Morgunblaðið - 29.06.2004, Síða 21

HERNÁMSYFIRVÖLD í Írak,
sem Bandaríkjamenn hafa farið
fyrir síðastliðna fjórtán mánuði,
framseldu í
gær, tveimur
dögum á undan
áætlun, formleg
völd í landinu í
hendur bráða-
birgðastjórnar
heimamanna við
látlausa athöfn í
skugga hryðju-
verkahrinu.
L. Paul
Bremer, landstjóri Bandaríkja-
manna, afhenti Iyad Allawi, for-
sætisráðherra írösku bráðabirgða-
stjórnarinnar, skjöl sem
handsöluðu valdaframsalið við at-
höfn sem efnt var til með skömm-
um fyrirvara í höfuðstöðvum her-
námsstjórnarinnar í Bagdad, sem
rammlega er gætt. Bremer yfirgaf
Írak skömmu síðar.
Fáir viðstaddir
Aðeins um þrjátíu manns voru
viðstaddir valdaframsalsathöfnina,
sem Allawi lýsti sem sögulegri
stund.
Fyrstu spurnir af því að valda-
framsalinu hefði verið flýtt bárust
aðeins um klukkustund fyrir at-
höfnina. Háttsettur foringi í her-
námsliðinu viðurkenndi í samtali
við fréttamenn að öryggismál hefðu
haft sitt að segja um að þessi leið
hefði verið valin, með tilliti til þess
að undanfarna daga hafa hundruð
manna látið lífið í árásum her-
skárra andstæðinga hernámsins.
„Við höfum á þessum degi end-
urheimt fullveldi okkar; þetta er
hamingjudagur fyrir Íraka,“ sagði
Ghazi al-Yawar, bráðabirgðaforseti
landsins, en hann tók við valda-
framsalsskjölunum ásamt Allawi
og Medhat Mahmud, æðsta fulltrúa
dómskerfis Íraks.
Allawi lýsti yfir fögnuði á þess-
um „sögulega degi“. „Við höfum
lagt hart að okkur, ásamt Bremer
sendiherra, til að láta þetta valda-
framsal til íraskrar ríkisstjórnar og
írösku þjóðarinnar verða að veru-
leika,“ sagði hann.
Bremer lýsti því yfir að hann
væri eftir sem áður bjartsýnn á
framhaldið, er hann yfirgaf landið
sem hann fór með mestöll völd í
síðan í maí í fyrra. „Það er mér
mikil ánægja að vera hér í dag til
að framselja fullveldi Íraks [í hend-
ur bráðabirgðastjórnar landsins]
fyrir hönd bandamanna,“ sagði
Bremer. „Nú er ég yfirgef Írak er
ég bjartsýnn á framtíðina.“
Hin nýja bráðabirgðastjórn
Íraks sór embættiseið sex klukku-
stundum eftir að valdaframsals-
athöfnin fór fram.
Ráðamenn vestrænna ríkja tóku
þessum fréttum flestir fagnandi; að
bráðabirgðastjórn heimamanna
tæki formlega við völdum í landinu
væri mikilvægur áfangi í átt að
sjálfstæðu og frjálsu Írak. Leiðtog-
ar ríkja sem hafa staðið með
Bandaríkjamönnum og Bretum í
Írak, svo sem Póllands, Ástralíu og
Japans, lýstu ánægju með fram-
vinduna. Viðbrögðin voru varkárari
af hálfu þeirra leiðtoga sem gagn-
rýnastir voru á hernaðaríhlutunina.
Jacques Chirac Frakklandsforseti
og Vladimir Pútín Rússlandsforseti
sögðu valdaframsalið aðeins einn
áfanga af mörgum í því pólitíska
ferli sem framundan væri í Írak.
En Gerhard Schröder, kanzlari
Þýzkalands, sendi Allawi heilla-
óskaskeyti og fullvissaði hann um
að þýzk stjórnvöld væru reiðubúin
að eiga „samstarf í fullu bróðerni“
við írösku bráðabirgðastjórnina.
Talsmenn stjórnar grannríkisins
Írans tóku tíðindunum fremur vel
en samt með nokkurri varkárni og
sögðu að reynslan myndi sýna hve
mikil völd stjórnin fengi. Leiðtogar
arabaríkja létu í bjartsýni skína,
með fyrirvörum þó. Endurtóku
þeir margir kröfuna um að banda-
rískt setulið hyrfi frá Írak hið
fyrsta.
Gegn „útlögunum“
Íraski forsætisráðherrann Allawi
flutti skörulega ræðu er bráða-
birgðastjórnin sór embættiseiðinn.
Hann útlistaði nokkur markmið
stjórnarinnar og hvatti almenning
til að óttast ekki „útlagana“ sem
berðust gegn „íslam og múslim-
um“. „Guð er með okkur,“ sagði
hann.
„Ég vara hryðjuverkaöflin við,
einu sinni enn,“ sagði Allawi; „við
munum ekki gleyma hver stóð með
okkur í þessari baráttu og hver á
móti.“ Og hann bætti við: „Ég
skora á allar hetjur fortíð-
arinnar…alla syni Íraks að gera
allt sem í þeirra valdi stendur til að
uppræta erlendu hryðjuverka-
mennina sem eru að drepa fólkið
okkar og eyðileggja landið okkar.“
„Framundan liggur stórt verk-
efni og byrði, og við biðjum Guð al-
máttugan að gefa okkur þolinmæði
og veita oss handleiðslu til þess að
stýra þessu landi, sem á allt gott
skilið,“ sagði al-Yawar eftir að hafa
svarið embættiseið sem forseti.
„Ég mun standa vörð um sjálfstæði
Íraks,“ sagði hann.
Fátt fólk var á ferli á götum Bag-
dad í gær og ekki að sjá að margir
borgarbúar sæju ástæðu til að
fagna sérstaklega þeim tímamótum
sem þeir Allawi og al-Yawar tala
um. En ánægja með þennan áfanga
í átt að endurheimt sjálfstæðis
landsins er þó útbreidd. „Guði sé
lof. Við erum ánægð. Þetta er skref
í rétta átt,“ hefur AP eftir Ali
Hussein Ali, kennara á eftirlaunum
í hverfi sjíta í Bagdad.
George W. Bush Bandaríkja-
forseti tók í hönd Tonys Blair, for-
sætisráðherra Bretlands, á leið-
togafundi Atlantshafsbandalagsins
í Istanbúl er valdaframsalsathöfnin
í Bagdad fór fram. Bush var upp-
lýstur um það á sunnudag að valda-
framsalið gæti farið fram á mánu-
dag, tveimur dögum áður en
áformað hafði verið.
Allawi hafði a.m.k. frá því í síð-
ustu viku átt viðræður við fulltrúa
hernámsyfirvalda um að flýta
framsalinu, að sögn háttsetts er-
indreka bandamanna sem ekki vildi
láta nafns síns getið.
Takmarkanir á völdum
bráðabirgðastjórnarinnar
Jafnvel þótt bráðabirgðastjórnin
fari formlega með fullt ríkisstjórn-
arvald í Írak verður vald hennar
takmarkað að ýmsu leyti. Að hluta
til er sú takmörkun til komin vegna
krafna áhrifamikilla sjíta-klerka
sem ekki vildu að bráðabirgða-
stjórnin teldist hafa öll þau völd
sem væntanleg kjörin – og þar með
lögmætari – ríkisstjórn á að fara
með. Þannig er bráðabirgðastjórn-
inni aðeins ætlað að sitja í sjö mán-
uði, eða unz kosningar til nýs þjóð-
þings hafa farið fram. Samkvæmt
nýjustu ályktun Sameinuðu þjóð-
anna um Írak, sem samin var að
frumkvæði Bandaríkjamanna og
Breta, ber að halda þingkosningar
eigi síðar en 31. janúar 2005.
Setulið bandamanna, undir for-
ystu Bandaríkjahers, axlar áfram
höfuðábyrgðina á öryggismálum í
landinu. Og bráðabirgðastjórnin
hefur ekki vald til að gera neinar
breytingar á bráðabirgðastjórn-
arskránni.
Sem æðsta valdastofnun Íraks
gaf hernámsstjórn Bremers á rúm-
lega árslöngum starfsferli sínum út
fleiri en 100 tilskipanir og reglu-
gerðir. Flestar eru þær lög að vest-
rænni fyrirmynd sem kveða á um
allt mögulegt, allt frá uppgjöri
gjaldþrota til umferðarreglna, frá
hömlum á vinnu barna til afritana á
bíómyndum.
Líklegt er að sumt af þessum
reglum verði virt að vettugi. Um-
ferðarreglur eru t.d. ekki eitthvað
sem íraskir ökumenn leggja sig
fram um að kunna skil á. Aðrar
reglur eru umdeildari. Á laugardag
undirritaði Bremer tilskipun sem
veitir vestrænum verktakafyr-
irtækjum friðhelgi fyrir saksókn í
íraska dómskerfinu, svo lengi sem
fyrirtækin eru að vinna að sínum
verkefnum í landinu. Þetta finnst
mörgum Írökum ótækt.
Kosningalög sem hernámsstjórn
Bremers gáfu út kveða m.a. á um
takmarkanir við því hverjir mega
bjóða fram. Þannig er t.d. flokkum
bannað að bjóða fram hafi þeir
tengsl við skæruliðahópa.
Hernámslögin halda gildi sínu
áfram, en bráðabirgðastjórnin hef-
ur vald til að breyta þeim. Meg-
inhlutverk bráðabirgðastjórn-
arinnar verður annars að undirbúa
kosningar, annast yfirumsjón
stjórnsýslu landsins frá degi til
dags, og vinna með fjölþjóðaherlið-
inu sem er ábyrgt fyrir öryggis-
málum. Írakar geta formlega farið
fram á það að erlenda herliðið yf-
irgefi landið, en ólíklegt þykir að
það muni gerast.
Valdaframsali flýtt af
öryggisástæðum
Allawi skorar
á landa sína að
brjóta hryðju-
verkamenn á
bak aftur
Bagdad. AFP, AP.
AP
Ghazi Al-Yawar, bráðabirgðaforseti Íraks, (t.v.) sver embættiseið í Bagdad í gær. Við hlið hans standa (f.v.): Ibrahim Al-Jaafari varaforseti, Iyad All-
awi forsætisráðherra og Barham Salih varaforsætisráðherra. Forsetaembættið hefur fyrst og fremst táknræna þýðingu; valdamestur er Allawi.
L. Paul Bremer
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 29. JÚNÍ 2004 21
ÍRAKAR eiga mörg erfið verkefni fyrir höndum áður en þeir fá
fullveldi eigin mála að öllu leyti í eigin hendur og lýðræðislega
kjörin ríkisstjórn tekur við völdum í landinu. Öryggisaðstæður í
landinu, aðgerðir skæruliða sem undanfarna mánuði hafa staðið
fyrir hverju ódæðinu á fætur öðru í því skyni að skapa glundroða,
geta sett verulegt strik í reikninginn – og það sést kannski einmitt
best af því að valdaframsalið skyldi fara fram í gær, tveimur dög-
um áður en áætlað hafði verið.
 Í janúar 2005 á að halda kosningar þar sem valið verður 275
manna þjóðþing til bráðabirgða. Að kosningunum loknum velur
þingið nýjan forseta, tvo varaforseta og nýja ríkisstjórn.
Lakhdar Brahimi, sendifulltrúi Sameinuðu þjóðanna í Írak, hef-
ur reyndar látið í ljós efasemdir um að hægt sé að halda kosning-
arnar svo fljótt og segir að það muni taka átta mánuði að skipu-
leggja þær. Undirbúningur er þegar hafinn.
 15. ágúst 2005 á þjóðþingið að hafa samþykkt stjórnarskrá
landsins. Það verður erfitt verkefni þegar haft er í huga hversu
mörg ólík þjóðarbrot og mismunandi trúarhópar eru í Írak. Ef
þingforseti og meirihluti þingmanna telja að tíminn hafi ekki
verið nægur er möguleiki á að fresta samþykkt stjórnarskrár-
innar um sex mánuði.
 Í október 2005 er gert ráð fyrir að fram fari þjóðaratkvæða-
greiðsla um stjórnarskrána. Þarf einfaldan meirihluta til að hún
taki gildi. Hins vegar getur hún ekki talist samþykkt ef tveir
þriðju íbúa í að minnsta kosti þremur af 18 héruðum landsins
hafna henni.
 15. desember 2005 fara fram kosningar til þings. Hafi stjórn-
arskráin ekki verið samþykkt í kosningunum í október verður
nýtt bráðabirgðaþjóðþing kjörið sem þarf að endurskoða stjórn-
arskrána næsta árið. Hafi stjórnarskráin hins vegar verið sam-
þykkt verður nýtt þing kjörið og lögmæt ríkisstjórn tekur við
völdum í lok ársins.
Ef allt fer samkvæmt áætlun mun Írak þannig verða orðið fullvalda
ríki í árslok 2005 eða ársbyrjun 2006 og lýðræðislega kjörin rík-
isstjórn fara með völd í fyrsta skipti í sögu landsins. Ljóst er þó,
eins og áður sagði, að ástand öryggismála getur sett strik í reikn-
inginn, að ekki sé talað um ef borgarastríð brytist út í landinu.
Erfið verkefni fyrir höndum
Aldrei
nn,
þing-
mtali
jóð-
ngis
mun
ngar
r get-
tis og
kring-
m heit-
mur
sen
krárinnar
á sínum
ar inn.“
r virðist
við svona
í þjóðar-
n komist
ni niður-
i að vera.
rvaldi Al-
gert. Það
eftir að
þessari
hann hafi
þessum
Ekki á
nn að lesa
ræða það
il ekkert
hef talað
a sem að
formaður
ðurstaða
það sjón-
stjórnar-
unnar,
narskrá-
li ekki að
u lög um
tkvæða-
u, sem
einhvers
röskulda
girðingar.
r athygl-
sérstak-
a að setja
þátttöku
að það sé
dirstrikar
rsýnilega
fræðinga
þar með
á því, að
ur.
afans
ð skýrsla
ð í besta
þetta sé
að njóta
tta styðji
öðuflokk-
etja nein
eftirtekt-
að hugs-
etja væg
á þremur
orðalag
klega 26.
s að slík
tangast á
tjórn og
um þjóð-
ggi ekki á
þátttöku
on
tyð-
mið
nd-
r