
der leiter der Dokumenta beenden.“
Stefnumörkin boða ótvírætt meiri lýðræði,
að slakað verði á einsýni og ofurvaldi sýning-
arstjóranna á Dokumenta í Kassel 2007, hollt
fyrir alla framsækna myndlistarmenn á út-
skerinu að vera hér meðvitaðir á upphafsreit.
(Framhald síðar.)
Árið 2004
Roger M. Buergel verður í forsvari nýrra áherslna á 12 Dokumenta 2007. Hér til hægri ásamt
ráðherra og fjármálastjóra verkefnisins. Framkvæmdin skal nú vera á heimsvísu.
Listi yfir þýðingarmestu listakaupstefnur í
Evrópu, Bandaríkjunum og Ástralíu 2004.
SJÓNSPEGILL
Bragi
Ásgeirsson
bragi@internet.is
Í NÝUPPGERÐU félagsheimili
sínu feta Hörgdælir slóð hefðarinn-
ar og setja upp sígildan gamanleik.
Klerkar í klípu er vel skrifaður farsi
sem gerist árið 1944 í litlu þorpi í
Englandi. Leikritið fjallar um lang-
sóttan misskilning sem hefst af því í
fyrsta lagi að fólk þarf að sýnast
annað en það er vegna fordóma og
hneykslunar siðgæðispostula og í
öðru lagi af þeirri einföldu brellu að
fara í föt af öðrum. Gert er góðlát-
legt grín að prestum og skinhelgi
þeirri sem vill loða við starfsfólk
kirkjunnar en einnig beinir höfund-
urinn spjótum sínum að hernaði og
stríði. Hvert einasta tækifæri er
notað í verkinu til að búa til mis-
skilning og klaufalegar aðstæður en
til þess að koma auga á það allt þarf
reyndan leikstjóra. Saga Jónsdóttir
setur nú upp sýningu með Hörgdæl-
um í annað sinn en sú fyrri var Þrek
og tár sem var sýnt við góðar vin-
sældir fyrir tveimur árum. Saga er
reynd leikhúslistakona og sannar
það hér enn með vandaðri leik-
stjórn.
Leikstjórinn býr að reyndum leik-
urum í Leikfélagi Hörgdæla sem á
sögu frá 1928. Eitt af allra erfiðustu
leikhúsformunum er farsinn því að
allt verður að ganga snöggt og vel
fyrir sig; innkomur verða að vera
hraðar og tímasetningar allar í lagi
hjá leikurum þegar aulahúmor og
misskilningur er hálft verkið og
mikið undir því komið að detta hratt
og hlaupa hratt. Þetta gekk eftir
með miklum sóma á frumsýningunni
og mikið hlegið. Mesta hrifningu
vakti Þórður Steindórsson í hlut-
verki biskupsins sem kemur nokkuð
óvænt í heimsókn þegar atburða-
rásin nær hámarki sínu. Í smæstu
atriðum, hvort sem voru fínlegar
handahreyfingar, augnaráð, göngu-
lag eða annað, var Þórður jafnoki
bestu gamanleikara; allt vakti hlát-
ur. Hann hafði líka alveg á valdi sínu
þá tækni að leika fram í salinn þegar
það átti við en gætti þó alltaf hóf-
stillingar. Guðmundur Steindórsson,
bróðir Þórðar, hafði sömu eðlislægu
gríntaktana og tímasetningar voru
fullkomnar hjá honum í hlutverki
séra Humphreys. Þeir voru báðir
dásamlega fyndnir þegar þeir urðu
eins og tungl í fyllingu við að brosa
heiðríkt út að eyrum þegar minnst
varði. Mæðgurnar Sesselja Ingólfs-
dóttir og Fanney Valsdóttir eru
einnig hæfileikaríkar leikkonur sem
skipa sér á bekk með þeim færustu.
Sesselja bjó til sérstaklega heil-
steypta persónu úr hinni fordóma-
fullu og smáborgaralegu ungfrú
Skillon og var fyndin í öllu sem hún
gerði. Fanney lék í raun erfiðasta
hlutverkið, prestfrúna Penelópu
sem þarf að vera jarðbundin og
raunsæ til að hægt sé að trúa á hana
sem þann burðarás sem heldur öllu
saman. Í stuttu máli gerði Fanney
þetta svo vel að hún stendur uppi
sem sigurvegari hópsins. Hin unga
leikkona Ásta Júlía geislaði af eðli-
legum þokka og lék Idu vinnukonu
áreynslulaust og skemmtilega. Sig-
mar Bragason sem lék Clive er
óreyndur leikari en það var ekki að
sjá í fjölmörgum atriðum þar sem
reyndi á snerpu og hraða. Aðrir
fylltu vel upp í heildarmyndina og
þó sjá mætti hverjir voru óreyndir
var það síður en svo til trafala.
Sviðsmyndin var falleg og stíl-
hrein og lýsingin látlaus; stofa með
húsgögnum og skáp til að fela í fólk,
smekklegum garðdyrum og stiga
upp á loft en engum hlutum ofaukið
nema einum stólkolli fremst á svið-
inu en hann virtist vera úr allt öðr-
um tíma. Búningarnir voru vel unnir
og trúir tímanum sem verkið gerist
á og hárgreiðslan og förðunin svo
eðlileg að það var fyndið í sjálfu sér.
Eftir að hafa eytt kvöldstund á Mel-
um hlæjandi og brosandi er ekki
hægt annað en að taka undir með
barninu sem sagði eftir sýninguna:
,,Þetta var snilld bara!“
Prestar á harðahlaupumLEIKLISTLeikfélag Hörgdæla
Höfundur: Philip King. Leikstjóri: Saga
Jónsdóttir. Leikmyndahönnun: Þórarinn
Blöndal. Búningaumsjón: Saga Jóns-
dóttir. Hönnun lýsingar: Ingvar Björns-
son. Förðun og hárgreiðsla: Sigrún Arn-
steinsdóttir, Svanhildur Axelsdóttir.
Frumsýning á Melum 27. febrúar 2004.
KLERKAR Í KLÍPU
Hrund Ólafsdóttir