Pressan - 02.07.1992, Blaðsíða 45

FIMMTUDAGUR PRESSAN 2. JÚLÍ 1992
5
ins Deildartungu í neðanverðum Reyk-
holtsdal í Borgarfirði. Hverinn er talinn
vatnsmesti hver íslands og sennilega á
jörðinni. Hitastig vatnsins í hvemum er
um 100 gráður á celsius og vatnsmagn-
ið um 200 sekúndulítrar. Hverinn er
nýttur til hitaveitu fyrir Akranes og
Borgames og fleiri byggðir í Borgar-
firði.
LANDNÁMSJÖRÐIN
HVANNEYRI
Hvanneyri er skólasetur og kirkju-
staður í Andakíl. Þar er rekinn Bænda-
skóli með yfirgripsmikla kennslu í bú-
fræði og búvísindum. Þar er einnig
unnið að ýmsum rannsóknum í land-
búnaði. Á Hvanneyri er búvélasafn og
vísir að læknisafni.
Hvanneyri er landnámsjörð. Skalla-
Grímur Kveldúlfsson gaf þar bústað
forunaut sínum, Grími hinum háleyska.
Á Hvanneyri hefur staðið kirkja frá
tólftu öld. Þar var amtmannssetur um
skeið og löngum fjölbýlt, enda jörðin
kostamikil.
Vorið 1889 var búnaðarskóli stofn-
aður á Hvanneyri. Þar starfaði mjólkur-
skóli árin 1900 til 1903, en hann var
síðar fluttur að Hvítárvöllum. Árið
1947 var framhaldsdeild stofnuð við
skólann, en hún var undanfari búvís-
indadeildar hans. Frá upphafi hafa hátt
á þriðja þúsund nemendur stundað nám
við Bændaskólann á Hvanneyri.
Ibúar á Hvanneyri em nokkuð á ann-
að hundrað. Flestir þeirra starfa við
Bændaskólann að kennslu, rannsóknar-
störfum og annarri þjónustu. Aðrar
stofnanir eiga aðsetur á Hvanneyri, svo
sem Andakílsskóli, Bútæknideild
Rannsóknastofnunar landbúnaðarins og
Nautastöð Búnaðarfélags íslands.
BARNAFOSS
Bamafoss nefnist foss í Hvítá, gegnt
bænum Gilsbakka. Fossinn dregur nafn
sitt af því að einhveiju sinni áttu tvö
böm að hafa fallið í ána af steinboga
sem var yfir hana. Bömin höfðu verið
skilin eftir ein heima þegar heimilisfólk
í Hraunsási, næsta bæ við fossinn, fór
til kirkju á Gilsbakka. Bömunum leidd-
ist hins vegar heima á bænum og veittu
heimilisfólkinu eftirför, en féllu í ána.
Móðir barnanna brást þannig við í
harmi sínum að hún lét höggva stein-
bogann niður og lét svo um mælt að yf-
ir Bamafoss skyldi enginn maður kom-
ast lífs. Á ánni skammt ffá fossinum er
göngubrú, hin fyrsta sem byggð var yf-
ir Hvítá, reist árið 1891.
H RAUN FOSSAR
Flraunfossar em afar fagrir sérstæðir
fossar í Hvítá norðanverðri, skammt
BORGAR-
FJÖROUR —
FJÖLÞÆTT
$AGA OC
NÁTTÚRA
Ferðamenn eiga margt í sveitir Borg-
arfjarðar að sækja. I héraðinu em fjöl-
margir sögufrægir staðir og náttúmfyr-
irbrigði sem vert er að heimsækja. Má
þar nefna sögustaðina Reykholt, Borg
og Húsafell; fossana Glanna og Lax-
foss í Norðurá, Barnafoss í Hvítá og
Hraunfossana; hellana Surtshelli, Stef-
ánshelli og Víðgelmi á Hvítársíðu; Eld-
borg í Hnappadal, Grábrók í Norðurár-
dal og Deildartunguhver í Reykholtsdal
en þaðan er leitt vatn til upphitunar til
Borgamess og Akraness. Víða er skóg-
lendi og fögur vötn og á stöðum eins og
Húsafelli, Munaðamesi, Svignaskarði
og við Hreðavatn og Skorradalsvatn
hafa risið hverfi sumarbústaða þar sem
fjöldi borgarbúa leitar unaðar og hvíld-
ar í fögru umhverfi. Þá má enginn láta
hjá líða að nema staðar við útsýnisskíf-
una að Svignaskarði og virða fyrir sér
stórkostlegt útsýnið yfir héraðið, sem
varðað er tilkomumiklum ijöllum eins
og Skessuhorni, Oki, Eiríksjökli og
Baulu.
BORÚARNES í LANDI
SKALLA-CRÍMS
Þar sem kaupstaðurinn Borgarnes
stendur nú hét til foma Digranes. Hvar-
vetna má finna tengsl við söguna. Borg,
Skallagrímsgarður, Brákarey, Brákar-
sund og Sandvík, allt minnir þetta á
mannlíf og atburði Egilssögu. Borgnes-
ingar hafa líka tengt Egilssögu daglegu
lífi sínu með því að nefna götur bæjar-
ins eftir köppum og kvenhetjum sög-
unnar. I Skallagrímsgarði staldra ferða-
menn gjaman við lágmyndina Sonator-
rek, sem sýnir Egil reiða heim lík
Böðvars sonar stns.
Byggð og verslun í Borgamesi á sér
ekki langa sögu. Staðurinn fékk versl-
unarréttindi árið 1867 og árið 1878 er
aðeins einn maður skráður heimilisfast-
ur í Borgamesi.
I Safnahúsinu við Borgarbraut er
ágætt byggðasafn þar sem sjá má
marga merka muni úr sögu staðarins.
Þar er einnig fil húsa skjala- og bóka-
safn og vísir að náttúmgripa- og lista-
safni.
BRÁKARSUND
Sundið milli Brákareyjar og Borgar-
ness nefnist Brákarsund, eftir ambátt
Skallagríms Kveldúlfssonar á Borg,
sem Brák nefndist. Brák bjargaði Agli
undan föður hans er Skallagrímur
hugðist veita syni sínum tiltal. Reiði
hans snerist gegn ambáttinni. Hún
stakk sér til sunds í Brákarsund og
fleygði Skallagrímur þá steini á eftir
henni. Steinninn kom á herðar ambátt-
inni svo hvomgt kom upp aftur.
BAULA
Fjallið Baula í Borgaríirði sést víða
að og er einskonar tákn héraðsins.
Baula er um 4 1/2 milljónar ára gömul
og varð til í eldgosi. Fjallið er líparít-
keila, 934 metrar á hæð og er ltldega
eitt besta dæmi sem hægt er að finna
um hraungúla úr mjög seigfljótandi
hrauni sem dreifist lítið, en hleðst upp.
Nokkuð stíf ganga er á fjallið, enda á
brattan að sækja og um skriður að fara.
Best er talið að ganga upp norðvestur-
hom fjallsins. Ovanir em varaðir við að
leggja á fjallið fylgdarlaust. Sagan segir
að í toppi Baulu sé tjöm með óska-
steini, sem flýtur upp á Jónsmessunótt.
Sá sem náði steininum mátti óska sér
og átti óskin að rætast. Hvort tjömin er
þama enn með steininum skal ósagt lát-
ið. Best að drífa sig af stað og ganga úr
skugga um það. I nágrenni Baulu em
tveir aðrir útsýnisstaðir, nokkm lægri
og auðveldari uppgöngu. Þetta eru
Hraunsnefsöxl, 394 metrar, fyrir ofan
bæinn Hvassafell, og Vikrafell, 539
metrar, í vestur frá Hreðavatni.
LAXINN STEKKUR í CLANNA
Fossinn Glanni er í Norðurá beint
suður af Bifröst. Frá Bifröst er um
fimmtán mínútna gangur að fossinum
og er farið niður með ánni rétt ofan við
kletfinn sem hæst ber á bakkanum. Oft
má sjá laxinn stökkva í Glanna og heilu
laxatorfumar í hyljunum í námunda við
fossinn. Með gát má fara niður fyrir
hylinn og er þá komið fast þar að sem
laxinn heldur sig títt og býr sig undir
stökkin. Stundum sést uggi við ugga og
sporður við sporð í hylnum.
REYKHOLT— EINN MERK-
ASTI SÖGUSTADUR
LANDSINS
Reykholt, skólasetrið og kirkjustað-
urinn í Reykholtsdal í Borgarfirði, skip-
ar sér í flokk merkustu sögustaða hér á
landi. Þar bjó Snorri Sturluson á ámn-
um frá 1206 til 1241 og þar var hann
veginn. Snorri er nafnkunnastur allra
skálda og fræðimanna sem Island hefur
alið. Hann er höfundur Heimskringlu
og Eddu og að líkindum Egils sögu
Skallagrímssonar og fleiri rita.
I Reykholti er varðveitt fom, hlaðin
laug, Snorralaug. Frá lauginni lágu
hlaðin jarðgöng til bæjar og hefur
fremsti hluti þeirra verið grafinn upp.
Snorri Sturluson á að vera grafinn í
Reykholtskirkjugarði, í svonefndum
Sturlungareit.
Elsta skinnhandrit íslenskt sem enn
er til fjallar um Reykholt. Um er að
ræða skrá um eignir og réttindi Reyk-
holtskirkju, frá seinni hluta 12. aldar,
kölluð Reykjaholtsmáldagi.
Núverandi kirkja í Reykholti var
reist á ámnum 1886 og 1887. Hún erúr
fimbri og ekki ósvipuð Dómkirkjunni í
Reykjavík.
Héraðsskóli var reístur í Reykholti
árið 1930 og hefúr starfað síðan.
Árið 1947, í heimsókn Olafs krón-
prins af Noregi til íslands, var afhjúpuð
í Reykholti stytta af Snorra Sturlusyni
sem Norðmenn gáfu íslendingum.
Styttan er effir ffægasta myndhöggvara
Norðmanna, Gustav Vigeland.
DEILDARTUNGUHVER —
VATNSMESTI HVER JARÐAR
Deildartunguhver er í landi stórbýlis-
SN/EFELLSNES
— STÓRBROTIO
OC HEILLANDI
Snæfellsnes er einstaklega hrífandi
landsvæði. Náttúra þess er stórbrofin og
fjölbreytt með eindæmum. Sagnaheim-
ur Snæfellsness er margbrotinn þar sem
Eyrbyggjasaga og Bárðarsaga Snæ-
fellsáss eru grunnurinn, auk fjölda
þjóðsagna sem spunnist hafa í mikil-
fenglegu umhverfinu. Hér verður drep-
ið á ýmsa áhugaverða staði á Snæfells-
nesi.
Kerlingarskarð — þar sem liggur
akvegurinn yfir Snæfellsnesfjallgarð
úr Miklaholtshreppi í Helgafells-
sveit. Skarðið ber nafn sitt af drang-
inum Kerlingu, tröllskessu sem dag-
aði uppi.
Ölkelda — við samnefndan bæ á
sunnanverðu nesinu. Allmargar öl-
keldur era á Snæfellsnesi, en þessi er
Þúfubjarg — krökkt af fugli á
sumrin. Þar sátu þeir Kolbeinn Jökla-
skáld og kölski og kváðust á. Sjá
þjóðsögu.
Lóndrangar — fagrir og sérstæð-
ir klettar, 61 og 75 metra háir í sjó
fram, rétt utan við Svalþúfu.
Djúpalónssandur — fyrrum
verstöð norðan Malarrifs. Á sandin-
um eru fjórir aflraunasteinar, full-
sterkur, hálfsterkur, hálfdrættingur
og amlóði.
Dritvík — fyrrum verstöð skammt
utan við Djúpalónssand. Þar eru rúst-
ir verbúða, en mörg hundruð ver-
menn dvöldust þar fyrr á öldum.
Nokkur gangur er í Dritvík af Djúpa-
lónssandi.
Helgafell — fell í Helgafellssveit
og samnefndur bær undir fellinu.
Undir fellinu er Guðrún Ósvífurs-
dóttir grafin. Sú er trú manna að
gangi maður þögull á fellið og inn í
kapellurúst þar uppi, snúi í austur og
beri fram ósk, þá rætist hún.
neðan Barnafoss. Þar streymir vatn
undan hraunlögum á um eins kílómetra
löngu bili út í ána.
ÞEKKTIR BORGFIRÐINGAR
Borgarfjörður hefur alið marga
merka menn, ekki síst andans menn.
Fyrstan skal frægan telja sjálfan Snorra
Sturluson í Reykholti. Þá má ekki
gleyma Agli Skallagrímssyni á Borg.
Af síðari tíma skáldum og rithöfúndum
borgfirskum má nefna Guðmund
Böðvarsson frá Kirkjubóli á Hvítársíðu,
Stefán Jónsson, rithöfund frá Þorgauts-
stöðum á Hvítársíðu, og Kristmann
Guðmundsson frá Þverfelli í Lundar-
reykjadal.
þekktust.
Fróðárheiði — þar sem liggur
vegurinn yfir fjallgarðinn frá Búðum
að sunnanverðu. Komið er niður að
norðanverðu við bæinn Fróðá, innan
við Olafsvík.
Sönghellir — norðvestan Stapa-
fells. Þar má heyra gott bergmál.
Arnarstapi — þéttbýliskjarni ut-
arlega á nesinu. Þar er stunduð út-
gerð á litlum bátum. Fagrar kletta-
myndanir og fjölskrúðugt fuglalíf í
gjám og sjávarhömrum sem gaman
er að skoða á vorin og sumrin.
Helinar — verstöð vestan við
Amarstapa. Mikið fuglalíf.
Svalþúfa — höfði skammt frá
Lóndröngum.

VESTURLAND