Morgunblaðið - 04.04.2004, Side 12

12 SUNNUDAGUR 4. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
arsson, ráðuneytisstjóri í heilbrigðisráðuneyt-
inu, ásamt 7 öðrum fulltrúum fyrir hönd Evr-
ópu, þ.e. allt frá Atlantshafi til hafnarborgar-
innar Vladivostok í austri.
Framkvæmdastjórnin sendi frá sér sérstakt
minnisblað í tengslum við útrýmingu lömunar-
veiki í lok ársins 2003. Eins og fram kemur í
minnisblaðinu var lömunarveiki landlæg í 125
löndum í 5 heimsálfum og olli lömun hjá um
350.000 börnum árið 1988. Nú er lömunarveiki
aðeins landlæg í 6 löndum (Níger, Nígería,
Egyptaland, Afganistan, Pakistan og Indland)
og greindust 508 tilfelli í þessum löndum í fyrra.
Framkvæmdastjórnin hefur sett stofnuninni
fjögur markmið í baráttunni gegn lömunarveiki
til ársins 2008. Markmiðin eru eftirfarandi: að
útrýma lömunarveikismiti í síðustu 6 löndun-
um, útrýma lömunarveikiveirunni á rannsókn-
arstofum út um allan heim, vinna að stefnumót-
um fyrir lömunarveikifrí lönd og byggja varnir
gegn lömunarveiki inn í heilbrigðiseftirlit land-
anna eftir að tekist hefur að útrýma sjúkdómn-
um.
Baráttan gegn lömunarveiki hefur ekki
gengið áfallalaust fyrir sig að undanförnu. Nýj-
ustu fregnir Smitsjúkdóma- og vánets herma
að lömunarveiki hafi í fyrsta sinn um nokkurt
skeið greinst í borgunum Anambra og Imo í
Suðaustur-Nígeríu fyrr í mánuðinum. Sömu
heimildir herma að íslamskir trúarleiðtogar í
borginni Kano nyrst í Nígeríu hafi hafnað bólu-
setningu á þeim forsendum að bóluefnið ylli
ófrjósemi. Þessi viðbrögð hafa valdið því að
lömunarveikismit hafa borist frá Norður-Níg-
eríu yfir til áður lömunarveikifrírra nágranna-
landa eins og Chad, Burkina Faso, Ghana, Toga
og Niger á síðasta ári. Ekki er heldur langt um
liðið frá því íslamskir trúarleiðtogar á afmörk-
uðu svæði í Kenýa höfnuðu bólusetningu á
sömu forsendum og í Kano. Alla jafna hafa þó
leiðtogar þjóðanna tekið bólusetningunni vel og
eru dæmi um að stríðsherrar í Angóla og Kongó
hafi lagt niður vopn á meðan bólusetning fór
fram meðal beggja fylkinga. Samtök músl-
ímskra ríkja (Organization of the Islamic
Conference) lögðu blessun sína yfir útrýming-
aráætlun lömunarveiki á fundi sínum í Putraja-
ya í Malasíu í október í fyrra. Fresta þurfti í
fyrsta skipti frá því skipulögð barátta gegn
lömunarveiki hófst skipulegri bólusetningar-
herferð á ákveðnum svæðum vegna skorts á
fjármagni árið 2003.
Leitað á tilraunastofum
-En er raunhæft að ætla að útrýma algjör-
lega smitsjúkdómi eins og lömunarveiki?
„Já, ég tel raunhæft að ætla að hægt verði að
útrýma lömunarveikinni,“ svarar Haraldur.
„Heilbrigðisyfirvöldum tókst með samstilltu
átaki að útrýma bólusótt fyrir nokkrum áratug-
um. Dýr bera hvorki bólusóttar- né lömunar-
veikismit og því ætti að vera raunhæft að út-
rýma lömunarveiki eins og bólusótt,“ heldur
hann áfram og viðurkennir að sýnishorn séu
reyndar til af bólusóttarveirunni. „Eftir að
tókst að útrýma veikinni var ákveðið að varð-
veita tvö sýnishorn af veirunni, þ.e. ef á þyrfti
að halda í tengslum við framleiðslu á bóluefni
einhvern tíma í framtíðinni. Öðru sýnishorninu
var komið fyrir í CDC, þ.e. faraldsfræðistofnun
Bandaríkjanna í Atlanta. Hinu var komið fyrir
á Vector-rannsóknastofunni í Rússlandi og þar
var hún geymd á meðan Sovétríkin voru og
hétu. Ég veit að margir hafa verið uggandi yfir
þeirri staðsetningu.“
Einn þáttur í útrýmingu lömunarveiki felst í
því að eyða sýnishornum veirunnar á tilrauna-
stofum úti um allan heim. Alþjóðaheilbrigðis-
málastofnunin ýtti úr vör átaki í þeim tilgangi
árið 2001. Haraldur hefur sjálfur yfirumsjón
með átakinu hér á landi. „Umfangið á Íslandi er
afar takmarkað því aðeins tvær rannsóknar-
stofur voru starfræktar í landinu fyrir 40 árum
sem mögulega gætu hafa rannsakað veiruna,
þ.e. Rannsóknastofnun tilraunastofnunar Há-
skóla Íslands á Keldum og Rannsóknarstofa
Landspítalans. Engu að síður þarf samkvæmt
tilskipun frá Alþjóðaheilbrigðismálastofnun-
inni að leita að sýnishornum á rannsóknarstof-
um í landinu. Við höfum haft samband við 11
þeirra og spurst fyrir um hvort lömunarveik-
isveiru gæti verið að finna þar og ætlum fljót-
lega að óska eftir því með formlegum hætti að
lokaleit fari fram svo hægt verði að senda stað-
festingu um að veiran finnist ekki í landinu til
Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar í apríl,“
segir Haraldur.
- Hvað gerist ef veiran finnst?
„Ef lömunarveikisveiran finnst á rannsókn-
arstofu er óskað eftir því að henni sé eytt. Ef því
er hafnað er hægt að óska eftir því að fá að
geyma veiruna áfram við ströng öryggisskilyrði
eða helst að senda sýnishornið til geymslu í sér-
stakri rannsóknarstofu undir eftirliti Alþjóða-
heilbrigðismálastofnunarinnar. Eins og gert
var með bólusóttina verða svo líklega sýnishorn
geymd sérstaklega ef á þarf að halda í tengslum
við framleiðslu bóluefnis í framtíðinni.“
- Veistu hvar sýnishornið verður geymt?
„Nei. Á jafn afstæðum tímum og við lifum á
verður örugglega að vanda vel til geymslustaða
sem allir geta orðið sammála um.“
ago@mbl.is
„Ég man alltaf eftir því hvað mér fannst erfitt að
fara frá Haraldi litla á meðan hann lá á Heilsu-
verndarstöðinni. Þó að börnin grétu máttu foreldr-
arnir ekki vera lengur hjá þeim en eina klukku-
stund yfir hábjartan daginn. Pabbi Haralds bjó
hann yfirleitt undir svefninn í hálftíma heimsókn-
artíma á kvöldin,“ segir Unnur Haraldsdóttir. Har-
aldur, sonur Unnar, veiktist af lömunarveiki 6 ára
gamall og lést, líklega af eftirköstum hennar, 19 ára
gamall.
Unnur segist hafa frétt af því að von væri á löm-
unarveikifaraldri snemma ársins 1955. „Ég var
með Harald í æfingum vestur á Grund af því að
hann steig aldrei almennilega í fæt-
urna. Einu sinni sagði þjálfarinn mér
að stefnt væri að því að opna
mænuveikideild á Heilsuvernd-
arstöðinni um haustið. Mænuveiki
kæmi venjulega upp á 10 ára fresti
og myndi líklega stinga sér niður um
haustið. Kristján, yngri bróðir Har-
alds, var fyrri til að veikjast. Lækn-
arnir sögðu að eftir þrjá daga kæmi í
ljós hvort honum myndi batna eða
versna. Kristján var farinn að leika
sér aðeins úti þegar Haraldur smit-
aðist. Við bjuggum okkur undir svip-
að ferli og með Kristján, fluttum öll
rúmin niður í stofu og sinntum Har-
aldi til skiptis á nóttunni. Sjúkdóm-
urinn tók aðra stefnu hjá Haraldi en
Kristjáni. Honum hélt áfram að
versna þar til hann lamaðist upp að hálsi. Haraldur
var fyrsti eða annar sjúklingurinn til að leggjast inn
á mænuveikideildina á Heilsuverndarstöðinni.“
Unnur segir að Haraldur hafi með hléum verið í
öndunarvél fyrstu 9 mánuðina á Heilsuvernd-
arstöðinni. „Haraldur lá milli heims og helju á
mænudeildinni í marga mánuði. Þessi tími var
blátt áfram hræðilegur. Einu svörin frá læknunum
voru að kollurinn væri í lagi. Að öðru leyti lifðum
við í algjörri óvissu. Ég er ekki viss hvernig farið
hefði ef á mænudeildina hefði ekki komið danskt
hjúkrunarlið að aðstoða íslenska hjúkrunarfólkið.
Danirnir höfðu langa reynslu af því að annast
mænuveikisjúklinga í Danmörku. Eftir að Haraldur
losnaði úr öndunarvélinni var farið að setja hann í
hjólastól öðru hverju. Hann var alla tíð ólaður niður
í stólinn því að hann gat ekki haldið sér uppi. Hins
vegar skiluðu æfingarnar á Heilsuverndarstöðinni
því að hann fékk svolítinn mátt í hendurnar.“
Haraldur var fluttur heim eftir eins og hálfs árs
legu á mænudeildinni. „Við fengum með honum
sjúkrarúm og komum því fyrir í stofunni. Á þess-
um tíma var enga heimaaðstoð að fá. Við Þórður
hjálpuðumst að við að sinna daglegum þörfum
hans og hinir krakkarnir vöndust því að umönnun
hans væri hluti af daglegu lífi fjölskyldunnar,“ segir
Unnur og vísar þar til þriggja yngri systkina Har-
alds – þeirra Kristjáns, Helgu og Unnar. Fimmta og
langyngsta barnið, Þórður Már, lést af slysförum
fyrir nokkrum árum.
Unnur segir að sér hafi sárnað að Haraldi skyldi
hvorki vera boðnar æfingar né kennsla eins og
öðrum börnum. „Rétt fyrir jól þurfti ég að fá heim-
ilislækninn heim af því að Helga var með mislinga
og notaði tækifærið til að segja honum frá áhyggj-
um mínum. Hann brást afskaplega vel við og kom
okkur í samband við bæklunarsérfræðing. Lækn-
irinn skoðaði Harald og kom því til leiðar að ég fór
með hann í uppskurð til Danmerkur þann 11. janúar
árið eftir. Ég man vel eftir því hvað ég var kvíðin
þar sem ég sat á hattöskju í flugvélinni hliðin á
sjúkrabörunum með Haraldi. Ég talaði ekki
dönsku, hafði aldrei komið til útlanda og vissi raun-
verulega ekkert út í hvað ég var að fara.“
Vann hugi og hjörtu allra
Áhyggjur Unnar reyndust þó ástæðulausar.
„Haraldur var fluttur á hersjúkrahúsið í Kaup-
mannahöfn þar sem æxli við mænuna var fjarlægt
af hinum þekkta danska skurðlækni dr. Bush
skömmu síðar. Skemmst er frá því að segja að
Haraldur vann hugi og hjörtu danska hjúkr-
unarfólksins á sjúkrahúsinu. Hann babblaði heil-
mikla dönsku því í veikindum sínum hafði hann
stytt sér stundir með því að lesa Andrésar Andar
blöð á dönsku,“ segir Unnur og bætir við að eftir
þriggja mánaða dvöl í Danmörku hafi hún þurft að
fara aftur til Íslands. „Haraldur kom seinna því að
hann átti eftir að fara í aðra aðgerð á bakinu. Ég
man ekki nákvæmlega hvað hann var lengi úti. Sá
tími er í minningunni heil eilífð. Loksins kom hann
svo himinlifandi glaður með fuglabúr með tveimur
páfagaukum með sér til Íslands. Danska hjúkr-
unarfólkið hafði reynst honum ákaflega vel á með-
an hann var einn úti, t.d. hafði einn læknirinn farið
með hann og 4ra ára dóttur sína í Tívolí.“
Eftir komuna til Íslands hóf Haraldur nám í
Vogaskóla. „Honum sóttist námið vel þótt hann
ætti í erfiðleikum með ýmislegt, t.d. þurfti hann að
treysta á aðstoð bekkjarfélaga sinna við að fletta
bókum. Hann hafði heldur ekki nægan mátt í
höndunum til að skrifa. Eftir langa baráttu fékk
hann ritvél og gat eitthvað hamrað á hana með
hnúunum. Hann var ákaflega félagslyndur, tók þátt
Skátafélagi fatlaðra með aðstoð Kristjáns bróður
síns og var alltaf umkringdur krökkum. Ég vildi
frekar hafa opið hús hjá mér heldur en að hann
sæti einhvers staðar einn út í horni,“ segir Unnur
ákveðinni röddu og tekur fram að með aðstoð frá
ungri skátastúlku hafi Haraldur tvisvar farið til
skemmri dvalar á heilsuhæli í Danmörku.
Haraldur átti sér framtíðardrauma, eins og önn-
ur börn. „Hann sagði mér einhvern tíma frá því í
trúnaði að hann ætlaði að verða barnalæknir þeg-
ar hann yrði stór. Þess vegna kom heldur ekki ann-
að til greina heldur en að hann færi í menntaskóla.
Við foreldrar hans vorum reyndar dálítið efins því
að á þessum tíma var Menntaskólinn í Reykjavík
eini menntaskólinn og þar voru húsakynnin afar
óhentug fyrir fatlaðan mann í hjólastól,“ segir
Unnur og segist þó hafa farið með umsókn í skól-
ann að beiðni Haralds. „Okkur til mikillar ánægju
fengum við svar til baka um að verið væri að
byggja nýjan og hentugri menntaskóla og þar
myndi Haraldur fá inngöngu um haustið. Haraldur
hóf því nám í Menntaskólanum við Hamrahlíð
þarna um haustið.“
Unnur segir að Haraldur hafi verið ákaflega
ánægður í menntaskólanum. „Hann hafði gaman
af náminu og eignaðist góða vini í skólanum. Þeir
töldu ekki eftir sér að bera hjólastólinn niður og
upp aftur í hverjum einustu frímínútum. Ég man
að einu sinni kom Haraldur alveg sérstaklega glað-
ur heim. Ég spurði hann hvað hefði gerst. Hann
sagði mér að þeir strákarnir hefðu verið að hlusta
á svo skemmtilegt lag í frímínútunum að þeir
hefðu komið of seint í tíma. Örnólfur Thorlacius,
þáverandi kennari, gekk á röðina og spurði þá alla,
að Haraldi meðtöldum, af hverju þeir kæmi svona
seint. Haraldur var svona ánægður með að vera
spurður líka af því að þar með var hann einn af
hinum.“
Hjartað gefur sig
Ský dró fyrir sólu eftir annað námsár Haraldar í
MH. „Hann var að vinna á símanum í Heilsuvernd-
arstöðinni og hringdi í mig heim til að spyrja mig
hvort ég skildi ekki alveg hvað hann væri að segja.
Einhver hafði kvartað yfir því að maðurinn á sím-
anum talaði ekki nógu skýrt. Hann var orðinn veik-
ur og þurfti að hætta að vinna. Aðeins nokkrum
vikum seinna, þegar pabbi hans var að ná í hann
inn í rúm til að setja hann í bað, var hann dáinn. Ég
held að hjartað hafi gefið sig. Ekki þolað meir,“
segir Unnur alvarleg á svip.
Eftir stutta þögn segist hún vilja taka sér-
staklega fram hversu þakklát hún sé fyrir hve ynd-
islegu fólki fjölskyldan hafi kynnst í gegnum Harald
og hversu boðnir og búnir allir hafi verið til að að-
stoða hann í gegnum tíðina, t.d. vinir hans í skól-
anum. Þessi hjálp hafi verið honum og fjölskyld-
unni allri ómetanleg.
Synir Unnar Þórðardóttur smituðust af lömunarveiki
Lamaðist 6 ára
gamall upp að hálsi
Haraldur Þórðarson, 6 ára gamall, enn með rör í
hálsinum eftir að hafa verið tengdur öndurvél á
mænudeild Heilsuverndarstöðvarinnar.
Unnur segir að Haraldur hafi legið marga mán-
uði milli heims og helju eftir að hann smitaðist
af lömunarveikinni 6 ára gamall.
Morgunblaðið/Ásdís
’ Arafat hefur enga tryggingu ... allir vitanú þegar að Arafat stendur í vegi framþró-
unar.‘Ariel Sharon, forsætisráðherra Ísraels, gaf til kynna í
viðtali sem birtist í dagblaðinu Maariv á föstudag að
Yasser Arafat, leiðtoga Palestínumanna, kynni að
verða rutt úr vegi.
’ Of mörg tækifæri hafa áður farið for-görðum. Ég hvet ykkur til að gera ekki
sömu mistökin aftur.‘Kofi Annan, framkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna,
tilkynnti á miðvikudag að SÞ myndi leggja áætlun um
sameiningu gríska og tyrkneska hluta Kýpur fyrir íbúa
eyjarinnar í atkvæðagreiðslu 24. apríl.
’ Við vonum að þessu verði fylgt eftirmeð raunverulegum aðgerðum.“
Abdullah Abdullah, utanríkisráðherra
Afganistans, eftir að hafa á þriðjudag und-
irritað samkomulag við sex nágrannaríki
um að stemma stigu við eiturlyfjasmygli.
Á alþjóðlegri ráðstefnu um þróunaraðstoð
við Afganistan í vikunni var varað við því
að landið gæti orðið algjörlega háð eitur-
lyfjaviðskiptum.
„Hafandi orðið vitni að einhverjum mestu
glæpum síðustu aldar, geta hinir nýju
meðlimir fært bandalaginu skýrari sið-
ferðisleg markmið.‘George W. Bush Bandaríkjaforseti bauð sjö ný aðild-
arríki velkomin í Atlantshafsbandalagið við athöfn í
Hvíta húsinu á mánudag. Þau eru Eistland, Lettland,
Litháen, Rúmenía, Búlgaría, Slóvenía og Slóvakía.
’ Umbótum verður að halda áfram, ein-faldlega vegna þess að þær eru nauðsyn-
legar.‘Jean-Pierre Raffarin, forsætisráðherra Frakklands,
eftir að flokkur hans og Jacques Chiracs forseta, UMP,
laut í lægra haldi fyrir Sósíalistaflokknum í héraðs-
kosningum á sunnudag.
’ Við erum reiðubúnir til viðræðna umallar hliðar á varnarsamstarfinu í þeim
góða anda sem verið hefur á milli landanna
í rúma hálfa öld, en allir hljóta að skilja að
við mundum ekki hafa áhuga á að halda
því áfram, stæði það ekki undir mikilvæg-
ustu skuldbindingunni um að tryggja ör-
yggi Íslands, með lágmarksviðbúnaði í
landinu sjálfu.‘Davíð Odsson forsætisráðherra lét þessi ummæli falla í
ávarpi í veislu forseta Íslands fyrir erlenda stjórnarer-
indreka á dögunum.
’ Þetta er ákveðið kerfi hjá Háskóla Ís-lands til að hafa áhrif á ferlið þrátt fyrir
allt. Að ráða skoðanabræður og alikálfa, af
hræðslu við allt sem kemur að utan og er
nýtt.‘Bjarni F. Einarsson fornleifafræðingur sem vann
meiðyrðamál á hendur dómnefnd sem meta átti hæfi
umsækjenda um kennarastöðu í fornleifafræði við HÍ.
Hann er ósáttur við val á umsækjendum um stöður við
skólann sem hann segir að byggist á hlutdrægu mati.
’ Ég var hálfdregin upp á svið.‘Álfheiður Hanna Friðriksdóttir fékk það óvænta hlut-
verk að leysa af hólmi eina skærustu stjörnu Scala-
óperunnar, Danielu Dessi, á opnunartónleikum Pucc-
inihátíðarinnar í Monza á Ítalíu. Álfheiður söng nokkr-
ar aríur við mikinn fögnuð viðstaddra.
’ Innyflin fóru af stað‘VÍS kynnti í vikunni bílbeltasleða þar sem fólk getur
upplifað þá óþægindatilfinningu sem fylgir því að aka á
vegg á 20 km hraða. Geir Jón Þórisson yfirlög-
regluþjónn í Reykjavík var einn þeirra sem prófuðu
sleðann og fannst höggið meira en hann átti von á.
’ Við höfum verið að sjá unglinga semfæddir eru ’88 og ’87 með krabbamein í
húð, sortuæxli, sem er alvarlegasta tegund
húðkrabbameina. Þessar öru breytingar
eru nánast óþekktar annars staðar í heim-
inum.‘Bárður Sigurgeirsson húðlæknir segir tíðni húð-
krabbameins hjá konum á aldrinum 20-29 hafa sexfald-
ast sé tímabilið 1982-92 borið saman við 1993-2002.
’ Í Vetrargarðinum er hins vegar fín að-staða til að taka lagið.‘Árni Johnsen tekur fram gítarinn og syngur „brekku-
söng“ í Vetrargarði Smáralindar í kvöld. Í gær opnaði
hann sýninguna Grjótið í Grundarfirði í Smáralind.
Morgunblaðið/RAX
Ummæli vikunnar