Morgunblaðið - 05.10.2004, Blaðsíða 43

Pó
stu
rin
n b
ýð
ur
fy
rir
tæ
kju
m
á
hö
fu
ðb
or
ga
rs
væ
ðin
u
að
ko
m
a s
en
din
gu
m
sa
m
dæ
gu
rs
til
vi
ðs
kip
tav
ina
.
Ek
ki
bíð
a a
ð ó
þö
rfu
.
Fá
ðu
se
nd
ing
un
a s
am
dæ
gu
rs
m
eð
P
ós
tin
um

www.postur.isÞa
ð e
r e
kk
er
t s
vo
lé
ttv
æg
t

að
þa
ð g
et
i b
eð
ið
til
m
or
gu
ns
ÍS
LE
N
SK
A
A
U
G
LÝ
SI
N
G
A
ST
O
FA
N
/S
IA
.I
S
IS
P
23
96
1
1
0/
20
04
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 5. OKTÓBER 2004 43
MENNING
KYNNINGARMIÐSTÖÐ íslenskrar myndlistar,
sem stofnuð var í desember á síðasta ári, hefur
enn ekki tekið til starfa, en starf framkvæmda-
stjóra var auglýst laust til umsóknar í maí í vor.
Markmið Kynningarmiðstöðvarinnar (KÍM) verð-
ur að kynna íslenska myndlist erlendis og auka
þátttöku íslenskra myndlistarmanna í alþjóðlegu
myndlistarlífi. Kynningarmiðstöðin verður til
húsa í híbýlum Sambands íslenskra myndlist-
armanna í Hafnarstræti, þar sem Upplýsinga-
miðstöð myndlistar var áður til húsa. Upplýsinga-
miðstöðin var lögð niður um svipað leyti og
Kynningarmiðstöðin var formlega stofnsett, og
því hefur engin starfsemi af því tagi verið til stað-
ar allt þetta ár. Upplýsingamiðstöð myndlistar
starfrækti gagnabanka um íslenska myndlist-
armenn, og hefur sá gagnabanki legið niðri það
sem af er árinu, bæði vegna lokunar Upplýsinga-
miðstöðvarinnar, en einnig vegna þess að tækni-
legra endurbóta var þörf. Samband íslenskra
myndlistarmanna hefur nú tekið að sér að endur-
lífga þann gagnagrunn á eigin vef, og verður hann
að hluta til uppfærður af félögum SÍM. Áslaug
Thorlacius, formaður SÍM, segir að lokun gagna-
bankans hafi komið mörgum illa, ekki síst kenn-
urum sem hafa notað vefinn mikið. „SÍM ætlar
ekki að reka vefinn með sama hætti og gert var
hjá Upplýsingamiðstöð myndlistar, heldur mun-
um við einbeita okkur að því að uppfæra upplýs-
ingar um okkar eigin félagsmenn. Við höfum því
miður ekki fjárhagslegt bolmagn til að halda sam-
an öllum þeim miklu upplýsingum sem voru á
umm.is, til dæmis um utanfélagsmenn, látna lista-
menn og ýmislegt annað sem fellur undir mynd-
listarsöguna. Hvað KÍM kemur til með að gera
veit ég ekki, en sú stofnun mun hafa aðgang að öll-
um þessum upplýsingum og mun þess vegna geta
birt þær á sínum vefsíðum ef vilji er fyrir því, þeg-
ar búið verður að koma þeim á það form sem tölv-
ur dagsins í dag skilja. Formið á gagnagrunninum
var orðið úrelt, en við munum hafa það þannig í
framtíðinni að myndlistarmenn hafa sitt eigið lyk-
ilorð og geta uppfært sínar skrár jöfnum hönd-
um.“
Í fjárlagafrumvarpi næsta árs er gert ráð fyrir
18 milljóna króna fjárveitingu til nýju Kynning-
armiðstöðvarinnar, en hún mun meðal annars
taka við verkefnum sem hingað til hafa verið hýst
innan menntamálaráðuneytisins. Umsækjendur
um starf framkvæmdastjóra Kynningarmiðstöðv-
arinnar eru þónokkrir, bæði íslenskir og erlendir,
að sögn Ingibjargar Pálmadóttur, stjórnarfor-
manns miðstöðvarinnar, og verið er að vinna úr
umsóknum og ljúka undirbúningi að samningi
milli miðstöðvarinnar og menntamálaráðuneyt-
isins.
Myndlist | Styttist í opnun Kynningarmiðstöðvar íslenskrar myndlistar
Enginn upplýsingabanki starf-
ræktur það sem af er ári
Áslaug Thorlacius Ingibjörg Pálmadóttir
BANDARÍSKI rithöfundurinn
William Saroyan (1908–1981) var af
armenskum uppruna og helst
kunnur hér á landi fyrir bókina Ég
heiti Aram sem út kom í þýðingu
Gyrðis Elíassonar 1997. Í smá-
sagnasafninu Geðbilun í ættinni
sem Gyrðir hefur nú þýtt eru 17
sögur sem bregða upp svipmynd-
um úr lífi armenskra innflytjenda í
Ameríku á síðustu öld. Sterkar
fjölskylduhefðir og gamalgrónir
siðir viðhalda geðbiluninni í ættinni
en eins og fram kemur í titilsögu
safnsins þótti enginn maður með
mönnum fyrr en hann hafði misst
vitið, eða a.mk. fengið eitt kast (9).
Sögurnar eru stuttar og birta
snögg leiftur úr lífi persónanna.
Flestar gerast þær í rúsínuborg-
inni Fresno, Kaliforníu, þar sem
Saroyan ólst upp og hafði m.a. eft-
irfarandi um það að segja: „Þrátt
fyrir ömurleg leiðindi og heimsku
og vonsku í Fresno, var líf mitt þar
yfirleitt fullt af átökum og örum
þroska. Með því að vera á götunum
allt frá upphafi og fara á alla staði
í borginni og sjá þar allar tegundir
manna, fann ég meira en nóg til
þess að halda huga og sál við efn-
ið“. Viðfangsefni margra sagnanna
eru sársaukafull fjölskyldumál,
samskipti milli kynslóða og bernsk-
an en um þessi efni er fjallað á
áhrifaríkan hátt án forsögu eða
eftirmála; í smásögunni Gast-
on reynir helgarpabbi að
ná sambandi við litla
dóttur sína en uppeldi
hennar er gjörólíkt
lífsstíl hans, og í
sögu sem heitir
Lokaorðið var
ástarkveðja
flýr eldri
bróðir
lang-
vinnt ósætti á heimilinu en sá
yngri þarf að takast á við vandann
og tilfinningarnar sem fylgja að-
skilnaðinum. Báðar sögurnar fjalla
um viðkvæmt efni án allrar hlut-
drægni eða væmni. Sumar sögur
draga upp mynd af þjóðarbroti
sem hefur hrakist að heiman, lent
á tilgangslausu flandri í Nýja
heiminum og upplifað tómleika og
sambandsleysi (11). Í kíminni sögu
sem ber heitið Áritaða eintakið af
Kreutzersónötunni fer armensk
trúlofun fram að hefðbundnum sið
með veislu, drykkju og slags-
málum. Ráðahagurinn er ákveðinn
þótt brúðhjónin tilvonandi hafi
aldrei hist. Brúðguminn er andlega
þenkjandi Tolstoj-aðdáandi og tek-
ur að efast um brúðina sem reynist
vera gáskafull fegurðardís. En
brátt eru þau orðin foreldrar sjö
barna og hjónabandið stormasamt:
„Og inn í sérhvert rifrildi bland-
aðist áritaða eintakið af Kreutzer-
sónötunni, fyrst í stað sem leið-
arvísir á kjánalega sorg, og síðan
sem vopn sem Roxí Apkarían
fleygði beint í höfuðið á hinum
heimspekilega og andlega sinnaða
Gaspar Bashmanían sem hafði árit-
að það: „Megum við ávallt lifa á
hásléttu Tolstojs, þar sem djúpur
félagslegur sannleikur og fegurð
mannlegra verðmæta ríkir“ (49–
50). Loks eru nokkrar sagnanna
eins konar dæmisögur eða spak-
mæli sem tengjast þjóðtrú og
hefðum Armena og end-
urspegla hugmyndafræði
gamla landsins sem er
innflytjandanum í senn
fjötur og haldreipi í
nýja landinu.
Gyrðir Elías-
son er meistari
stíls og smá-
sagna-
forms og
hæfi-
leik-
ar
hans njóta sín afar vel í þýðing-
unni. Látleysi og einfaldleiki ein-
kenna stíl Saroyans sem er
sneyddur málskrúði og flóknu
myndmáli og því er vel til skila
haldið í þýðingunni. Í verkum
Saroyans er enginn predik-
unartónn og þar er heldur ekki
farið inn á nein hættuleg svæði,
hvorki í stíl né efnistökum. Sögu-
hetjurnar eru allar karlkyns og
sjónarhóllinn algerlega karllægur.
Að lestri loknum veltir lesandi fyr-
ir sér spurningum eins og í hverju
geðbilunin í ættinni felist. Felst
hún í því að efast um eða jafnvel
hundsa viðurkennd samfélagsgildi
á borð við föðurlandsást, hjóna-
band og herskyldu? Eða í ein-
hverju allt öðru? Geðbilun í ætt-
inni kom fyrst út níu árum eftir
að Saroyan lést úr krabba-
meini. Á banabeði sagðist
Saroyan vissulega vita að
allir yrðu að deyja en
hann hefði bara allt-
af haldið að und-
antekning yrði
gerð í hans
tilviki.
Gyrðir
tileinkar öndvegisþýðingu sína
minningu vinar síns, Einars Krist-
jáns Einarssonar gítarleikara sem
lést úr krabbameini vorið 2002. Í
hvorugu tilvikinu var undantekning
gerð.
BÆKUR
GEÐBILUN Í ÆTTINNI
141 bls. Gyrðir Elíasson þýddi. Mál og
menning 2004.
eftir William Saroyan
BÆHEIMUR var eitt sinn rétt-
nefndur „tónlistarskóli Evrópu“,
löngu áður en slíkar stofnanir urðu
almennar. Þaðan dreifðist ótal
strengjaleikara um helztu höfð-
ingjasetur álfunnar, og tónskáld
landsins áttu t.d. drjúga hlutdeild í
Mannheim-sveitinni í Pfalz, fremstu
sinfóníuhljómsveit 18. aldar þar sem
klassíska stefnan kom undir í blálok
barokkskeiðsins.
Enn á okkar tímum þykja tékk-
neskir strengjakvartetthópar í
fremstu röð, og þó að Zach sé ekki
talinn stórmeistari hafa hvorki
Smetana né Dvorák þótt neitt slor
meðal unnenda sígildrar tónlistar.
Það var því skringilegt að líta varla
hálffullan sal á Tíbrártónleikunum
sl. þriðjudagskvöld, og ekki að
undra þótt einhver spyrði hvað hefði
orðið um allt fólkið úr Kammermús-
íkklúbbnum, er iðulega stútfyllir
samastað sinn varla þremur kíló-
metrum frá í landnorðri.
Jan Zach (1699–1774) lagði til
tónsögulega áhugavert verk í upp-
hafi með Sinfóníu sinni (= forleik)
nr. 2 í A-dúr frá kringum 1750, er
stikaði nákvæmlega mitt á milli bar-
okkstíls og frumklassíkur í eins kon-
ar samblandi af segjum Vivaldi og
Leopold Mozart. Úr barokkinu
t.a.m. með tíðum bergmálsstyrk-
brigðum, úr klassíkinni með
óspörum trommubassa. Áheyrilegt
lítið þríþætt verk frá því 10–15 ár-
um fyrir fyrstu mótun Haydns á
nýju kvartettgreininni og líflega
flutt.
„Ameríski“ kvartett Dvoráks, nr.
12 í F Op. 96 frá dvöl hans í New
York 1892–95, kom hlutfallslega
bezt út í syngjandi hæga Lento-
þættinum (II). Hins vegar virtist
vanta meiri kraft, fjör og hraða í
síðustu tveimur þáttum (Molto vi-
vace og Vivace ma non troppo), jafn-
vel þótt andagift höfundar nái þar
varla sömu hæðum og í I. Í sam-
anburði var fyrir ólíkt meira hugviti
að fara í lokaatriðinu, „Ma vlast“,
fjórþættu sjálfsæviágripi Smetanas
í tónum frá 1876 sem frægt er fyrir
háa e-ið úr 1. fiðlu í Fínalnum – til
minja um daginn sem ærandi tinní-
tus-tónn á sömu tíðni gaus fyrir-
varalaust upp í eyra höfundar. Hélzt
sá allt til æviloka og svipti Smetana
bæði heyrn og viti áður en lauk.
Pi-Ka-kvartettinn framdi hér sinn
bezta leik þetta kvöld í innilegri
túlkun á III. þætti (Largo sosten-
uto), þó að 16.-parta víravirki Viv-
ace-lokaþáttarins verkaði stundum
frekar þvingað. Sá agnúi kom raun-
ar einnig fram í aukanúmerinu,
trúðadansinum úr Seldu brúðinni
eftir Smetana, og bar, ásamt stund-
um brigðulli tónstöðu í einkum 1.
fiðlu og víólu, varla sannfærandi
vott um spilamennsku á hæsta
heimsmælikvarða, þrátt fyrir vel
samstillta túlkun að öðru leyti.
TÓNLIST
Salurinn
Verk eftir Zach, Dvorák og Smetana. Pi-
Kap-strengjakvartettinn (Martin Kaplan
& Lenka Simandlova fiðlur, Miljo Milev
víóla og Petr Pitra selló). Þriðjudaginn
28. september kl. 20.
KAMMERTÓNLEIKAR
Ríkarður Ö. Pálsson
JPV ÚTGÁFA hefur gefið út bók-
ina Svipt frelsinu – fangelsuð í
eyðimörkinni í tuttugu ár eftir
Maliku Oufkir og Michele Fit-
oussi í þýðingu Guðrúnar Finn-
bogadóttur.
Sagan
segir frá
Maliku,
dóttur Ouf-
kirs hers-
höfðingja,
sem fimm
ára var tek-
in inn í hirð
marokk-
ósku kon-
ungsfjöl-
skyldunnar og lifði þar
prinsessulífi. En þegar hún var
komin á unglingsaldur var faðir
hennar tekinn af lífi fyrir þátt-
töku í samsæri um að ráða kon-
unginn af dögum. Í kjölfarið voru
Malika, móðir hennar og systk-
ini fangelsuð í eyðimörkinni og
við tók tveggja áratuga lífsbar-
átta við skelfilegar aðstæður.
Svipt frelsinu segir frá ótrúleg-
um mannraunum og einbeittum
ásetningi Maliku og fjölskyldu
hennar um að öðlast frelsið á
ný.
Ævisaga
Steinunn Inga
Óttarsdóttir