Morgunblaðið - 20.10.2004, Blaðsíða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 20. OKTÓBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
O
rð eru til alls fyrst,
segja ýmsir þeir
sem fjallað hafa um
jafnrétti kynjanna
um þessar mundir.
Ég er hins vegar orðin ansi
óþreyjufull og segi: Nóg er
komið af orðum. Tími er kominn
á árangur, efndir og aðgerðir!
Og þótt fyrr hefði verið. Eða
hve langa biðlund hafa þeir eig-
inlega sem vilja ná fullkomnu
jafnrétti kynjanna? Hve lengi
þarf maður að bíða eftir raun-
verulegum efndum? Hvenær
verða fögru orðin ekki bara orð
heldur raunveruleiki? Verður
það eftir fimm ár, tíu ár, fimm-
tíu ár? Á næstu öld?
Kemur barnabarnið mitt
kannski í heimsókn til mín á
elliheimilið
eftir sextíu ár
og segir:
„Jæja, amma,
ég er með
gleðifréttir.
Eitt helsta
hugðarefni
þitt í upphafi aldarinnar er orð-
ið að veruleika. Samkvæmt
launakönnun VR fyrir árið 2064
mælist í fyrsta skipt enginn
kynbundinn launamunur!“ Eða
er ég helst til of svartsýn? Mun
þessi árangur nást mun fyrr?
Þess má geta að kynbundinn
launamunur er nú 15% skv. ný-
legri könnun Verzlunarmanna-
félags Reykjavíkur. Til sam-
anburðar var hann 18% árið
1999. Það sýnir vissulega þróun
í rétta átt.
Og ekki er heldur hægt að
neita því að mörg skref hafa
verið stigin í átt til aukins jafn-
réttis á undanförnum árum og
áratugum. Ekki bara í orði
heldur einnig á borði. En þegar
betur er að gáð hafa breyting-
arnar átt sér stað með hraða
snigilsins, að mínu mati.
Eða hvernig ætli íslenskar
kvenréttindakonur í upphafi 20.
aldarinnar hafi séð fyrir sér
stöðuna í jafnréttismálum í upp-
hafi þeirrar 21.? Ætli þær hafi
til dæmis grunað að 89 árum
eftir að konur hlutu kosninga-
rétt og kjörgengi til Alþingis
væri hlutur kvenna á þingi rétt
um 30%?
Ég held að væntingar þeirra
hljóti að hafa verið mun meiri.
Það er með öðrum orðum með
ólíkindum hve hægt hefur geng-
ið. Ekki bara á vettvangi stjórn-
málanna eða á sviði launajafn-
réttis – þótt slík dæmi hafi verið
dregin fram hér – heldur á nær
öllum sviðum.
Um þetta segir t.d. í nýlegri
skýrslu Hagstofu Íslands um
konur og karla árið 2004. „Kon-
ur eru í minnihluta í áhrifastöð-
um næstum hvert sem litið er.“
Þar höfum við það. Enn ein
skýrslan sem bendir á rýran
hlut kvenna í stjórnunar-
stöðum.
Í þessu sambandi finnst mér
þó mikilvægt að taka fram að
jafnréttisbarátta kynjanna á
ekki einungis að snúast um kon-
urnar í áhrifastöðunum. Hún á
ekki bara að snúast um það
hvort þessi eða hin konan kom-
ist í þessa eða hina toppstöðuna.
Að sjálfsögðu á hún líka að snú-
ast um það. En ekki eingöngu.
Ég nefni það hér vegna þess að
sá angi jafnréttisbaráttunnar,
þ.e. sá sem snýst um hlut
kvenna í áhrifastöðum, hefur
verið mun háværari en aðrir
angar baráttunnar. Til að
mynda er umræðan um lág laun
í hinum dæmigerðu kvenna-
stéttum ekki mjög áberandi.
Hvað þá efndirnar í þeim efnum
eða aðgerðirnar.
Og hvað um hlutskipti verka-
kvenna í landinu, svo annað
dæmi sé nefnt, eða hlutskipti
ungra, ómenntaðra og ein-
stæðra mæðra? Eða hlutskipti
eldri kvenna á vinnumarkaði?
Allt eru þetta þættir sem ekki
mega gleymast þegar jafnrétt-
isbarátta kynjanna er annars
vegar.
En aftur að árangri og að-
gerðum. Hvað er hægt að gera
til að ná árangri? Og til hvaða
aðgerða má grípa? Í þessu sam-
bandi vil ég nefna samtakamátt
kvenna og að sjálfsögðu þeirra
karla líka sem vilja ná full-
komnu jafnrétti kynjanna.
Ein góð hugmynd í þá veru
kom fram á kvennaráðstefnu á
Bifröst, sem undirrituð sótti sl.
vor. Ingibjörg Þorsteinsdóttir,
deildarforseti lögfræðideildar
Viðskiptaháskólans á Bifröst,
stakk þar upp á því að teknar
yrðu saman svonefndar kynja-
kennitölur fyrirtækja, þ.e. tölur
sem mældu árangur fyrirtækja
í jafnréttismálum. Þær tölur
yrðu síðan notaðar í baráttunni
fyrir auknum hlut kvenna, til
dæmis á vettvangi atvinnulífs-
ins. Konur myndu með öðrum
orðum beita neytendavaldi sínu
og beina viðskiptum sínum frá
þeim fyrirtækjum sem stæðu
sig ekki í jafnréttismálum.
Hugmynd Ingibjargar er ekki
ný af nálinni. Gestafyrirlesari
ráðstefnunnar, Nadine Stros-
sen, forseti Réttindasamtaka
Bandaríkjanna, benti t.d. á að
hópur kvenna í Bandaríkjunum
hefði haft frumkvæði að því að
birta reglulega upplýsingar um
hlut kvenna í stjórnun stórra
fyrirtækja. Það framtak hefði
vakið mikla athygli og orðið til
þess að hvetja fyrirtæki til þess
að rétta hlut kvenna.
Strossen upplýsti einnig að
fyrrgreindur hópur kvenna
hefði staðið fyrir svokölluðum
jafnlaunadegi á ári hverju, en
það væri sá dagur sem venjuleg
kona hefði náð að vinna sér inn
laun venjulegs karls frá árinu á
undan. Til dæmis var jafn-
launadagurinn 20. apríl á þessu
ári en það var sá dagur sem
venjuleg kona hafði náð launum
venjulegs karls á árinu 2003.
Ég væri til í að sjá slíkar að-
gerðir hér á landi! Alltént er ég
búin að fá nóg af endalausum
skýrslum sem staðfesta ójafn-
rétti kynjanna. Ég er búin að fá
nóg af yfirlýsingum á borð við
þær að við séum að missa af
hæfileikum kvenna „í tonnavís“
eins og einhver karlinn orðaði
það. Og bætti síðan við þessu
fræga EN-I! … En ekki væri
hægt að bæta hlut kvenna, í bili,
þar sem karlar væru reyndari
og hæfari …
Hvaða endemis vitleysa!
Nóg komið
af orðum!
„Hvenær verða fögru orðin ekki bara
orð heldur raunveruleiki? Verður það
eftir fimm ár, tíu ár, fimmtíu ár?
Á næstu öld?“
VIÐHORF
Eftir Örnu
Schram
arna@mbl.is
ÁRLEGUM flokksþingum bresku
stjórnmálaflokkanna er nú lokið. Þar
með hafa allir meginflokkarnir þrír í
Bretlandi haldið sína síðustu flokks-
fundi fyrir kosningar til breska
þingsins næsta vor. Reyndar lifir þá
eitt ár af fimm ára kjörtímabilinu en
hefð er fyrir því að kjósa ári áður en
kjörtímabilið rennur
út. Ástæðan fyrir því
er helst sögð sú að árið
1978 ákvað Verka-
mannaflokkurinn að
bíða með kosningar
þar til kjörtímabilið
væri á enda en átti svo
sannarlega eftir að sjá
eftir því.
Við tók vetur enda-
lausra verkfalla og
upplausnar í bresku
samfélagi sem lifir með
þeim hætti í minningu
Breta að þetta hafi ver-
ið veturinn sem ekki
einu sinni var hægt að
fá látinn mann jarð-
sunginn. Hvað þá að
ruslið væri hreinsað.
Afleiðingarnar voru
þær að flokkurinn tap-
aði fyrir Íhaldinu sem
Margrét Thatcher fór
þá fyrir í fyrsta sinn.
Erfitt ár að baki
Erfitt ár er nú að baki fyrir Tony
Blair og Verkamannaflokkinn sem
nú í fyrsta sinn í áratug skartaði ekki
orðinu „nýi“ fyrir framan nafn sitt á
flokksþinginu á dögunum. Íraks-
stríðið og afleiðingar þess eru Blair
að vonum afar erfið og margir sem
spáðu því að hann ætti ekki marga
daga eftir á formannsstóli í flokknum
og styttist í að Gordon Brown tæki
við búinu. Blair virðist hins vegar
kominn fyrir vindinn og hann mun
leiða flokkinn í næstu kosningum en
flest bendir til þess að þá muni
Verkamannaflokkurinn vinna sinn
þriðja sigur í röð.
Bæði Íhaldsmenn og Frjálslyndir
hafa að sjálfsögðu bundið við það
miklar vonir að þeir næðu í það
minnsta að höggva verulega í meiri-
hluta Verkamannaflokksins. Í það
minnsta að slæma þungum höggum á
Tony Blair, sem hefur ásamt Gordon
Brown fjármálaráðherra gnæft yfir
bresk stjórnmál síðastliðinn áratug.
Á því virðist hins vegar ekkert lát
ætla að verða og bið eftir því að
Verkamannaflokkurinn fái verðugan
keppinaut.
Aftur upp á við
Skoðanakannanir nú að loknum
flokksþingum meginflokkanna
þriggja sýna að Verkamannaflokk-
urinn bætir verulega
við sig og stefnir í sömu
hæðir og í yfirburða-
sigrunum 1997 og 2001.
Fylgið er nú rétt við
40% á meðan Íhaldið
mælist með um 30%.
Nokkru minna en fyrir
formannsskiptin í
flokknum fyrir ná-
kvæmlega ári þegar Ian
Duncan Smith var knú-
inn til afsagnar vegna
slæmrar stöðu flokksins
í könnunum og Michael
Howard tók við.
Þá virðist Charles
Kennedy ekki heldur ná
að fanga óánægju kjós-
enda með stríðsrekstur
Blairs og situr Frjáls-
lyndi flokkurinn í 25%
fylgi og hreyfist hvorki
upp né niður.
Frjálslyndir hafa
vissulega unnið nokkr-
ar aukakosningar að
undanförnu en það er
almennt túlkað sem viðvörun kjós-
enda Verkamannaflokksins til for-
ystu hans. Ekki vísbending um úrslit
næstu þingkosninga. Kennedy skort-
ir með ýmsum hætti þungann og tals-
vert í að kjósendur taki flokki hans
sem alvarlegum og raunverulegum
valkosti við stjórn landsins, þótt
hann henti vel til að tjá vonbrigði
sumra kjósenda Verkamannaflokks-
ins með stefnumið hans í stórmálum
á borð við hið hörmulega stríð í Írak
og skelfilegar afleiðingar þess.
Allt stefnir því í þriðja sigurinn og
hann yrði sögulegur. Verka-
mannaflokkurinn hafði ekki áður
unnið tvo sigra í röð í rúmlega 100
ára sögu sinni þegar það gerðist árið
2001 og því markar það merkileg
tímamót ef sá þriðji fylgir í kjölfarið.
Allt bendir til að þriðji sigurinn verði
af svipaðri stærðargráðu og hinir
tveir, en flokkurinn hefur yfir 150
manna meirihluta í breska þinginu.
Til samanburðar má geta þess að
Frjálslyndir demókratar hafa um
það bil 55 þingmenn á breska þinginu
í það heila.
Íhaldið ekki nær miðju
Verkamannaflokkurinn hertók mikið
af pólitísku landi sem áður tilheyrði
Íhaldinu sem þrátt fyrir allt var á
sínum tíma að sumu leyti hófsamur
flokkur sem tókst að fanga atkvæði
kjósenda allt frá miðju og lengst til
hægri. Þessi staða fór forgörðum á
tímum járnfrúarinnar og Johns Maj-
ors og enn hefur flokkurinn ásýnd
harkalegs og ómanneskjulegs hægri-
flokks sem er bæði spilltur og fjand-
samlegur alþjóðlegri samvinnu.
Howard tókst ekki að tomma
Íhaldsflokknum nær miðju á því ári
sem hann hefur farið fyrir honum og
flokksfundurinn í síðustu viku ramm-
aði þá stöðu inn. Michael Portillo,
fyrrverandi ráðherra og þingmaður
flokksins, gagnrýnir Howard harka-
lega í grein í Sunday Times í kjölfar-
ið. Portillo telst til hófsamra innan
flokksins og átelur hann Howard
mjög fyrir að hafa ekki notað tæki-
færi sitt til að færa flokkinn nær
miðju og gera hann þannig kjós-
anlegan á ný fyrir venjulegt fólk í
Bretlandi.
Þrátt fyrir þessa merkilegu stöðu
er langt í land. Margt getur gerst í
vetur og spennandi verður að fylgj-
ast með því hvernig Verka-
mannaflokknum gengur að beina
sjónum kjósenda að innanlands-
málum. Í þeim er afrekaskrá flokks-
ins um margt mjög góð.
Efnahagurinn blómstrar. Atvinnu-
leysi það minnsta síðan 1985. Miklar
umbætur og fjárfestingar í gangi og í
vændum í menntun og velferð og
þannig mætti lengi telja. Tony Blair
þarf hins vegar að vinna þriðja sig-
urinn til að honum takist að setja það
mark sitt á breskt samfélag sem
hann einsetti sér að gera. Markmiðið
er að breyta landinu með róttækum
og varanlegum hætti á mörgum svið-
um samfélagsins. Til þess þarf hann
lengri tíma enda auðvelt að ímynda
sér að mikil pólitísk orka hafi farið í
þau meginmistök forsætisráðherrans
að styðja ólögmætt árásarstríðið í
Írak.
Baráttan um Bretland
Björgvin G. Sigurðsson
skrifar um bresk stjórnmál
’Markmiðið erað breyta land-
inu með róttæk-
um og varan-
legum hætti á
mörgum sviðum
samfélagsins.‘
Björgvin G. Sigurðsson
Höfundur er þingmaður
Samfylkingarinnar.
SÁ, SEM hér stýrir penna, biður
og segir að hann verði ekki vænd-
ur um tilgerð, og því síður hræsni,
þegar hann upplýsir að virðing og
vegsemd löggjafarsamkundunnar
er honum afar hugfólgin.
Fyrir því er það að hann hefir
hin síðari árin orðið æ áhyggju-
fyllri um vegferð hins háa alþingis
og framtíð þess, sem
mikilvægustu und-
irstöðu lýðræðis og
þingræðis.
Stjórnmálaforingjar
síðari ára tala hátt í
skálaræðum um þrí-
skiptingu valdsins og
mikilvægi hennar;
fara mærðarfullum
orðum um að alþingis
sé hluturinn mestur
og mikilvægastur; að í
engu megi skerða
vald þess og áhrif, en
eru þá ,,mestir í mál-
inu sem refirnir í hölunum“ svo
vitnað sé í Hávarðarsögu Ísfirð-
ings.
Hin síðari árin hefir alþingi oft á
tíðum verið hastarlega sniðgengið;
yfir það vaðið af framkvæmda-
valdsmönnum, sem hafa þá ekki
skeytt um fótabúnað sinn í atrenn-
unni. M.a.s. hefir mönnum virzt
sem framkvæmdavaldsmenn hafi
breytt hinu háa alþingi í af-
greiðslustofnun; mál hafi verið lögð
fyrir það til málamynda eftir að
ráðstjórnarmenn höfðu tekið
ákvarðanir bak luktum dyrum.
Skrifari þykist sæmilega kunn-
ugur störfum alþingis, a.m.k. frá
endurreisn þess. Í þeirri sögu er
engin dæmi að finna um að alþingi
hafi verið sniðgengið jafn svívirði-
lega og hið spánnýja dæmi um
herförina á hendur Írökum.
Tveir einir ákváðu formenn
stjórnarflokkanna í Prag austur að
Ísland skyldi eiga að-
ild að þeim hildarleik,
þrátt fyrir skýlaus
ákvæði í lögum að
slíkt mál skuli leggja
fyrir alþingi.
Við þau ódæmi
rumskaði forsetadæmi
alþingis ekki, en rýkur
nú upp með andfælum
þegar á góma ber vit-
lausasta málatilbúnað
í endilangri sögu al-
þingis: Fjölmiðla-
frumvarpið svokallaða.
Það eru heldur ekki
dæmi um það í sögu alþingis að
framkvæmdavaldið hafi farið aðrar
eins hrakfarir einsog í því máli.
Og nú þarf að breyta stjórn-
arskránni. Undirritaður vill nú á
léttum nótum gauka því að meiri-
hlutanum í alþingi hvort ekki sé
ráð að hann samþykki að ákvæði
stjórnarskrár um að alþingi og for-
seti fari sameiginlega með löggjaf-
arvaldið sé prentvilla. Það myndi
margan róa í þeirra röðum og ekki
miklu heimskulegra uppátæki en
mörg önnur óráð sem ráðstjórnin
hefir brugðið á í þeim efnum.
Þingsetningarræða forseta al-
þingis var um sumt athyglisverð –
en því miður orð töluð í ótíma. Al-
þingi býr ekki að svo mörgum
hefðum að þær megi brjóta ef
mönnum býður svo við að horfa.
Ræðu sína átti hann auðvitað að
halda í almennum umræðum með
opinni mælendaskrá.
Skrifara þessa pistils virðist það
ekki bera vott um virðingu fyrir al-
þingi þegar aðalritari tilkynnir
einkaákvörðun sína um kosningu
nýs forseta með tveggja ára fyr-
irvara, val sem fara skal fram við
leynilega kosningu í alþingi í upp-
hafi hvers þings samkvæmt lögum.
Þótt núverandi forseti kunni að
vera fljótfær á stundum eins og
fleiri (svo hjálpi mér guð) setur al-
þingi enn á ný niður við þau for-
setaskipti og aðferðina við þau ef
eftir gengur.
En Snorrabúð má ekki verða
stekkur öðru sinni.
Þingræði í vök að verjast
Sverrir Hermannsson
fjallar um þingræði ’ Alþingi býr ekki aðsvo mörgum hefðum að
þær megi brjóta ef
mönnum býður svo við
að horfa.‘
Sverrir Hermannsson
Höfundur er fyrrverandi
formaður Frjálslynda flokksins.