Morgunblaðið - 04.04.2004, Qupperneq 36

36 SUNNUDAGUR 4. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
6. apríl 1994: „Athyglisverð
skoðanaskipti hafa farið fram
á milli sérfræðinga um mögu-
leika á frekari vaxtalækkun.
Formaður bankastjórnar
Seðlabanka Íslands dregur í
efa, að um frekari vaxtalækk-
un geti orðið að ræða en for-
stjóri Þjóðhagsstofnunar tel-
ur ekki tímabært að kveða
upp úr með það.
Í ræðu á ársfundi Seðla-
banka Íslands fyrir tæpum
tveimur vikum sagði Jón Sig-
urðsson m.a.: „Samanburður
við önnur lönd er mikilvægur
því að hann sýnir okkur m.a.
að vextir hér á landi muni
tæplega lækka almennt
meira en orðið er nema sam-
fara frekari vaxtalækkun í
umheiminum, einkum í Evr-
ópu, því að engar forsendur
eru til þess að vextir geti al-
mennt verið lægri hér á landi
en annars staðar. Raunvaxta-
stigið hér á landi, sem og víða
í Evrópu, er þó enn allhátt.
Hins vegar virðist nær úti-
lokað að þrýsta lang-
tímaraunvöxtum neðar nú
með peningaaðgerðum ein-
göngu eins og mikil kaup
Seðlabankans á verðbréfum
að undanförnu sýna. Lykill-
inn að því að ná raunvöxtum
niður á stig, sem samrým-
anlegt er eðlilegu langtíma-
jafnvægi, er þess vegna sá, að
ríkissjóður dragi úr lánsfjár-
eftirspurn sinni á komandi
árum, eins og ég hef þegar
vikið að.“
Þórður Friðjónsson, for-
stjóri Þjóðhagsstofnunar,
lýsti nokkuð öðrum sjón-
armiðum í samtali við við-
skiptablað Morgunblaðsins á
skírdag. Hann sagði m.a.:
„Mér finnst ekki tímabært að
kveða upp úr með það, að
vextir á Íslandi geti ekki
lækkað meira. Raunávöxtun
ríkisverðbréfa til langs tíma
er um 5% um þessar mundir.
Til samanburðar eru raun-
vextir hliðstæðra bréfa víða á
bilinu 3-4% í öðrum löndum.
Við þetta má svo bæta, að í
áætlunum alþjóðaefnahags-
stofnana til lengri tíma er
gjarnan miðað við að slíkir
vextir séu nálægt 3% ... Með
þessum orðum er ég ekki að
fullyrða, að vextir geti lækk-
að nú þegar, heldur benda á,
að vaxtalækkun á Íslandi er
ekki afgreitt mál. Ríki hins
vegar jafnvægi áfram í þjóð-
arbúskapnum og verði að-
haldi fylgt í opinberum fjár-
málum er síður en svo
sjálfgefið, að vextir geti ekki
lækkað frekar á næstu miss-
erum.““
. . . . . . . . . .
4. apríl 1984: „Í dag, 4. apríl,
eru þrjátíu og fimm ár liðin
frá því að Íslendingar gerð-
ust stofnaðilar Atlantshafs-
bandalagsins. Í ræðu sem
Bjarni Benediktsson, þáver-
andi utanríkisráðherra, flutti
þegar tillaga um aðildina var
lögð fram á Alþingi sagði
hann meðal annars:
„Norður-Atlantshafs-
bandalaginu er einungis ætl-
að að halda uppi friði og reglu
í heiminum, og þá fyrst og
fremst á því landssvæði, sem
það tekur yfir. Ég sagði áðan,
og endurtek, að þó að skilj-
anlegt sé að allar þjóðir hafi
áhuga á slíku bandalagi, þá
verður þó að ætla, að engin
þjóð hefði þar ríkari hags-
muna að gæta heldur en Ís-
lendingar, sem byggja land,
sem vitað er að hefur úrslita
hernaðarþýðingu á þessum
slóðum, og þar sem við erum
þjóð, sem ekki getur varið sig
sjálf, hvað sem í skerst, og
eigum þess vegna allt undir
því, að aðrir en við haldi uppi
friði og reglu í þessum heims-
hluta.
Allir aðrir geta að einhverju
leyti varið sig sjálfir. Við einir
eigum allt undir öðrum í
þessu efni og eigum þess
vegna meira en allir aðrir
undir því, að þau samtök, sem
gerð eru, séu gerð með okkar
hagsmuni fyrir augum og
tekið réttmætt tillit til óska
okkar og þarfa við ákvarðanir
þær, sem gerðar eru innan
þessara samtaka.“
Þessi orð standa óhögguð nú
þrjátíu og fimm árum síðar.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
LYFJAMARKAÐUR
OG SAMHEITALYF
Meginniðurstaða Ríkisendurskoð-unar í nýrri skýrslu um lyfja-markaðinn er sú, að minni notk-
un svonefndra samheitalyfja hér en á
öðrum Norðurlöndum valdi því, að lyfja-
kostnaður okkar Íslendinga er hærri en
nágranna okkar. Þar kemur fram, að
hlutur samheitalyfja í heildarkostnaði
lyfja hér á landi hefur minnkað frá árinu
2000, er hann var 22%, í 20% á árinu 2003.
Í Danmörku var þessi hlutfallstala 28% á
árinu 2002.
Í skýrslu Ríkisendurskoðunar er nefnt
athyglisvert og nánast ótrúlegt dæmi um
verðmun á samheitalyfi á Íslandi annars
vegar og í Danmörku og Svíþjóð hins
vegar. Þar kemur fram, að sami skammt-
ur af sama blóðfitulækkandi lyfi kostar
13 þúsund krónur á Íslandi en 1500-1600
krónur í Svíþjóð og Danmörku. Það væri
með miklum ólíkindum ef hægt væri að
sýna fram á eðlilegar skýringar á þessum
mikla verðmun.
Í skýrslunni kemur líka fram, að lyfja-
verzlanir eru hlutfallslega mun fleiri á Ís-
landi en á öðrum Norðurlöndum. Eins og
við má búast útskýra lyfsölukeðjurnar
tvær, sem hér hafa orðið til þann mun
með tilvísun til dreifðrar byggðar. Það er
hins vegar hæpið að sú röksemd dugi
vegna þess, að svo stór hluti þjóðarinnar
hefur safnazt saman á suðvesturhorni
landsins og við Eyjafjörð að sú röksemd,
sem áratugum saman hefur verið notuð
til þess að útskýra verðmun á milli okkar
og annarra Norðurlanda ásamt flutn-
ingskostnaði til landsins stenzt tæpast
lengur til þess að skýra óhagræði af
þessu tagi.
Fram kemur í skýrslu Ríkisendur-
skoðunar, að innlend framleiðsla sam-
heitalyfja sé öll á einni hendi þ.e. hjá
Pharmaco eða dótturfyrirtækjum þess
fyrirtækis. Þar kemur fram, að þessi
samþjöppun hefur leitt til þess, að lyfjum
á lyfjaskrá frá þessum fyrirtækjum hefur
fækkað verulega. Í skýrslunni segir:
„Hins vegar er því ekki að neita að fækk-
un sjálfstæðra lyfjaframleiðenda er talin
hafa dregið úr samkeppni á markaði.“ Nú
er auðvitað ljóst að hægt er að flytja inn
samheitalyf og auka þannig samkeppni á
þessum markaði en sjálfsagt hafa inn-
flytjendur lyfja sínar skýringar á því, að
það er ekki gert í ríkara mæli en raun ber
vitni.
Ríkisendurskoðun hefur áreiðanlega
komizt að kjarna málsins í þessari
skýrslu og bent á hver meginvandinn er,
þ.e. samheitalyfjamarkaðurinn. Næsta
skref hlýtur að vera að skoða þann mark-
að hér á landi rækilega. Hvernig stendur
á því, að sala frumlyfja er mun meiri á Ís-
landi en á öðrum Norðurlöndum? Hvaða
áhrif hefur að því er virðist allt að því ein-
okun eins fyrirtækis á samheitalyfja-
markaðnum á þessa stöðu? Hvað veldur
þeim óheyrilega verðmun á því samheita-
lyfi, sem bent er á í skýrslu Ríkisend-
urskoðunar? Eru fleiri dæmi um mikinn
verðmun á samheitalyfjum hér og á öðr-
um Norðurlöndum?
Hvert er samspil lyfsölukeðja og sölu-
aðila á lyfjum? Fá lyfjakeðjurnar mikla
afslætti frá söluaðilum? Er sá afsláttur
látinn ganga til þeirra, sem greiða lyfin,
sem er aðallega hið opinbera? Ef svo er
ekki hvað veldur?
Það er ástæða til að líta á þessa
skýrslu, sem fyrsta skref en ekki loka-
skref. Ríkisendurskoðun færir rök að því
að hægt væri að ná fram 3 milljarða
sparnaði í lyfjakaupum á ári með því að
mynztrið á lyfjamarkaðnum hér yrði
svipað og hjá nágrönnum okkar. Það
munar um minna.
F
lest bendir nú til þess að
einkavæðingarferli Lands-
síma Íslands hf. hefjist bráð-
lega á ný. Davíð Oddsson for-
sætisráðherra greindi frá því
í stefnuræðu sinni á Alþingi
síðastliðið haust að vonir
stæðu til að Síminn yrði seld-
ur á þessu kjörtímabili. Hann sagði að reynslan
hefði sýnt að frestun á sölu fyrirtækisins haustið
2001 hefði verið skynsamleg. „Aðstæður fjar-
skiptafyrirtækja á fjármálamarkaði hafa nú
breyst til betri vegar og standa vonir til að
Landssíminn hf. verði seldur á þessu kjörtíma-
bili,“ sagði forsætisráðherra.
Á aðalfundi Símans í síðustu viku sagði Rann-
veig Rist, stjórnarformaður fyrirtækisins, frá
því að undirbúningur fyrir einkavæðingu væri
hafinn á ný. Liður í undirbúningsvinnu fram-
kvæmdanefndar um einkavæðingu hefði verið að
fela fyrirtækjunum PWC hf. og Landwell lög-
mannsstofu að gera svokallaða áreiðanleika-
könnun á Símanum vegna sölunnar. Einkavæð-
ingarnefnd gerði jafnframt ráð fyrir að ráðgjöf
vegna einkavæðingar Símans yrði boðin út á al-
þjóðlegum vettvangi á næstunni.
Áfallið 2001
Það skiptir auðvitað
miklu að vel takist til
með sölu Símans að
þessu sinni. Að fyrsta atrennan að einkavæðingu
skyldi fara út um þúfur haustið 2001 var talsvert
áfall fyrir ríkisstjórnina og alla aðra, sem að
þeirri tilraun stóðu. Þá voru boðin út 16% hluta-
fjár í fyrirtækinu til starfsmanna og almennings
og 8% til viðbótar í tilboðssölu, samtals 24%. Að
þeirri sölu lokinni átti að selja 25% kjölfestufjár-
festi, sem ríkisvaldið lofaði að tryggja meirihluta
í stjórn fyrirtækisins. Þar með hefðu 49% fyr-
irtækisins verið seld, en kjölfestufjárfestirinn
átti að auki að fá kauprétt að 10% hlutafjár á
sama verði um ári síðar.
Við útboð á 24% hlutnum seldust aðeins um
5% hlutafjár í fyrirtækinu. Ekki gekk betur með
söluna á kjölfestuhlutnum; eftir talsverðar
samningaviðræður við erlenda fjárfesta, undir
lokin aðallega við TDC (Tele Danmark) í Dan-
mörku, var hætt við þá sölu. Niðurstaðan varð sú
að ríkið á nú ennþá um 99% í Símanum, þar sem
sumir þeirra, sem skráðu sig fyrir hlutafé
greiddu það aldrei og ríkissjóður keypti aftur
bréf af allmörgum öðrum. Ýmsir samverkandi
þættir útskýra vafalaust hvernig fór. Gagnrýnt
hefur verið – var raunar gagnrýnt áður en salan
fór fram – að verðið á fyrirtækinu hafi verið of
hátt. Salan gat aukinheldur varla farið fram á
verri tíma þar sem hryðjuverkaárásin á New
York og Washington var gerð aðeins um viku áð-
ur en reynt var að selja 24% hlutinn. Net- og
fjarskiptabólan var að hjaðna einmitt á þessum
tíma og gengi hlutabréfa í fjarskiptafyrirtækj-
um, sem náð hafði áður óþekktum hæðum, dalaði
hratt. Ástandið á fjármála- og hlutabréfamörk-
uðum einkenndist almennt af óvissu.
Útboð annarra
fjarskiptafyr-
irtækja
Það er fyrst nú, sem
hlutabréfamarkaðir
eru að ná sér á strik á
nýjan leik. Frá því að
netbólan sprakk árið
2001 hefur t.d. verið
einkar lítið um frumútboð hlutabréfa á evrópska
markaðnum. Á meðal þeirra útboða, sem athygli
manna hefur beinzt að undanfarið, eru hins veg-
ar nokkur útboð fjarskiptafyrirtækja á allra síð-
ustu vikum.
Í fyrsta lagi er þar um að ræða belgíska síma-
fyrirtækið Belgacom, en útboð þess í síðustu
viku er stærsta frumútboð í Vestur-Evrópu frá
ársbyrjun 2001, er France Telecom seldi 13%
hlut sinn í Orange-símafyrirtækinu. Um er að
ræða 46,9% hlut þriggja erlendra símafélaga í
Belgacom, Baby Bell SBC Communications í
Bandaríkjunum, TDC í Danmörku og Singapore
Telecommunications, en belgíska ríkið á áfram
meirihluta í fyrirtækinu. Fram hefur komið í
fréttum að þrisvar sinnum fleiri stofnanafjár-
festar hafi skráð sig fyrir bréfum en gátu fengið
og tvisvar og hálfu sinni fleiri einstaklingar; en
140.000 einstaklingar skráðu sig fyrir bréfum.
Belgacom-bréfin hækkuðu líka nokkuð í við-
skiptum í upphafi, en engu að síður hafa margir
sérfræðingar lýst vonbrigðum með verðið á bréf-
unum og bréf TDC í Danmörku lækkuðu af þeim
sökum, þrátt fyrir ágætan söluhagnað fyrirtæk-
isins.
Í öðru lagi er útboð Eircom, helzta símafyr-
irtækisins á Írlandi, sem er fyrsta almenna
hlutafjárútboðið þar í landi í þrjú ár. Bréf Eir-
com lækkuðu frá útboðsgenginu í lok þarsíðustu
viku.
Í þriðja lagi er svo sala norska ríkisins á 9,4%
hlut í ríkissímafélaginu Telenor, sem Goldman
Sachs-bankinn keypti til endursölu. Lítil eftir-
spurn knúði bankann til að lækka verðið og halda
sjálfur eftir hluta af bréfunum.
Sala hlutabréfa í símafélögum er þannig að
taka við sér þessa dagana, en mönnum ber ekki
saman um hversu björt framtíðin sé á mark-
aðnum fyrir hlutabréf fjarskiptafyrirtækjanna.
Þannig var þeirri spurningu velt upp í hinum
virta Lex-dálki Financial Times sl. miðvikudag
hvort Telenor-salan hefði opnað frekar gluggann
fyrir hlutafjárútboð símafyrirtækja eða hvort
hún hefði rétt sloppið inn um rifuna áður en
glugginn lokaðist aftur. Í Lex er bent á að í
marzmánuði hafi fjarskiptageirinn staðið að baki
um 36% allrar hlutabréfaútgáfu í Evrópu og
jafnvel þótt Telenor-salan sé ekki tekin með, hafi
mánuðurinn verið sá annar líflegasti í hluta-
bréfaútgáfu geirans frá því í árslok 2001. Í sögu-
legu samhengi virðist uppsveiflan hins vegar
ekki mjög mikil. „Telenor, dræmar viðtökur við
Eircom og lágt verð á Belgacom benda til að
áhugi fjárfesta sé ekki mjög mikill,“ segir þar.
Höfundur Lex bendir á að þetta kunni að koma á
óvart, þar sem fjarskiptageirinn virðist munu
skila ágætum arði til hluthafa á þessu ári. Hins
vegar séu horfur til lengri tíma enn nokkuð
óvissar og óvíst að fjárfestar vilji taka mikla
áhættu á fjarskiptamarkaðnum miðað við núver-
andi mat á verði fjarskiptafyrirtækja.
Er tíminn
kominn?
Þegar þetta er haft í
huga hljóta menn að
velta fyrir sér hvort
tíminn sé kominn til
að selja hlutabréf í Símanum, ekki sízt þar sem
það virðist nokkuð ljóst að verðið á fyrirtækinu,
hvort sem miðað er við útboðsgengið 5,75 árið
2001 eða núverandi gengi þess litla hluta bréfa
Símans sem er á markaði, 7,5, er hátt miðað við
verð annarra símafélaga í Evrópu. Hér er að
ýmsu að hyggja. Í fyrsta lagi hljóta menn að vilja
að ríkissjóður fái sem mest fyrir sinn snúð þegar
þar að kemur. Í öðru lagi vill hins vegar líklega
enginn endurtaka mistökin frá 2001, þegar verð-
ið var svo hátt að fáir vildu kaupa. Í þriðja lagi
ber þó að líta á það, eins og Morgunblaðið hefur
áður bent á, að þeir sem standa að sölu fyrirtæk-
isins vilja heldur ekki standa frammi fyrir þeim
ásökunum að hafa selt eitt mikilvægasta og arð-
bærasta fyrirtæki þjóðarinnar á útsöluverði eða
fært nýjum eigendum það á silfurfati. Í fjórða
lagi vilja stjórnvöld væntanlega leggja á það
áherzlu við sölu Símans að einstaklingar geti
eignazt hlut í fyrirtækinu, eins og við einkavæð-
ingu flestra símafyrirtækja í Evrópu. Það er
ekki til þess fallið að skapa traust þessara sömu
einstaklinga á hlutabréfamarkaðnum ef bréfin
falla í verði eftir útboð. Í fimmta lagi skiptir máli,
hvort lögð verður áherzla á að nota tækifærið og
laða að erlenda fjárfestingu – segja má að fá
tækifæri séu betri til þess en sala hlutabréfa í
Símanum. Undanfarið hefur ítrekað verið bent á
að verð hlutabréfa hér á landi sé almennt of hátt
og endurspegli ekki raunverulegar væntingar
um vöxt og hagnað. Við slíkar aðstæður eru er-
lendir fjárfestar ekki líklegir til að vilja láta að
sér kveða á íslenzkum hlutabréfamarkaði.
Það er af þessum sökum ástæða til að fylgjast
mjög rækilega með því hvernig kaupin gerast á
eyrinni í fjarskiptageiranum í löndunum í kring-
um okkur á næstunni og hvort verðþróun fjar-
skiptafyrirtækja verður með þeim hætti að lík-
legt sé að bæði fái ríkið gott verð fyrir Símann og
þróun hlutabréfaverðsins verði áfram hagstæð
fyrir fjárfesta.
Aðstæður á
íslenzka
markaðnum
Sala Símans mun að
líkindum hafa jákvæð
áhrif á íslenzkan
hlutabréfamarkað ef
rétt er að henni stað-
ið. Þannig sagði í Veg-
vísi greiningardeildar Landsbankans í síðustu
viku, eftir að aðalfundur Símans hafði verið hald-
inn: „Greiningardeild telur aðstæður til sölu fyr-
irtækisins nú hinar ákjósanlegustu, mikið fjár-
magn er í umferð og eftirspurn eftir
áhugaverðum fjárfestingarkostum. Sala Símans
er því jákvæð fyrir íslenska hlutabréfamark-
aðinn. Síminn ætti að auka breidd markaðarins,
enda hefur skráðum félögum fækkað nokkuð og
tekjur sumra af stærstu félögunum innan Kaup-
hallarinnar koma nú að miklu leyti erlendis frá.
Mikilvægt er að dreifð eignaraðild verði tryggð
til að lífleg viðskipti verði með bréf Símans og
verðmyndun ásættanleg.“
Það þarf líka að taka inn í myndina fleiri þætti,
sem gera einkavæðingu Símans sennilega væn-
legri kost nú en fyrir þremur árum. Þegar einka-