Morgunblaðið - 05.10.2004, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 5. OKTÓBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
SAMKVÆMT umferðarörygg-
isáætlun sem gildir fyrir árin 2002
til 2012 eru m.a. sett þau markmið
að fækka umferð-
arslysum um 40–
50% á tímabilinu. Til
að ná þessu mark-
miði hefur verið
unnið ötullega að
því á undanförnum
árum að þróa og
bæta umferðarör-
yggismál og greina
þá þætti sem ástæða
þykir til að breyta
eða bæta í umferð-
armálum.
Í þessu sambandi
er mjög mikilvægt
að haldið sé utan
um allar upplýsingar og rannsókn-
argögn sem til verða um umferð-
arslys og -óhöpp. Slysaskráning-
ardeild
Umferðarstofu annast skrán-
ingu slíkra gagna og byggist sú
vinna á lögregluskýrslum sem
sóttar eru úr gagnagrunni dóms-
málaráðuneytisins. Meginmarkmið
skráningarinnar er að auka þekk-
ingu á eðli og umfangi slysa svo
hægt sé að koma í veg fyrir þau
með markvissum og fyrirbyggj-
andi hætti. Á grundvelli slysa-
skráningar er m.a.
hægt að greina hvar
mest hætta er á um-
ferðarslysum og hvort
ástæða sé til lagfær-
inga á vegum eða öðr-
um umferðarmann-
virkjum. Einnig er
hægt að mæla og meta
árangur í umferðarör-
yggismálum.
Í sumar kom fram ít-
arleg skýrsla um um-
ferðaslys á Íslandi árið
2003 sem einmitt bygg-
ist á gögnum slysa-
skráningar og í ljós
kemur árangur sem að flestu leyti
stendur undir framangreindum
markmiðum.
Í skýrslunni er m.a. gerður
samanburður á tíðni umferð-
arslysa á árinu 2003 og 2002. Í
ljós kemur að látnum fækkaði úr
29 í 23, slösuðum fækkaði úr 1.485
í 1.221 og alvarlega slösuðum úr
164 í 145.
Ef litið er yfir lengra tímabil í
samanburði við árið 2003 kemur í
ljós að frá árinu 1994 hefur alvar-
lega slösuðum fækkað úr 242 í 145
á síðasta ári. Þetta þýðir að það
eru 40% færri alvarlega slasaðir í
fyrra en árið 1994.
Hafa ber í huga að þrátt fyrir
þessa fækkun hefur árlegur akst-
ur aukist, fyrir sama tímabil, úr
1.897 milljónum kílómetra í 2.697
milljónir kílómetra eða sem nemur
rétt rúmum 42%.
Sé litið til síðustu tíu ára á
landsvísu kemur í
ljós að færri slys
með meiðslum urðu
en í meðalári og
fjöldi slasaðra hefur
ekki verið lægri síð-
asta áratuginn.
Bæði er fjöldi alvar-
lega slasaðra og
fjöldi lítið slasaðra í
lágmarki árið 2003.
Það er athygl-
isvert að samkvæmt
skýrslunni verða
flest banaslys í
dreifbýli þrátt fyrir
að langstærstur
hluti almennrar um-
ferðar eigi sér stað
í þéttbýli. Önnur
slys og þá ekki eins
alvarleg eru að
meirihluta til í þéttbýli og eru
óhöpp þar sem eingöngu er um að
ræða eignatjón í 84% tilvika inn-
anbæjar.
Samkvæmt þessu eru slys utan
borgar- og bæjarmarka mun al-
varlegri en slys innan þétt-
býlismarka. Aukinn hraði er meg-
inskýringin á þessu. Utan
þéttbýlis er umferðarhraði tölu-
vert meiri en innan þess. Óhapp,
sem við lítinn hraða er smávægi-
legt, getur hins vegar haft mjög
alvarlegar afleiðingar við aukinn
hraða ökutækis.
Í þessu sambandi má nefna,
sem gott dæmi um samvirkni öku-
hraða og tíðni umferðarslysa, að
slysum hefur fækkað verulega í
Reykjavík og þá einna helst í
hverfum þar sem hámarkshraði
hefur verið lækkaður niður í 30
km á klukkustund.
Hlutur ökumanna sem eru 60
ára og eldri í banaslysum hefur
aftur á móti aukist á undanförnum
árum.
Það geta verið ýmsar skýringar
á þessu og má í því sambandi
nefna að eldra fólk er meira á
ferðinni en fyrir einum til tveimur
áratugum og einnig eru fleiri virk-
ir ökumenn á fullorðinsaldri. Þessi
aukna slysatíðni fullorðinna öku-
manna er mikið áhyggjuefni sem
mikilvægt er að rannsaka og finna
Fækkun alvarlegra
umferðarslysa
Einar Magnús Magnússon
fjallar um umferðarslys ’Ef litið er yfir lengratímabil í samanburði
við árið 2003 kemur
í ljós að frá árinu
1994 hefur alvarlega
slösuðum fækkað úr
242 í 145 á síðasta
ári.‘
Einar Magnús
Magnússon
40% FÆKKUN ALVARLEGA SLASAÐRA
FRÁ ÁRINU 1994 TIL 2003
2 4 2
14 5
0
50
100
150
200
250
300
19 9 4 2 0 0 3
FJÖLDI
NÚ ER þjóðin aftur komin í
essið sitt. Með sínum hætti. Kosn-
ingar! Lofsöngvar og undir-
skriftasafnanir. Kjósið minn af-
burðamann í
hæstarétt! Eða þann-
ig. Sá sem um ræðir
er væntanlega sá
pólitískasti í brans-
anum. Sl. vor birti
hann sérstaka
rammayfirlýsingu í
Mbl um að hann kysi
Sjálfstæðisflokkinn
og hvers vegna. Var
þá m.a. nefnd sú
ástæða, að hann væri
alfarið á móti öllum
hindrunum gegn sam-
einingu stórfyr-
irtækja, þ.m.t. á sviði
fjölmiðlunar. Þar brást nú Flokk-
urinn honum illilega með því að
leggja fram frumvarpið sitt um
einmitt slíkar hömlur (að vísu sér-
smíðaðar gegn einu ákveðnu fyr-
irtæki), einsog einhverja mun etv.
reka minni til. Og þá gerðist hið
óvænta: hinn baráttu- og yfirlýs-
ingaglaði lögmaður þagði þunnu
hljóði, og rammagreinar í Mbl.
voru óvanalega naumt skammt-
aðar. Samt tók hann nú aftur gleði
sína í deilunni um réttmæti þess
að forseti Íslands skyldi nýta þann
ótvíræða rétt, sem stjórnarskráin
veitir til að vísa málinu til þjóð-
arinnar. Upphófust þá lögspekileg
skoðanaskipti um eðli mála. Lýsti
umræddur lögmaður,
sem heitir Jón Stein-
ar, þeirri skoðun
sinni, að lögfræðileg
umfjöllun gæti aðeins
leitt af sér eina rétta
niðurstöðu. Og ein-
hvern veginn fór ekk-
ert á milli mála, að
hin eina rétta væri sú,
sem hann aðhylltist.
Ef einhverjir hefðu
aðra skoðun væru
þeir hinir sömu ófag-
legir og blindaðir af
pólitískri ofsatrú.
Undir þetta tóku
margir og því fastar sem þeir voru
sjálfir pólitískari, enda mjög í stíl
við umræðuhefðir líðandi stundar.
„Þeir sem eru á móti fjölmiðla-
frumvarpinu eru á mála hjá Norð-
urljósum“ (þ.e. allt að 70% þjóð-
arinnar). Þeir sem eru á móti
innrás í Írak eru á móti frelsi og
lýðræði. Osfrv. Þekktur breskur
hugsuður, Eduard de Bono, hefur
gagnrýnt mjög umræðuhefð Vest-
urlanda, sem eigi rætur að rekja
allt til grísku heimspekinganna
fyrir um 2300 árum. Hún gangi
óþarflega mikið útfrá því (einsog
Jón Steinar), að í tilverumálum sé
aðeins einn sannleikur. Að vísu
séu niðurstöður okkar misviturra
manna oftar en ekki aðeins nálg-
un, oft kannske ansi dauf, til þess
sannleika, og geti því enn verið
umræðugrundvöllur og frekari
sannleiksleit til staðar um flest
mál (öndvert Jóni Steinari. Um-
ræðan hafi hinsvegar þróast í
þröngan, línulegan hugsanagang
með orðaskaki, hártogunum,
smættun og sríði milli þröngra
hugmunda um að eitt – og aðeins
eitt – leiði af aðeins einu öðru. Or-
sakasambönd verða stíf, einsleit,
ósveigjanleg. Og einfölduð. Það
býr að mínu mati til jarðveg fyrir
ofurlétta ákvarðanatöku sem leiðir
gjarnan til hóphugsunar, múgvit-
undar og t.d. persónudýrkunar
(einsog við þekkjum vel ). de Bono
skirrist ekkert við að kalla þetta
hugsanaferli fasisma og þríeykið
Sókrates, Plató og Aristoteles
„þremenningaklíkuna“. Við könn-
umst öll við þetta, ekki síst und-
anfarið. Hagsmunahópum tekst að
leiða fram til áhrifa vissa hug-
myndafræði í þjóðfélaginu og
teygja hana og toga utan um það,
sem hentar þeim. Og er þá of-
anrædd umræðuaðferð notuð til
hins ýtrasta. Hugmyndir og oft
háleitar hugsjónir eru bútaðar nið-
ur í einfaldan áróður og klisjur,
þar sem þær verða ekkert annað
en slepjugir merkimiðar utan á
sérþarfir valdahópa af ýmsu tagi.
Ekki er leitað lausna heldur sig-
urs í slagsmálum með öllu ráðum.
Þá ríkja staglhugsun og rétttrún-
aðarofríki. Þeir sem sjá fleiri hlið-
ar á málum, önnur samhengi (oft-
ast víðari), nýstárlegar skapandi
lausnir, eru litnir hornauga sem
kverúlantar, sérvitringar, „póli-
tískir“ potarar (!!) og raunar trú-
villingar, enda nokkuð langt frá
hinum opinbera sannleika.
Auðvitað snýst þetta um vald.
Valdhafar allra tíma hafa oftar en
ekki ákveðið hvað sé sannleikur
og hvað ekki. Og sú gamla tugga
að valdið spilli hefur vissulega enn
sannast hér í kumpánaveldinu (e.
cronyism). Sannleikurinn verður
býsna afstæður. Sífellt er sagt
ósatt í þágu almannaheilla. Við,
rosknir 20. aldarmenn munum:
„Gengið verður ekki fellt“ „Rík-
isstjórnin mun ekki ganga inní
þessa kjaradeilu“. „Ríkisstjórnin
ákvað að taka þátt í Íraksstríði til
að losa heiminn við harðstjóra
(vitglöp?). Ég hef ekki orðið var
við neina ólgu í flokknum“. „Ekk-
ert hefur verið ákveðið fyrirfram
hver verður skipaður í Hæsta-
rétt“.
Endalaust sjónarspil og óein-
lægni verður stjórnmálalegur vani
en ekki undantekning. Alvarlegust
er þó þróun lýðræðisins. Hin
meinta þrískipting valds á í vök að
verjast. Staða Alþingis og -manna
gagnvart framkvæmdavaldinu í
okkar flokkaræði er nánast einsog
staða sauðanna í haustréttum,
þegar dregið er í dilkana.
Og nú vill framkvæmdavaldið,
fullt gremju útí Hæstarétt vegna
þess að hann hefur ekki alltaf ver-
ið því hlýðinn, seilast einnig þar
til valda.
Við fengum smjörþefinn við síð-
ustu dómaraskipun. Og nú beinn
kosningaslagur. Undirskriftalistar
skrifaðir á tölvu ofangreinds heið-
ursmanns, og hann bara veit ekk-
ert. Eru menn þarna að hnýsast í
tölvur hver annars? Hvað segir
Persónuvernd? Eða ætli sam-
starfsmenn Jón Steinars séu að
reyna að hafa áhrif á setningu
hæstaréttardómara til að losa um
eina tölvu, svo að allir eignist sína
eigin og þurfi ekki að vinna hver á
annars skrifstofum?
Í alvöru, ekki meir, ekki meir.
PS. Grein þessi var samin og
innsend 26.9. sl. þ.e. áður en at-
burðir áttu sér stað, sem varpa
enn betra ljósi á núríkjandi lýð-
ræðislegan skollaleik.
Eftirþankar um
hæstaréttarkosningar
Ólafur Mixa fjallar um skipun
hæstaréttardómara ’Valdhafar allra tímahafa oftar en ekki
ákveðið, hvað sé
sannleikur og hvað
ekki. ‘
Ólafur Mixa
Höfundur er læknir.