Morgunblaðið - 12.09.2004, Qupperneq 56

MENNING
56 SUNNUDAGUR 12. SEPTEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Samstarfsverkefni þriggja nor-rænna listamanna, frá Ís-landi, Færeyjum og Svíþjóð,
hefur vakið verðskuldaða athygli
frá því í vor. Verkefnið er dálítil bók
sem heitir því skemmtilega nafni
Nei, sagði litla skrímslið og eru höf-
undarnir Áslaug Jónsdóttir bók-
verkakona (teiknari og rithöf-
undur), Rakel Hjelmsdal
rithöfundur og Kalle Güettler rit-
höfundur. Leiðir þessara þriggja
listamanna lágu saman fyrir þremur
árum er efnt var til námskeiðs fyrir
norræna teikn-
ara og barna-
bókarithöfunda
á Biskops Arnö
í Svíþjóð en þar
eru reglulega
haldin námskeið fyrir norræna lista-
menn.
Samvinnan um Nei, sagði litla
skrímslið nær síðan lengra en til höf-
undanna þriggja því gerður var
samningur um útgáfu fjögurra for-
laga á Norðurlöndunum á fjórum
tungumálum, íslensku, sænsku, fær-
eysku og dönsku. Hér á Íslandi er
það Mál og menning sem gefur út, í
Svíþjóð Bonniers-Carlsen, í Dan-
mörku Sesam og Bokadeildin För-
oya lærarafelag í Færeyjum.
Áslaug segir að hugmyndin að
bókinni hafi verið fljót að fæðast á
milli þeirra þriggja. „Þemað var ein-
faldlega þetta; einhver bankar á
dyrnar. Hver er það? Möguleikarnir
voru margir en hugmyndin að litla
og stóra skrímslinu varð ofan á og
myndrænt útlit fæddist samhliða.“
Bókin kom út í vor í Svíþjóð og
sænskir gagnrýnendur hafa tekið
bókinni fagnandi. „Þetta er auðvitað
efni sem höfðar til Svíanna. Stóra
skrímslið sem valtar yfir það litla
sem aldrei þorir að segja neitt. Þetta
er í rauninni mjög félagslega með-
vituð saga um hvernig lítilmagninn
verður að læra að segja nei og láta
hina stærri bera virðingu fyrir sér.
En hún er samt sett fram í fantasíu-
stíl og stíll bókarinnar, persónur og
myndlýsingar eru ekki í raunsæis-
stíl.“ Áslaug segir að þriggja ára
meðgöngutími Nei, sagði litla
skrímslið þyki ekki ýkja langur í
bókaheimi. „Svíar gera ráð fyrir
tveggja ára vinnslutíma og það er
kannski eðlilegt að svona samstarfs-
verkefni taki lengri tíma en hefð-
bundin útgáfa á einu forlagi.“ Upp-
eldisgildi Nei, sagði litla skrímslið er
augljóst þar sem skilaboðin eru þau
að nauðsynlegt sé að standa á sínu
og láta ekki vaða yfir sig. Bókin býð-
ur upp á fjölbreytta möguleika fyrir
foreldra að ræða við börnin um
hvernig best sé að ná þessum ár-
angri í viðskiptum við sér stærri og
frekari einstaklinga. En um leið er
bókin bráðfyndin og það á kannski
stærstan þátt í vinsældum hennar.
Gagnrýnendur hafa með réttu bent
á hversu mörgum flötum í sam-
skiptum og persónuþroska þessi
„litla“ saga veltir upp, t.a.m. segir
hún sögu um hvernig heilsteypt vin-
átta þróast og hvernig heilbrigð
sjálfsmynd barna mótast. Nei, sagði
litla skrímslið er sannarlega stór í
sniðum þegar efnið er brotið til
mergjar. Sænskir
gagnrýnendur
hafa lofað bókina
í hástert frá því
hún kom út í Sví-
þjóð í vor og ekki
síst hefur hlutur
Áslaugar verið
lofaður en mynd-
lýsingar, brot og
leturval er henn-
ar verk og má þá gjarnan minna á
hversu stóran hlut Áslaug átti í vel
heppnuðu útliti á Bláa hnettinum
eftir Andra Snæ Magnason. Það útlit
hefur síðan fylgt bókinni í erlendum
útgáfum enda vandséð hvernig hægt
er að aðskilja svo samtvinnaða hugs-
un í myndlýsingum, letri og texta
eins og raunin var um þá bók. Það er
raunar enn umhugsunarefni hvers
vegna Áslaug naut ekki þeirrar höf-
undarvinnu er bókin hlaut Íslensku
bókmenntaverðlaunin á sínum tíma.
Verður varla öðru um kennt en
íhaldssemi þeirra sem þar héldu um
þræði.
  
Áslaug dregur enga dul á að fag-
mennska í myndlýsingum sé á stund-
um vanmetin og oft sé ekki gerður
nægilegur greinarmunur á vinnu-
brögðum fagfólks og áhugamanna. Í
grein sem Áslaug skrifaði í tímaritið
Börn og menning árið 2001 segir
hún t.d.: „Myndabókaflóran er eins-
leit og íslenskir barnabókamynd-
skreytar íhaldssamir í stíl og vinnu-
brögðum. Sú íhaldssemi birtist
fremur í vankunnáttu en í tryggðum
við hefðir. Ef einhverjum finnst fast
að orði kveðið bendi ég fólki á að
kynna sér útgáfu myndskreyttra
bóka í öðrum löndum. Samanburð-
urinn er okkur ekki í vil. Munur á
gæðum er áberandi og ég get ekki
skýrt hann öðruvísi.“ Og Áslaug seg-
ir ennfremur: „Til marks um ein-
hæfa framleiðslu okkar og skort á
faglegri breidd skal ég nefna nokk-
ur dæmi um stílbrögð og efnisflokka
sem ég sakna. Hér er ég ekki aðeins
að benda á einstök útlitseinkenni. Að
baki þeim liggja mismunandi við-
horf, sjónarhorn, áherslur og gildi.
Hér er t.d. ekki hægt að finna alvöru
naivista í hópi myndskreyta. Enga
ljóðrænu að hætti austantjaldsteikn-
aranna. Ekkert ljósmyndaraunsæi,
engan súrrealisma, ekkert villt mál-
verk. Hér eru engar myndskreyttar
fagbækur fyrir börn (utan skóla-
bækurnar). Myndabækur án texta
eru óþekkt fyrirbrigði. Hér eru
blaðateikningar (editorial ill-
ustrations) nær eingöngu bundnar
við skrípateikningar (cartoons) og
myndaseríur (comic strips). Hér eru
ekki gefnar út myndskreyttar bæk-
ur fyrir fullorðna. Hér eru eyður og
gloppur í myndlýsingafaginu sem ég
trúi ekki að séu af því að við eigum
Það er bankað
’Saga um hvernig lítil-magninn verður að læra
að segja nei og láta hina
stærri bera virðingu
fyrir sér.‘
AF LISTUM
Af listum
Hávar Sigurjónsson
havar@mbl.is Áslaug Jónsdóttir