Morgunblaðið - 04.04.2004, Síða 22

22 SUNNUDAGUR 4. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
F
áar hljómsveitir hafa haft önnur
eins áhrif og þýska raftónlistar-
sveitin Kraftwerk sem er ekki
bara brautryðjandi í tónlist þar
sem unnið er með tilbúin hljóð,
heldur kemur hún einnig við sögu
í svo ólíkri tónlist sem nýrómantík
og hipphoppi. Kraftwerk hefur starfað í rúma
þrjá áratugi og er enn að, enn að senda frá
sér tónlist sem tekið er eftir. Það sætir því
eðlilega tíðindum að Kraftwerk sé á leið
hingað til lands til tónleikahalds, en hljóm-
sveitin heldur tónleika í íþróttahúsinu í
Kaplakrika 3. maí næstkomandi.
Ralf Hütter og Florian Schneider-Esleben
voru báðir í klassísku tónlistarnámi er þeir
kynntust, Hütter að læra á píanó og Florian
á flautu. Að því Hütter segir voru þeir báðir
búnir að gefast upp á takmörkunum sem fel-
ist í því að læra tónlistarfhefð sem byggist á
því að gera allt sem líkast því sem áður hefur
verið gert. „Mestur tími okkar fór í fingraæf-
ingar, að reyna að spila sem hraðast og lipr-
ast á píanóið. Það er vitanlega úrelt hugsun,
óþarfi, því tölvur geta gert þetta allt. Þegar
ég get notað tölvuna til að spila eins og hvaða
píanómeistari sögunnar sem er, er búinn að
leysa það hvernig á að flytja tónlistina, þarf
ég ekki lengur að eyða tíma í það og get snú-
ið mér að tónlistinni sjálfri.“ Hann tekur þó
undir það að tónlistarnámið hafi eflaust
reynst þeim félögum gagnlegt, bæði hvað
varðaði aga og nákvæmni í vinnubrögðum en
ekki síst að þekking á fortíðinni sé gagnleg
þegar skapa eigi eitthvað nýtt.
Fyrstu hljómsveitina stofnuðu þeir Hütter
og Schneider 1968 og kölluðu hana Die Org-
anisation, en upp úr henni stofnuðu þeir síð-
an Kraftwerk.
Byrjuðum á núlli
Þessi ár voru góður tími í þýskri tónlist-
arsögu því hver merkishljómsveitin kom
fram af annarri, hljómsveitir sem hljómuðu
ólíkt öllu sem menn höfðu höfðu áður heyrt í
rokkinu, tónlistin tilraunakenndari og
ævintýralegri, tónlist fyrir heila en ekki
hjarta, tónlist sem var ekki endilega ætluð til
hlustunar, frekar að áheyrendur áttu að upp-
lifa hana, helst á líkamlegan hátt. Tónlist
þessa tíma hafa menn kallað Krautrock, og
vísa þá til þess að Þjóðverja uppnefndu
enskumælandi menn Krauts eftir súrkáli.
Krautrokkið varð til í sérstöku þjóðfélags-
legu umhverfi; ungir Þjóðverjar á sjöunda og
áttunda áratug síðustu aldar glímdu við sekt-
arkennd án þess þó að hafa gert neitt, sekt
yfir atburðum sem þeir áttu engan þátt að en
fundu þó fyrir. Allir áttu ættingja sem tekið
höfðu þátt í geggjuninni, frænda eða frænku
sem voru nasistar eða afa eða ömmu eða for-
eldra eða þá fórnarlömb nasista. Eftirstríðs-
kynslóðin vildi hafna öllu gömlu, vildi slá
striki yfir fortíðina og skapa eitthvað nýtt
sem ekki væri litað af minningum um hörm-
ungartíma og illvirki.
„Við byrjuðum á núlli,“ segir Hütter. „Við
spurðum okkur hvernig hljómar sambands-
ríkið, hvernig hljómar hið nýja Þýskaland.
Við vorum fyrsta Bundesrepublik-kynslóðin
og spurðum okkur hvaða tungumál talar hið
nýja Þýskaland.“
Annað sem einkenndi hljómsveitir þessa
tíma í Þýskalandi var hve algengt var að liðs-
menn þeirra væru klassískt menntaðir og
margir voru í nánu sambandi við nútíma-
tónskáld, sumir lærisveinar manna eins og
Karlheinz Stockhausen og aðrir samstarf-
menn tónskálda eins og Tony Conrad. Hütter
segir að menntunin sem menn höfðu hafi vit-
anlega skipt máli en ekki megi svo gleyma
því að hljómsveitirnar komu hver frá sínu
héraðinu. „Ókunnugir átta sig oft ekki á því
að Þýskaland er sambandsríki, ríki ólíkra
þjóða með ólíka menningu og ólíkar mál-
lýskur þó fleira sameini okkur en sundri.“
Helstu hljómsveitir og tónlistarmenn þessa
tíma voru Faust, Neu!, sem stofnuð var upp
úr Kraftwerk, Can, Tangerine Dream / Klaus
Schulze, Amon Düül II (Amon Düül I & II
voru hippahljómsveitir, en I eiginlega of
miklir hippar), Popol Vuh og Ash Ra Tempel
/ Manuel Göttsching. Kraftwerk var hluti af
þessari hreyfingu en stendur þó fyrir utan
hana að vissu leyti, ekki eins miklar hippa-
sveitir og Amon Düül II, ekki eins mikil reiði
og eyðilegging og Faust, ekki eins mikil til-
raunamennska og Can og svo má telja.
Kraftwerk hafði agann fram yfir margar af
þessum sveitum en líka skýra hugmynda-
fræði, stefndi ótrauð á naumhyggjuna, að
gera hlutina á eins einfaldan og skýran hátt
og unnt væri og fyrst og fremst: allt átti að
vera nákvæmlega eins og það átti að vera.
Kling Klang
Þeir Hütter og Schneider komu sér upp
hljóðveri í gömlu verksmiðjuhúsi skammt frá
lestarstöðinni í Düsseldorf, Kling Klang stúd-
íóinu, og eru þar enn með höfuðstöðvar sínar.
Sagan segir að ekki sé að sjá á húsinu hvaða
starfsemi þar fer fram og reyndar erfitt að
komast inn í það, en þar varð tónlistin til að
mestu leyti, oft með hljóðfærum / raf-
eindatækjum, sem þeir smíðuðu sjálfir því
það var eina leiðin til að fá þá til að hljóma
nákvæmlega eins og þeir áttu að hljóma.
Hugmyndirnar segir Hütter að hafi komið
úr daglega lífinu, úr því að fylgjast með,
hlusta og horfa, „og fyrir okkur eru þær ekki
sérkennilegar eða nýstárlegar, það geta allir
séð það sem við sjáum og heyrt það sem við
heyrum“. Á þessum frumbýlingsárum voru
þeir með tvo trommara, Andreas Hohman og
Klaus Dinger, og þannig skipuð gerði Kraft-
werk fyrstu plötuna, Kraftwerk, sem kom út
1971.
Hohman hætti fljótlega eftir það og í hans
stað komu tveir menn, bassaleikarinn Eber-
hardt Krahnemann og gítarleikarinn Michael
Rother. Ekki var allt með felldu innan hljóm-
sveitarinnar, Hütter óánægður með hvert
stefndi, og um tíma hætti hann í hljómsveit-
inni og Krahnemann reyndar líka. Hütter
sneri þó aftur í sveitina og í kjölfarið hættu
þeir Dinger og Rother og stofnuðu Neu! í
framhaldi af því.
Næsta plata Kraftwerk, Kraftwerk 2, sem
kom út 1972, var því gerð af þeim Hütter og
Schneider einum og hefur svo verið meira og
minna upp frá því, þ.e. Kraftwerk hefur verið
dúett þeirra tveggja með ýmsum aðstoðar-
mönnum eftir því sem þeim hefur þótt þurfa.
Verður því ekki getið frekar um aðra liðs-
menn í þessari samantekt.
Þessar fyrstu tvær plötur eru ill- eða ófá-
anlegar í dag, hafa aldrei verið endur-
útgefnar og voru reyndar gefnar út í tak-
mörkuðu upplagi á sínum tíma. Þegar þeir
Hütter og Schneider tóku sig til fyrir áratug
eða svo og tóku að færa allar plöturnar í staf-
rænan búning, sem betur verður vikið að síð-
ar, slepptu þeir þessum tveimur plötum og
engar líkur á að þær verði nokkurn tímann
gefnar út aftur. Á þeim, sérstaklega þó seinni
plötunni, má heyra að Kraftwerk er að fæð-
ast, en varast verður að draga of miklar
ályktanir af þeim eintökum sem ég hef heyrt
því það eru ólöglegar útgáfur og hljómur á
þeim afleitur.
Eftir mannabreytingar og tilrauna-
mennsku voru þeir félagar búnir að móta
hvert þeir vildu stefna, komu sér upp frum-
stæðum trommuheilum, sem var eina gerð
trommuheila sem til var á þeim tíma, og
byrjuðu að púsla saman lögum á þriðju breið-
skífuna, Ralf und Florian, sem ekki hefur
verið endurútgefin frekar en þær sem á und-
an er getið.
Rómantískt raunsæi
Vinna við fjórðu breiðskífuna, Autobahn,
sem átti eftir að verða lykilplata í sögu sveit-
arinnar, hófst 1973. Meðal þess sem þeir
gerðu var að keyra um Düsseldorf og á hrað-
brautunum þýsku, autobahn, og taka upp
hljóð sem síðan voru gljáfægð og pússuð í
stúdíóinu og notuð sem einingar í lög. Slík
vinnubrögð hafa sumir kallað rómantískt
raunsæi, þar sem hið almenna og algenga er
notað til að skapa list, frumhljóð færð í nýjan
búning og Hütter segir að það sé ekki svo
galin lýsing. „Það er tónlist allt í kringum
okkur, tónlist í bílum og vélum. Við notum
líka orð í tónlist okkar og veljum þau eftir
hljóm þeirra en ekki endilega eftir því hvað
þau þýða, notum tungumál sem tónlist,“ segir
Hütter og minnir mig á lagið Boing Boom
Tschak á Technopop.
Titillag Autobahn varð gríðarlega vinsælt
um heim allan. Tónlistin var framandleg og
kunnugleg í senn, laglínurnar heillandi ein-
faldar og grípandi, og hljóðin sem notuð voru
eins og úr útsendingu utan úr geimnum. Ég
Maður vél maður
Þýska rafhljómsveitin Kraftwerk, sem menn segja álíka
áhrifamikla og Bítlana, heldur tónleika í Kaplakrika í næsta
mánuði. Árni Matthíasson segir frá sveitinni og rekur
spjall við annan stofnanda hennar, Ralf Hütter.