Morgunblaðið - 29.06.2004, Qupperneq 18

UMRÆÐAN
18 ÞRIÐJUDAGUR 29. JÚNÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
MÍNUM yngri árum var ég mjög
fylgjandi því að forseti Íslands
hefði vald til að vísa til þjóðarinnar
þeim málum sem hann persónulega
teldi nauðsynlegt. En eftir að hafa
séð það í framkvæmd
á síðustu dögum er ég
þeirrar skoðunar að
þetta ákvæði sé aðeins
til ills. Það, að Alþingi
verði að búa við það að
öllum lagasetningum
þess geti hvenær sem
er verið vísað til þjóð-
aratkvæðagreiðslu að
geðþóttaákvörðun eins
manns, gerir þingi og
ríkisstjórn landsins
mjög erfitt fyrir. Þetta
finnst mér alveg aug-
ljóst. Mín skoðun er
að þjóðhöfðingi okkar eigi að vera
sameiningartákn þjóðarinnar í blíðu
og stríðu. Hann á að starfa í sem
bestum tengslum við þingmennina
sem hafa verið kosnir af þjóðinni til
að fara með löggjafarvaldið. Hann á
aldrei að geta sett sig upp á móti
þinginu eins og nú hefur gerst. Sem
sagt að staða forsetans verði svipuð
og staða konungs eða drottningar
er hjá frændum vorum á Norð-
urlöndum. Víkjum nú að fyrirsögn
þessarar greinar.
Ég hef tvisvar á ævinni orðið
þeirrar gæfu aðnjótandi að vera
staddur í Ósló 17. maí, á þjóðhátíð-
ardegi Norðmanna. Í bæði skiptin
var ég í mannfjöldanum sem hyllti
konung sinn. Ég var ákaflega
snortinn af kærleika Norðmanna til
konungsins. Ég var líka í Ósló þeg-
ar Norðmenn syrgðu Ólaf konung
og varð vitni að einlægri sorg
þeirra við lát hans. Ég var búsettur
í Danmörku í tvö ár og þar var
sama sagan; mikill áhugi og gleði
með drottninguna og
fjölskyldu hennar. Að
vísu er til fólk sem lík-
ar ekki við konungs-
ríkið en mín tilfinning
er að flestir þegnar
þessara landa hafi
mjög sterkar tilfinn-
ingar til konungs síns
eða drottningar. Fólk-
ið elst upp við konung-
inn eða drottninguna,
ríkisarfann og alla
konungsfjölskyldu.
Fólkið tekur þátt í
gleði þeirra og sorgum
og í huga flestra er konungurinn
eða drottningin nánast einn af fjöl-
skyldunni.
Því miður er þetta ekki svona hjá
okkur og sakna ég þess. Ég vildi
gjarnan að barnabörnin mín hefðu í
uppvextinum konung eða drottn-
ingu sem væri þjóðhöfðingi þeirra
allt sitt líf. Þannig fengju þau tæki-
færi til að bindast honum eða henni,
ríkiserfingjanum og öðrum börnum
þeirra tilfinningaböndum. Ef ég lít í
eigin barm þá hef ég ekki átt þessa
kost. Ég hef til dæmis tekið þátt í
þrennum forsetakosningum og
aldrei fengið þann forseta sem ég
kaus. Ég vil taka það fram að allir
forsetarnir sem voru kosnir hafa
verið góðir forsetar. Það er ekki við
þá að sakast, heldur er það kerfið
sem skapar þetta.
Nú er það mín skoðun, eftir að
búið er að gera forsetaembættið
pólitíkst, að nauðsynlegt sé að end-
urskoða stjórnarskrána og færa
valdið aftur til þingsins. Þannig að
þingmennirnir standi þjóðinni
reikningsskil á fjögurra ára fresti.
Þessu fylgir ákveðinn stöðugleiki
sem hefur skilað okkur lífskjörum
eins og þau gerast best í heiminum.
Við þessa endurskoðun mætti al-
veg skoða hugmyndina hér að ofan
um að gera Ísland aftur að kon-
ungsríki. Ef af því yrði finnst mér
að við ættum að leita til frænda
okkar í Svíþjóð, Noregi eða Dan-
mörku um aðstoð og bjóða ein-
hverjum prinsinum eða prinsess-
unni þar konungsríkið Ísland. Ef ég
mætti ráða myndi ég byrja hjá
Dönum vegna fyrri tengsla okkar
við Danmörku.
Ísland konungsríki?
Rúnar Guðbjartsson fjallar um
niðurstöður forsetakosninga ’Nú er það mín skoðun,eftir að búið er að gera
forsetaembættið póli-
tískt, að nauðsynlegt sé
að endurskoða stjórn-
arskrána og færa valdið
aftur til þingsins.‘
Rúnar Guðbjartsson
Höfundur er sálfræðingur
og fyrrverandi flugstjóri.
KJÖRSÓKN í forsetakosning-
unum á dögunum var hin lang-
minnsta í sögu lýðveldisins. Einn
af hverjum þremur kjósendum sá
ekki ástæðu til þess að fara á
kjörstað.
Af þeim sem sóttu kjörfund
skilaði einn af hverjum fimm auð-
um seðli.
Niðurstöður kosninganna urðu
þær að sitjandi forseti náði end-
urkjöri, en með minnihluta kosn-
ingabærra manna að baki sér.
Nú mætti ætla að þessi nið-
urstaða hefði orðið forsetanum
umhugsunar- og áhyggjuefni,
ekki síst vegna þess að frá önd-
verðu hefur verið litið svo á að
hlutverk forseta Íslands væri
fyrst og fremst að vera samein-
ingartákn þjóðarinnar. En ekki
örlaði á því. Þvert á móti kvaðst
hann nánast klökkur yfir hinum
glæsta kosningasigri.
Er mögulegt að dómgreindar-
brestur hrjái forsetann eða var
það gamli stjórnmálarefurinn
sem þarna gægðist undan feldi,
margreyndur í því að túlka jafn-
vel hina verstu útreið sjálfum sér
í hag?
Lítillátur forseti
Höfundur er áhugamaður
um kosningar.
Vilhelm G. Kristinsson
HRAKFÖR and-
stæðinga Ólafs Ragn-
ars Grímssonar, for-
seta lýðveldisins, gegn
honum í aðdraganda
forsetakosninganna
varð smánarleg. Þrátt
fyrir að flokksvélar
Sjálfstæðisflokksins
hafi farið mikinn til að
fá fólk til að skila auðu
og Morgunblaðið leik-
ið undir vann Ólafur
Ragnar þann yf-
irburðasigur sem
raunin varð.
Sjálfstæðisflokk-
urinn féll enn og aftur
á prófinu og stóðst
ekki mátið að skipta
sér af forsetakosn-
ingum. Niðurstaðan
varð að sjálfsögðu sem
fyrr. Flokkurinn tap-
aði slagnum illilega.
Hatrammasta aðför
sem átt hefur sér stað
að forseta lýðveldisins
galt afhroð.
Þjóðin stóð með forsetanum og
veitti honum skýrt og afdráttarlaus
umboð til að gegna embættinu
næstu fjögur árin. Þrátt fyrir aðför
Sjálfstæðisflokksins fékk Ólafur
Ragnar 75% gildra atkvæða. Stærri
sigur en flesta gat órað fyrir.
Hindranir á þjóðaratkvæða-
greiðsluna
Málskot Ólafs Ragnars á fjölmiðla-
lögunum kynti klárlega undir þeirri
hatrömmu aðför sem átti sér stað
gegn honum síðustu vikurnar fyrir
kosningarnar. Sjálfstæðisflokkurinn
gat ekki sætt sig við að þjóðin fengi
fyrir tilstuðlan forsetans að tala
beint og milliliðalaust í málinu. Að
fólkið fengi að ráða. Því skyldi öllum
brögðum beitt í aðrdaganda kosn-
inganna til að veikja stöðu forsetans.
Næsti leikur er lagasetningin um
sjálfa atkvæðagreiðsluna. Hvort
stjórnarflokkarnir falli í þá gryfju að
hindra lýðræðið með einhverjum
hætti. Samkvæmt tillögum starfs-
hóps forsætisráðherra
um tilhögun þjóð-
aratkvæðis glittir í að
settar verði upp hindr-
anir á þjóðaratkvæða-
greiðsluna um fjöl-
miðlalögin. Þannig
verði veittur afsláttur á
skýrum ákvæðum
stjórnarskrárinnar um
þjóðaratkvæða-
greiðslur og settar upp
hindranir til að koma í
veg fyrir að valdið liggi
óskert hjá þjóðinni.
Þátttökuskilyrði eða
aðrir slíkir þröskuldar á
þjóðaratkvæðagreiðsl-
una eru stjórn-
arskrárbrot enda er
ekki í stjórnarskránni
að finna ákvæði um lág-
marksþátttöku kosn-
ingabærra manna í
þjóðaratkvæðagreiðslu.
Því er niðurstaða at-
kvæðagreiðslunnar
bindandi án tillits til
þátttöku. Einfaldur
meirihluti skal ráða án nokkurra
þátttökuskilyrða.
Það er erfitt að ætla ráðamönnum
að ætla að reisa lýðræðislegum rétti
þjóðarinnar slíkar skorður. En
framganga þeirra síðustu vikurnar
og mánuðina er með þeim hætti að
þeim er jafnvel trúandi til þess. Sjálf
fjölmiðlalögin, viðbrögðin við því að
þjóðin fengi að ráða í kjölfar mál-
skots forsetans og nú síðast hama-
gangurinn í aðdraganda kosning-
anna. Allt fráleit framganga af hálfu
stjórnmálamanna en nú reynir á
grundvallaratriðin sjálf. Stjórn-
arskrárbundinn rétt þjóðarinnar til
að úrskurða milliliða- og hindr-
unarlaust um mál sem forsetinn hef-
ur skotið til hennar.
Aðförin gegn
Ólafi Ragnari
Björgvin G. Sigurðsson skrifar
um úrslit forsetakosninganna
Björgvin G. Sigurðsson
’Sjálfstæð-isflokkurinn féll
enn og aftur á
prófinu og
stóðst ekki mát-
ið að skipta sér
af forsetakosn-
ingum.‘
Höfundur er þingmaður
Samfylkingarinnar.
ÞAÐ er einkum þrennt sem at-
hygli vekur við úrslit liðinna forseta-
kosninga. Lélegasta kosningaþátt-
taka í 85 ár, fimmti hver kjósandi
sem fór á kjörstað skilaði auðu og að
tíundi hver kjósandi kaus næsta
óþekktan frambjóðanda í stað sitj-
andi forseta. Þegar upp er staðið
kusu 42,5% Ólaf Ragnar Grímsson;
tveir af hverjum fimm
atkvæðisbærra manna.
Enginn getur sagt með
sanni að slík kosn-
ingaúrslit séu góð fyrir
sitjandi forseta.
Fyrirfram hefði
mátt ætla að kosn-
ingaþátttaka yrði góð.
Fjölmiðlar höfðu beint
sjónum sínum að fram-
bjóðendunum síðustu
vikur. Umræður um
stöðu forsetaembætt-
isins höfðu verið
óvenjulega miklar og
almenn þjóðfélagsumræða hafði
snert mjög stöðu forsetans. Slíkar
umræður hefðu að öðru jöfnu átt að
skerpa áhuga manna á kosningunum
og ýta undir áhuga á að kjósa. Þegar
það svo gerist að meira en þriðji
hver atkvæðisbær maður hirðir ekki
um að nota kosningarétt sinn þá
hlýtur það að kalla á umræður.
Mikil kosningaþátttaka er ein-
kenni á íslensku samfélagi
Hér á landi er kosningaþátttaka
mikil og almenn. Almennt fara menn
á kjörstað og greiða þar atkvæði en
einungis fáeinir skila auðu. Að sönnu
er það ekki svo í nágrannalöndum
okkar mörgum hverjum. Við höfum
fagnað því að almenningur vill kjósa
og talið það til marks um að kjós-
endur finni samhljóm á milli þess
sem efst er í huga fólks og þess boð-
skapar sem stjórnmálaflokkarnir
færa fram. Þetta er þeim mun
ánægjulegra sem það er ljóst að lín-
urnar á milli stjórnmálaflokkanna
hafa ekki verið eins skarpar og oft
áður. Að baki eru að mestu þær deil-
ur sem settu mestan svip á stjórn-
málabaráttu lýðveldistímans; átökin
um varnarmál og hugmyndafræðileg
barátta um markaðsbúskap eða sósí-
alisma. Eftir sem áður gengur al-
menningur að kjörborðinu í meira
mæli hér en víðast annars staðar. Og
gagnstætt þróuninni erlendis jókst
kosningaþátttaka hér á milli alþing-
iskosninganna í fyrra og 1999.
Sitja heima eða skila auðu
Svo gerist það að við höldum for-
setakosningar. Þátttakan fer niður
úr öllu valdi, fjölmargir skila auðu en
einstaka menn, þar með talið forset-
inn okkar, reyna að
gera sem minnst úr
þeim tíðindum. Hvað er
hér á seyði? Eru menn
að apa eftir goðsögn-
inni um strútinn og
stinga höfðinu í sand-
inn?
Vitaskuld kallar
þetta á umræður. Ein-
hver hefði einhvern
tímann – og af minna
tilefni – kallað þessi tíð-
indi söguleg og ekkert
minna. Höfum talna-
legar upplýsingar á
hreinu. Það voru 213.553 á kjörskrá.
Af þeim greiddu um 63% atkvæði,
eða 134.374. Þetta þýðir að um 79
þúsund manns fóru ekki á kjörstað. Í
síðustu alþingiskosningum kusu um
87% og í síðustu fimm forsetakosn-
ingum var þátttakan að jafnaði um
85%. Slíkt hlutfall þýddi miðað við
núverandi kjörskrá að nálægt 50
þúsund fleiri kjósendur hefðu nú
farið á kjörstað en raunin varð á.
Er það að minnsta kosti ekki al-
veg ljóst að sá stóri hópur sem sat
heima gerði það ekki vegna eindreg-
ins stuðnings við þá þrjá ein-
staklinga sem í kjöri voru? Eða
finnst mönnum líklegt að einhver
þessara tugþúsunda Íslendinga sem
fóru ekki á kjörstað segi sem svo:
Ég er svo gríðarlega mikill stuðn-
ingsmaður hans Ólafs Ragnars, eða
hans Baldurs, eða hans Ástþórs að
ég ætla alls ekki á kjörstað!
Við sem langa reynslu höfum af
kosningastarfi þekkjum það líka
mæta vel að oft segja menn: Við ætl-
um ekki á kjörstað eða skila bara
auðu af því að þið eruð allir eins.
Setja með öðrum orðum oft sama-
semmerki að þessu leyti á milli þess
að skila auðu og greiða ekki atkvæði.
Sama á vitaskuld við í forseta-
kosningum, það vita allir.
Léleg kosningaþátttaka kallar
ætíð og alls staðar á skýringar. Í
Bandaríkjunum telja menn það m.a.
til marks um lítinn samhljóm á milli
málflutnings frambjóðendanna og
almennings. Menn hirða ekki um að
fara á kjörstað þess vegna. Þetta
veldur áhyggjum út frá lýðræðislegu
sjónarmiði. Menn telja því litla kosn-
ingaþátttöku jafnan vera veik-
leikamerki.
Nýlega eru Evrópuþingskosn-
ingar að baki. Margt vakti athygli
við þær. Eitt af því var hrikalega lé-
leg kosningaþátttaka. Og hvað
sögðu menn um það? Hið breska
virta tímarit The Economist (sem
sannarlega er hallt undir Evrópu-
samvinnu) orðar það skilmerkilega.
Evrópskir kjósendur eru reiðir og
ráðvilltir, segir blaðið og þeir hafa
látið það í ljósi meðal annars með því
að sitja heima eða greiða ekki at-
kvæði.
Engin tíðindi?
Nú segja menn: Það á ekki að tala
um þetta því hingað til hafa menn
ekki beint athygli að kosningaþátt-
töku eða auðum atkvæðum. Það er
vissulega rétt, ekki hingað til. En úr-
slit þessara kosninga eru líka eins-
dæmi að þessu leyti. Hér á landi ger-
ist það í fyrsta sinn að kjósendur
sýna hug sinn svo afdráttarlaust
með því að láta í ljósi áhugaleysi í
besta falli, eða fullkomna andstöðu
við frambjóðendurna þrjá með því
að sitja heima ellegar greiða ekki at-
kvæði. Auk þeirra sem lýstu and-
stöðu sinni við sitjandi forseta með
því að greiða mótframbjóðendum
hans atkvæði sitt. Slíkt og þvílíkt
hefur ekki gerst í forsetakosningum
hér á landi fyrr. Þetta eru tíðindi og
menn eiga ekki að láta eins og ekk-
ert hafi gerst.
Tveir af hverjum fimm
Einar K. Guðfinnsson skrifar
um úrslit forsetakosninganna ’Þetta eru tíðindi ogmenn eiga ekki að láta
eins og ekkert hafi
gerst.‘
Einar K. Guðfinnsson
Höfundur er formaður þingflokks
Sjálfstæðisflokksins.
ÍSLENDINGAR hafa hægt og
sígandi verið að klifra upp stigatöfl-
una í opna flokknum á Evrópu-
mótinu í brids. Fimm leikir voru
spilaðir um helgina og fyrst vann ís-
lenska liðið það lettneska, 22:8, síð-
an vann Ísland Rúmeníu, 21:9, og
loks Wales, 16:14. Þá tapaði Ísland
naumlega fyrir Belgíu, 14:16, en í
19. umferð á sunnudagskvöld tapaði
Ísland ar fyrir Hollendingum,
12:18, í fjörugum leik og var þá í 15.
sæti með 291,5 stig. Ítalir voru þá
efstir með 382 stig, Svíar fylgdu
fast á eftir með 379,5 stig og Pól-
verjar höfðu 345 stig.
Í kvennaflokki töpuðust hins veg-
ar allir leikir íslenska liðsins um
helgina og eftir 13 umferðir var Ís-
land í 21. og næstneðsta sæti með
132 stig; aðeins Færeyingar voru
neðar. Íslenska liðið hefur aðeins
Íslendingar klifra upp
stigatöfluna á EM í brids
Brids
Malmö
Evrópumótið í brids er haldið í Malmö í
Svíþjóð dagana 19. júní til 3. júlí. Ísland
tekur þátt í opnum flokki og kvenna-
flokki. Heimasíðu EM er að finna á net-
svæðinu http://www.eurobridge1.org/