Pressan - 30.04.1992, Blaðsíða 24

^4
' FIMPÍltubÁ'tíUFl' ‘Wtk£$AN -3Ó: APRfL-' Í992-
E R L E N T
„minnkandi trú á
tilvist Helvítis og
ótti viö eiiífa
böivun...“
Chris Patten, nýbakaöur mennta-
málaráöherra Breta, taldi í grein í
The Spectator ofangreint vera eina
ástæöuna fyrir aukinni glæpahneigð
breskrar æsku. Glæpafræðingar
telja aö atvinnuleysi og minnkandi
löggæsla kunni líka aö hafa sitt aö
segja.
Lyfjapróf nauð-
synleg
Eftir lokatónleika Kvensymfóníu-
hljómsveitarinnar í Cocoa í Flórída
kom í Ijós aö einn ásláttarleikarinn
var karlkyns og meira aö segja með
yfirvaraskegg, þó svo hann hafi
komið fram I síðum kjól og látiö lítiö
fara fyrir sér. Framkvæmdastjóri
hljómsveitarinnar sagði að kven-
ásláttarleikarinn heföi forfallast á
síðustu stundu og þvi heföii veriö
gripið til þessa ráðs. Femínistar I
Flórída munu vera æfir fyrir vikiö.
Limlesting kvenna
í þriðja heiminum
Syngjandi sæll...
Taliö er aö í Suöur-Kóreu hafi aö
minnsta kosti um 100 leigubílstjóraj?
komiö fyrir karaoke-apparötum í bí
um sínum, svo aö farþegarnir geti
tekið lagiö. Hvert lag kostar un/100
krónur. Hér kann aö vera funpö ráö
til þess aö koma í veg fyrir þreytandi
samræður viö leigubilstjóra.
Fær Elvis sjálfur
ekki aö ráöa?
Á morgun rennur út fresturinn til
þess aö kjósa um þaö hvernig Elvis-
frímerkiö mun líta út. Dagblaöiö
USA Today gerði skoðanakönnun
meðal 22 helstu Elvis-eftirherma og
vildu 12 þeirra aö notuö yrði myndin
af kónginum feitum, sveittum og
gömlum. Á sama tíma hefur miðill
nokkur upplýst aö Elvis hafi tjáö sér
aö handan, að hann kjósi fremur frí-
merki af sér ungum og stæltum.
Umskurður kvcnna, sem
reyndar væri réttara að nefna
limlestingu, er enn víða stundað-
ur í Afríku en erfitt hefur reynst
að ræða þennan hryllilega sið
opinberlega. Samkvæmt skýrslu
breskrar mannréttindastofnunar,
Minority Rights Group, tíðkast
umskurður víðs vegar í Vestur-,
Norður- og Austur-Afríku og
einríig í Jemen og Óman á Arab-
ikaga.
Umskurðurinn er mismikill,
sumir skera burtu snípinn eða
ytri skapabarma og áhöldin geta
verið hnífar, glerbrot eða rak-
hnífar. Deyfmgu er hins vegar
sjaldnast beitt. Umskurðurinn
getur valdið miklum erfiðleikum
við tíðir, samfarir og bamsburð
og í kjölfar hans sigla oft geð-
truflanir og jafnvel dauði. At-
hyglisvert er að hvergi er minnst
á umskurð kvenna í nokkru trú-
arriti, en samt virðast flestir
fylgja venjunni sem hverjum
öðrum trúarsið.
Tilraunir til þess að stöðva
þetta athæfí hafa oftar en ekki
Ieyst upp í deilur um hvemig
Vesturlandabúar leyfi sér að
skipta sér af menningu og hefð-
um í þriðja heiminum. Jómó Ke-
nýatta, fyrsti forseti Kenýu,
gerði umskurðinn til dæmis að
snörum þætti í sjálfstæðisbar-
áttunni.
Fómarlömbin vilja oftast ekki
ræða um málið af feimni éða
skömm og karlar líta á það, sem
móðgun ef það er fært í tal.
Lögleiðing gegn umskurði
hefur verið reynd á nokkmm
stöðum og það er helst í Súdan,
sem eitthvað hefur verið gert í
málinu. En til þess að lögin nái
markmiði sínu þarf að breyta
hugsunarhætti þeirra, sem annast
umskurðinn, en það em undan-
tekningarlaust konur, sem
komnar em úr bameign. Til þess
þyrfti samræmt átak, en af ein-
hverjum ástæðum hafa vestræn-
ar hjálparstofnanir og Samein-
uðu þjóðimar aldrei talið barátt-
una gegn kvenumskurði skipta
neinu máli.
Evrópuskórinn
lögbundinn
Lvfiatyggjó
Læknar telja nú að tyggjó geti
jafnframt komið í góðar þarfír
við að lækna sjúkdóma, sérstak-
lega tannsjúkdóma, munnangur
og annað af sama toga. Ýmis
lyfjafyrirtæki velta nú fýrir sér
ýmsum möguleikum tyggjósins.
Binda menn vonir við að tyggi-
gúmmíið geti oftlega koniið í
staðinn fyrir töflur og sprautur.
Herskarar evrópskra skrif-
finna og embættismanna hamast
öllum stundum við að reyna að
koma sér saman um staðla á öll-
um mögulegum (og ómöguleg-
um) sviðum mannlegrar tilvem.
í fyrra vakti það til dæmis
nokkra kátínu þegar fréttist af
Evrópustöðlum í smokkagerð og
var sérstaklega til þess tekið að
ítalskir embættismenn hefðu lot-
ið í lægra haldi og þurft að sætta
sig við stærri smokka en þeir
töldu nauðsynlegt og rétt.
Nú er nýr staðlapakki tilbúinn
og að þessu sinni er það skófatn-
aður íbúa Evrópubandalagsins,
sem hefur verið staðlaður. Frá og
með 1. júlí 1993 mega allar 340
milljónimar ekki kaupa aðra skó
en þá, sem bera innsigli EB.
Til þess að hljóta innsiglið
þurfa skómir að uppfylla ná-
kvæma lýsingu á því hvað eru
skór og hvað ekki. í sjálfa skóna
má til dæmis ekki lengur nota
pappír eða plast, þótt ýmis plast-
eírii séu leyííleg í sólanum. Hafa
sumir ítalskir skóframleiðendur
bmgðist ókvæða við og bent á að
þó að fyrir skriffinnum í Bmssel
kunni skór bara að vera eitthvað,
sem gengið er í, séu aðrir til, sem
líti á skósmiði sem listgrein og
muni því áfram nota þau efni,
sem jreim sýnist. „Við losuðum
okkur ekki við fasistana og sigr-
uðum kommúnismann til þess
eins að ganga undir ok einhverra
ósmekklegra hálfvita í Bmssel,“
sagði skóframleiðandi nokkur í
Milanó.
I Bmssel segja menn Italina
hafa misskilið reglugerðina, list-
inn yfír hin leyfilegu efni til
skógerðar taki ekki tíl skreytinga
á skónum, svo framarlega sem
undir glysinu séu þvottekta skór.
wOLSF
ife' - <. ■ ■***
Komast kóngar
aftur í tísku?
Farúk Egyptalandskonungur
spáði því á sínum tíma að ekki
liði á löngu uns aðeins yrðu
fimm konungar eftir í heiminum:
hjartakóngur, spaðakóngur, tíg-
ulkóngur, laufakóngur og Eng-
landskonungur. Eftir lok seinni
heimstyrjaldar hefur krúnum
heimsins stöðugt fækkað og lýð-
veldi eða einræðisríki tekið við.
Nú kynni þetta að vera að snúast
við.
í Afganistan verða þær raddir
æ háværari, sem telja rétt að
bjóða fynrverandi konungi lands-
ins, Muhammad Zahir Shah,
heim aítur. I Rúmeníu var Mikj-
áli konungi fagnað sem lausnar-
anum, þegar hann kom í heim-
sókn þangað um páskana. f Eþí-
ópíu kynni sonarsyni Haile Sel-
assie, Asfa Wossen krónprins,
að vera boðin keisaratign. I
Kambódíu er afar sennilegt að
Sihanouk fursti og fyrrverandi
konungur verði þjóðhöfðingi á
ný. I Albaníu finnst fólki ekkert
fráleit hugmynd að ríkisarfinn
snúi heim og meira að segja í
Brasilíu ræða menn um það í al-
vöru að fá sér kóng eða keisara.
Astæðan fyrir þessari þróun er
einfóld. Menn vantreysta stjóm-
málamönnum og þó svo menn
Lífdagar Kastrós framlengdir?
Opinbera fréttastofan á Kúbu segir nýja
olíufundi á Kúbu geta annað 70% af olíu-
þörf landsins og þannig aflétt landlægum
orkuskorti. Fréttastofan Prcnsa Latina
greindi frá þessum tíðindum, en tók fram að
nokkur tími gætí liðið þar til olíulindimar
yrðu nýttar að fullu.
Efnahagsástandið á Kúbu hefur sjaldan
verið jafnslæmt og nú, enda einangrun
Kúbu meiri en nokkru sinni. Viðskiptabann
Bmidaríkjanna á Kúbu hefur aldrci létt róð-
urinn, en vatnaskilin urðu þegar Sovétríkin
liðuðust í sundur. Þau héldu Kúbu nánast
uppi efnahagslega: keyptu þaðan sykurreyr
á uppsprengdu verði og seldu þangað niður-
greidda olíu.
Vestrænir olíusérfræðingar cm ekki jafn-
bjartsýnir og Kúbumenn. Þeir benda á að
þeir hafi nær enga reynslu í olíuiðnaði,
tækjabúnaður sé ekki fyrir hendi frekar en
mannskapur og þeir geti ekki vænst aðstoð-
arerlendis ffá, þar sem þau olíuriki, sem enn
em vinveitt Kasuó, rciði sig flest á vestræna
verkþckkingu í þessum efnum. Stjómmála-
skýrendur telja að með tilkynningunni sé
Kastró, einræðisherra Kúbu, að reyna að
kaupa sér tíma, þar sem sívaxandi óánægju
gætir vegna langvarandi skorts og menn séu
famir að hafa efasemdir um þá fullyrðingu
Kastrós að örbirgðin og erfiðleikamir séu
samsæri alþjóðakapítalismans einu um að
kenna.
vilji ekki að konungar setjist í há-
sætí sem einvaldar telja þeir kon-
unga heppilega „tilsjónarmenn"
ríkisins. Ennfremur em konung-
ar vel til þess fallnir að styrkja
þjóðarstolt, sem í mörgum tilvik-
um er ekki upp á marga fiska eft-
ir einræði eða borgarastyrjöld.
Bent er á Spán, sem gott for-
dæmi. Eftir dauða Francos stóð
spænska ríkið ekki traustum fót-
um, en Jóhann Karl konungur
náði að græða sárin eftir borg-
arastyrjöldina og einræði falang-
ista. Ekki síst sýndi hann hvers
konungur er megnugur þegar
valdaránstilraunin var gerð
1981, en þá sagði hann beinlínis
við valdaræningjana að hann
skyldi fyrr dauður liggja en lýð-
ræðið yrði afhumið.
Þrælaafurðir und-
irsmásjánni
I kjölfar lýðræðisbylgjunnar
hafa margir kapítalistar á Vestur-
löndum þurft að hugsa ráð sitt.
Fjölmargar útflutningsvörur
austantjaldsríkjanna reyndust
hafa verið framleiddar í þrælk-
unarbúðum. Mannréttindasam-
tök vöktu reyndar oftlega máls á
þessu, en umboðsmennirnir í
vestri vildu ekki heyra. Nú geta
menn hins vegar ekki lengur
þagað þetta í hel. Sjónir manna
beinast nú mest að Kína, en upp-
lýst hefur verið að fjöldi fyrir-
tækja á borð við Sears, Nike,
Reebok og Levi’s hafi keypt alls
kyns hráefrii og vömr frá Kína,
sem framleiddar em í þrælkunar-
búðum (eða endurmenntunar-
búðum eins og þær nefnast þar í
landi). Sérstaklega munu það
vera leikföng, skartgripir, verk-
færi, vefriaðarvara, loftviftur og
kassettur, sem fangamir em látn-
irframleiða.
ERLENT SJÓNARHORN
ViÖ, þeir og við öll
VALA BJARNADÓTTIR
I desember 1990 komu sam-
an hér í Bmssel á þriðja hundrað
ráðherrar og stjómarerindrekar
víðs vegar úr heiminum til að
undirrita GATT-samkomulag-
ið, sem kennt hefur verið við
Urnguay; samningaviðræður
höfðu staðið yfir ffá 1986. En
allt fór út um þúfur, ekkert var
undirritað og Evrópubandalag-
inu (EB) og landbúnaðarstefnu
þess kennt um allt saman. Til-
lögumar, sem íslendingar ásamt
öðrum Norðurlandaþjóðum
hafa lagt fram í landbúnaðar-
málum, ganga allar nokkuð
skemur í frjálsræðisátt en þær
tillögur, sem EB er tilbúið að
samþykkja. Kanadamaður, sem
ég hitti um daginn, sagði að
hann gleymdi því alltaf á milli
að til væm meiri afturhaldsöfl í
landbúnaðarmálum en Evrópu-
bandalagið.
Síðan þetta var hafa þjóða-
leiðtogar varla hist án þess að
gefa fogur fyrirheit um að ljúka
þessum samningaviðræðum,
síðast fyrir nokkmm dögum á
fundi, sem forystumenn EB
héldu með Bandaríkjaforseta.
Með samkomulaginu yrði við-
skiptahömlum enn aflétt í heim-
inum og skref stigið til frelsis í
heimsverslun í þjónustugrein-
um eins og bankastarfsemi,
tryggingastarfsemi og fluming-
um.
Um daginn rakst ég á þýska
útreikninga um væntingar í kjöl-
far nýs GATT-samkomulags.
Dæmi: Á 10 ára tímabili gæti
heimsframleiðsla aukist um
5,25 þúsund milljarða Banda-
ríkjadala, það er 20% meiri
franileiðsla en í dag; ef litið yrði
„íslenska landbúnaöarkerfiö [kostar] hvert mannsbarn
rúmar 40.000 krónurá ári. Af einhverjum undarlegum
ástœÖum miklum viö samt fyrir okkur stuðning Evrópu-
bandalagsins viö landbúnað þarsem kostnaðurinn nem-
urum 7.500 krónum á ári. Af samanburöinum verður
ekki annað séö en að íslendingar gœtu gert eitthvaö þarf-
ara en að stunda landbúnaö... “
til heimsins alls gæti kaupmátt-
ur hverrar ljölskyldu aukist um
17.000 Bandaríkjadali, það er
rúma eina milljón króna á 10 ár-
um. Þetta eru engar smátölur,
sem raktar yrðu til hentugri
verkaskiptingar landa og þjóða
á milli.
Þessi mikla samningsgerð er
einn viðamesti sáttmáli sögunn-
ar um efriahagsmál. Af umfjöll-
un um hana, sem maður sér
heintan frá íslandi, er helst að
skilja að hún snúist fyrst og
fremst um aðför að bændum.
Auk fjárútláta heimilanna til
innkaupa landbúnaðarvara, sem
irúlega eru með þeim mestu í
heimi, kostar íslenska landbún-
aðarkerfið hvert mannsbam
rúmar 40.000 krónur á ári. Af
einhverjum undarlegum ástæð-
um miklum við samt fyrir okkur
stuðning Evrópubandalagsins
við landbúnað þar sem kostnað-
urinn nemur um 7.500 krónum
á ári. Af samanburðinum verður
ekki annað séð en að Islending-
ar gætu gert eitthvað þarfara en
að stunda landbúnað í þeim
mæli, sem þeir gera nú. í þess-
um efnum virðist því eins og
stundum áður, að alþjóðasamn-
inga þurfi til að skynsamleg
efhahagsstjóm komist að á ís-
landi.
En það væri mikill misskiln-
ingur að ætla að okkur skipti
einungis landbúnaðarkaflinn í
samningnum máli. Hvort heldur
er aukin eða minnkuð hagsæld í
heiminum öllum skiptir okkur
máli. Heimurinn skiptir okkur
máli. En við virðumst seint ætla
að skilja það. Á sama tíma og
menn þrasa um hversu marga
fulltrúa lýðveldið eigi að hafa á
umhverfisvemdarráðstefnu í
Ríó setjast kjömir fulltrúar höf-
uðborgarbúa við fúndarborð úr
regnskógaleifum.
Höfundur er starfsmaöur Félags
íslenskra iðnrekenda í Brussel.