Morgunblaðið - 03.04.2004, Qupperneq 40

ÁR ER nú liðið frá stríðinu í
Írak og Bandaríkin falla enn í
áliti. Fyrir ári reyndi Banda-
ríkjastjórn að neyða þjóðir heims
til að styðja tilefnislaust stríð,
hélt því fram að hver sá sem
tryði því ekki að Írakar ættu ger-
eyðingarvopn væri annaðhvort
kjáni eða sökunautur hryðju-
verkamanna. Núna vitum við að
bandarísku ráðamennirnir og
þeir fáu erlendu leiðtogar sem
studdu þá voru annaðhvort kján-
ar eða lygarar. Þetta hefur samt
ekki leitt til þess að lát hafi orðið
á ruddalegu framferði Bush-
stjórnarinnar.
Bandaríkin eru stórveldi sem
gæti gert geysimikið gagn í
heiminum. Rannsókn þjóðhag-
fræði- og heilbrigðisnefndar Al-
þjóðaheilbrigðismálastofnunar-
innar, WHO, og fleiri rannsóknir
hafa sýnt að með þjóðartekjur
sem nema ellefu billjónum doll-
ara á ári gætu Bandaríkin fjár-
magnað aðgerðir sem duga í bar-
áttunni gegn alnæmi, malaríu,
berklum og fleiri banvænum
sjúkdómum fyrir lítið brot af
þeim fjármunum sem var sóað í
Írak. Reyndin er á hinn bóginn
sú að fjárhagsaðstoð Bandaríkj-
anna við fátæk ríki heims, sem
hlutfall af þjóðartekjum, er minni
en nokkurs annars iðnríkis.
Bandaríkin geta einnig gert
geysimikið ógagn. Útgjöldin til
Bandaríkjahers nema nú 450
milljörðum dollara og eru um það
bil jafnmikil og samanlögð út-
gjöld annarra ríkja heims til her-
mála. Stjórn Bush telur að hern-
aðarmáttur Bandaríkjanna dugi
til að tryggja öryggi, þótt hryðju-
verkastarfsemin hafi magnast
eftir stríðið í Írak.
Þrátt fyrir auðinn og hernaðar-
máttinn er óhjákvæmilegt að
pólitísk völd Bandaríkjanna –
hvort sem þau eru notuð til góðs
eða ills – dvíni þegar fram líða
stundir. Ástæðurnar eru að
minnsta kosti fimm:
 Fjármál Bandaríkjanna eru í
ólestri. Vegna skattalækkana
Bush og útgjaldanna til hersins,
sem hafa stuðlað að 500 milljóna
dollara fjárlagahalla á ári, þurfa
bandarísk stjórnvöld að hækka
skatta og minnka útgjöldin, hvort
sem Bush verður endurkjörinn
eða ekki. Minnka þarf útgjöldin
til hersins, sem hafa aukist um
150 milljarða dollara frá því að
Bush komst til valda, á næstu ár-
um til að koma fjármálum
Bandaríkjanna í lag.
 Bandaríkin steypa s
armiklar skuldir erlen
seðlabanka Asíuríkja
rískum verðbréfum nem
uðum milljarða dollara.
isvarasjóðir Japans e
u.þ.b. 750 milljörðum d
bandarískir ríkisvíxlar
hluti af þeim fjármunu
eyrisvarasjóðir Kína
Kong, Indlands, Suð
Singapúr, og Taívans e
nema alls 1,1 billjón d
viðbótar. Í stuttu máli
Bandaríkin stórskuldug
og skuldirnar aukast en
stórfelld kaup asískra s
á bandarískum ríkisvíx
komið í veg fyrir að g
arans lækki enn örar.
 Önnur ríki heims er
á forskotið. Mikið tæ
Bandaríkjanna á Brasi
Indland og fleiri stór
lönd mun minnka. Hagk
verður stærra en b
hagkerfið innan 25 ára
anlega helmingi stærra
2050. Indland, sem er t
tækara en Kína, mun e
á efnahagslega forskot
anlegt er að hagkerfi
verði jafnstórt og það b
fyrir árið 2050, með fjó
um fleiri íbúa og um
fjórðungi minni tekjur
landsmann.
 Minna efnahagsleg
verður til þess að póli
Bandaríkjanna minnka
um í samanburði við ön
Kínverjar og Indverjar
samanlagt um 40% j
Hnignun
Bandaríkjanna
Eftir Jeffrey D. Sachs
© Project Syndicate.
Þrátt fyrir auðinn og
hernaðarmáttinn er
óhjákvæmilegt að
pólitísk völd Banda-
ríkjanna – hvort sem
þau eru notuð til
góðs eða ills – dvíni
þegar fram líða
stundir.
40 LAUGARDAGUR 3. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson. S
kýrsla Ríkisendurskoð-
unar um kostnað vegna
lyfjaneyslu Íslendinga,
sem birt var í gær,
staðfestir þann grun að
á undanförnum árum hafi eitthvað
farið verulega úr böndunum í
þeim efnum. Hvort sem litið er til
samanburðar við önnur lönd í
lyfjaverði eða lyfjaneyslu, kemur í
ljós að Íslendingar skera sig veru-
lega úr og má nefna að ef hver Ís-
lendingur hefði greitt jafnmikið
fyrir lyf og Danir og Norðmenn
gerðu að meðaltali í fyrra hefði
lyfjakostnaður hér á landi ekki
orðið 14 milljarðar króna árið
2003, eins og reyndin varð, heldur
4,4 milljörðum lægri. Þannig má
segja að lyfjakostnaður á hvern
Íslending hafi á síðasta ári numið
um 48.000 krónum, sem er miklu
meira en hjá nágrannaþjóðum
okkar og það þrátt fyrir að ís-
lenska þjóðin sé hlutfallslega mun
yngri en þær.
Með tveimur greinum um
bólgnandi lyfjaverð og aukna
lyfjanotkun Íslendinga á þessum
vettvangi í Morgunblaðinu í fyrra
leyfði ég mér að benda á þessa
óheillaþróun. Af því spunnust
heitar umræður og heyrðust m.a.
þau sjónarmið að ósiðlegt væri að
ræða um kostnað við heilbrigð-
isþjónustu með þessum hætti,
sjúklingar ættu rétt á bestu og
fullkomnustu heilbrigðisþjónustu
sem völ væri á. Staðreyndin er
hins vegar sú að víða um lönd á
sér stað umræða um gríðarlegan
kostnað sem hlýst af aukinni
lyfjanotkun og þar taka heilbrigð-
isstéttir sjálfar virkan þátt í um-
ræðunni á faglegum grundvelli.
Vantar ódýrari samheitalyf
Í skýrslu ríkisendurskoðunar
kemur m.a. fram, að hærri lyfja-
kostnaður hér á landi en í Noregi
og Danmörku stafi m.a. af því að
Íslendingar noti verulega minna af
ódýrum samheitalyfjum en þessar
nágrannaþjóðir okkar og að auki
sé kostnaður við að dreifa lyfjum
og selja meiri hér á landi en í hin-
um löndunum. Á undanförnum ár-
um hafi lyfjaneysla Íslendinga
aukist mikið en lyfjakostnaður hafi
þó aukist enn meir. Samanburður
við þessi lönd vegna ársin
leiði í ljós að þá greiddu Í
ingar að meðaltali 46% m
lyf en þessar þjóðir þrátt
heldur minni lyfjanotkun
anborið við 37% mun árið
Ríkisendurskoðun ben
skýrslunni á, að þessi mu
ist fyrst og fremst af tvei
veigamiklum þáttum. An
ar noti Íslendingar verul
minna af ódýrum samhei
en Danir og Norðmenn s
síðustu árum hafa aukið m
slíkra lyfja. Hins vegar s
Stóraukinn lyfj
Eftir Björn Inga
Hrafnsson
Það á ekki að vera sjálfsagður hlutur að kostnaður vegna eins m
nokkurrar umræðu og án þess að nokkur fái þar rönd við reist, s
HLUTVERK RÍKISÚTVARPSINS
Samkvæmt upplýsingum Guð-mundar Gylfa Guðmundssonar,fjármálastjóra Ríkisútvarpsins,
RÚV, um sparnaðaraðgerðir stofnun-
arinnar er sagt var frá í Morgunblaðinu
í gær „er einkum verið að vinna að því
[að ná fram sparnaði] gagnvart dag-
skrárgerðinni og það er umtalsvert af
liðum sem munu sennilega fara út í ár
sem hafa verið fastir liðir í gegnum ár-
in“. Í fréttinni kemur jafnframt fram að
stjórn Félags fréttamanna mótmæli
harðlega fyrirhuguðum niðurskurði á
fréttasviði Ríkisútvarpsins, en í álykt-
un stjórnar félagsins eru stjórnendur
RÚV hvattir til að halda til streitu út-
sendingu fréttaþátta sem verið hafa á
dagskrá auk þess sem hvatt er til frek-
ari eflingar fréttaþjónustu RÚV í sjón-
varpi og útvarpi.
Mótmæli stjórnar Félags frétta-
manna eiga sér vissulega góð og gild
rök, því svo virðist sem fyrirhugaðar
sparnaðarráðstafanir muni einmitt
bitna á þeim þáttum sem RÚV ætti –
sem ríkisrekinn ljósvakamiðill – að
sinna best; þ.e.a.s. á fréttatengdu efni
er þjónar sérstökum hagsmunum þjóð-
arinnar. En eins og Morgunblaðið hef-
ur ítrekað bent á er það einmitt á þessu
sviði sem og á menningarsviðinu sem
RÚV ætti að beita sér.
Spyrja má hvort ekki sé nær að fyr-
irhugaðar sparnaðaraðgerðir komi nið-
ur á innkaupum á erlendu afþreying-
arefni, og hvort RÚV sé ekki á rangri
braut ef það keppir um hylli áhorfenda
með slíku dagskrárefni í stað þess að
þjóna sínu sérstaka upplýsingar- og
menningarhlutverki af metnaði. Ef
tekið er mið af því hvernig einkareknir
ljósvakamiðlar hafa þróast á Íslandi,
má ljóst vera að framtíð RÚV ræðst
ekki lengur af framboði á því efni sem
aðrir sinna jafn vel eða betur, né heldur
af því hversu útsendar klukkustundir
eru margar. Framtíð RÚV ræðst fyrst
og fremst af gæðum þess efnis sem það
sendir út – ekki síst hvað viðkemur inn-
lendri dagskrárgerð – og vægi þess fyr-
ir íslenskt samfélag.
Jón Gunnar Grjetarsson formaður
Félags fréttamanna segir í Morgun-
blaðinu í gær að þegar hafi verið til-
kynnt að útsendingum á þættinum
Pressukvöldi verði hætt og að rætt hafi
verið um að leggja Brennidepil niður.
Hann bendir á að þessir „tveir þættir,
fyrir utan fréttir og Kastljós, eru einu
fréttatengdu þættirnir sem eru í boði í
Sjónvarpinu“. Hann segir kannanir
„hafa sýnt að það er þörf og áhugi á
fréttatengdu efni“, og að það sé „ekki
til þess fallið að viðhalda trausti og
trúnaði við almenning í landinu, [...] að
setja eitthvað á og búa til væntingar og
skera það svo niður“. Þetta eru orð að
sönnu, því með því að skera niður
fréttatengda þætti er RÚV að bregðast
í því hlutverki sínu að „veita almenna
fræðslu og gera sjálfstæða dagskrár-
þætti er snerta Ísland eða Íslendinga
sérstaklega“, eins og það er orðað í lög-
um um Ríkisútvarpið.
ÁFENGI OG ÍÞRÓTTIR
Það var skynsamleg ákvörðun hjáborgarstjórn Reykjavíkur að vísa
aftur til borgarráðs ákvörðun um að
veita veitingaaðila í Egilshöll-íþrótta-
miðstöð leyfi til að selja þar bjór og
léttvín.
Áfengi og íþróttir fara ekki saman,
þótt of mikið sé um að þessu tvennu sé
blandað saman og augljóslega eitthvað
um það, að áfengi sé haft um hönd, þar
sem íþróttir eru stundaðar.
Þetta mál er í raun og veru mjög ein-
falt. Þjóðin hefur lagt mikla fjármuni í
að byggja upp myndarlegar íþrótta-
miðstöðvar. Börnum og unglingum er
beint í þessar íþróttamiðstöðvar til
þess að stunda þar ýmsar tegundir af
íþróttum. Engin spurning er um, að
íþróttaiðkun barna og unglinga og
ungs fólks er einhver bezta vörnin
gegn þeim hættum, sem nú virðast
leynast nánast hvar sem er á vegi
þeirra ungmenna, sem eru á leið út í líf-
ið.
Íþrótta- og félagsstarf í þessum
íþróttamiðstöðvum er víðtækt og til
fyrirmyndar. Augljóst er að foreldrar
dragast inn í þetta starf með ýmsum
hætti en þó ekki sízt til þess að veita
þeim félagasamtökum stuðning, sem
hlut eiga að máli og taka þar með þátt í
að skapa heilbrigt umhverfi í kringum
tómstundastarf barna sinna. Í stuttu
máli sagt er starfsemi íþróttafélag-
anna til fyrirmyndar og hefur gífur-
lega þýðingu fyrir samfélagið. Það er
svo annað mál, að fjárhagsgrundvöllur
íþróttafélaganna er of veikur og væri
fullt tilefni til að gerðar yrðu róttækar
ráðstafanir til þess að tryggja þeim
traustan fjárhagslegan grundvöll.
En áfengi á ekki heima í íþróttamið-
stöðvum, þar sem þessi merka starf-
semi fer fram. Það er fáránlegt og
óskiljanlegt að meirihluta borgarráðs
skuli yfirleitt hafa dottið það í hug. Ef
bjór og léttvín væru á boðstólum í
íþróttamiðstöðvum blasir við, að í
mörgum tilvikum gætu það orðið
fyrstu kynni unglinga af þessum
drykkjum. Er það eftirsóknarvert?
Dettur einhverjum í hug að það sé
æskilegt?
Það er miklu frekar ástæða til að út-
rýma áfengisneyzlu algerlega úr öllum
íþróttamiðstöðvum að svo miklu leyti,
sem hún kann að finnast þar. Hafa
menn einhverja sérstaka löngun til að
innleiða drykkjumenningu á íþrótta-
mótum? Er sú „menning“ til eftir-
breytni eins og við sjáum hana á
íþróttaviðburðum í útlöndum? Að of-
stopafullir, drukknir áhangendur
íþróttafélaga eyðileggi allt sem fyrir
verður og stórslasi annað fólk?
Bindindissemi hefur ekki átt upp á
pallborðið í þessu þjóðfélagi um skeið.
Það hefur lengi þótt við hæfi að gera
grín að bindindissamtökum. Þegar
Góðtemplarareglan var sem sterkust
fyrir einni öld er ljóst, að hún vann
þjóðþrifaverk. Þá var drykkjuskapur
augljóslega þjóðarböl á Íslandi. Og
þótt verulega hafi dregið úr þeim
vanda er hann enn til staðar og hefur
kallað mikla ógæfu yfir margar fjöl-
skyldur á Íslandi.
Það er fráleitt að veita bjór og létt-
vín innan veggja íþróttamiðstöðva.
Íþróttahreyfingin á að skera upp herör
gegn slíkum hugmyndum. Borgarráðs-
menn í höfuðborginni eiga að endur-
skoða fyrri ákvörðun og falla frá henni.
Að svo miklu leyti, sem áfengi er með
einhverjum hætti veitt í íþróttamið-
stöðvum á að leggja þann sið niður.