Morgunblaðið - 20.10.2004, Blaðsíða 30

30 MIÐVIKUDAGUR 20. OKTÓBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
HINN 6. september 1999 birtist
grein eftir undirritaðan í DV, sem
bar heitið „Undirskriftasöfnun til
varnar hálendis-
perlum.“ Þar var í
fyrsta sinn opinberlega
lagt til að fram færi
undirskriftasöfnun til
varnar hálendisperl-
unni á Eyjabökkum.
Það var hins vegar í
kjölfar tillöguflutnings
undirritaðs í borg-
arstjórn Reykjavíkur
um mat á umhverfis-
áhrifum Fljótsdals-
virkjunar í október-
mánuði að við Sveinn
Aðalsteinsson og Stef-
án H. Aðalsteinsson boðuðum til
þess fundar, sem varð upphafið að
undirskriftasöfnun Umhverfisvina.
Fyrsti fundur Umhverfisvina
Hinn 19. október 1999 hittust sjö
einstaklingar á fundi á hótel Óðins-
véum til að ræða stofnun samtaka
eða grasrótarhreyfingar, sem safna
skyldi undirskriftum til stuðnings
kröfunni um lögformlegt mat á um-
hverfisáhrifum Fljótsdalsvirkjunar.
Þessir frumstofnendur Umhverfis-
vina voru auk undirritaðs, þeir
Sveinn Aðalsteinsson, Stefán H.
Aðalsteinsson, Gunnar Hólm Hjálm-
arsson, Gunnar Helgason, Sigmar B.
Hauksson og Hjálmar H. Ragn-
arsson. Þessir einstaklingar komu
hver úr sinni áttinni og voru svo
sannarlega þverpólitískur hópur
eins og sá fjölmenni grasrótarhópur,
sem starfaði síðar að
undirskriftasöfnuninni.
Á fyrsta fundi Um-
hverfisvina var gengið
ákveðið til verks og
undirritaður var til-
nefndur talsmaður
samtakanna út á við.
Við Gunnar Hólm höfð-
um áður fullvissað okk-
ur um að frumkvæðið
að undirskriftasöfnun
kæmi ekki frá starfandi
umhverfisvernd-
arsamtökum. Á fund-
inum kom fram að ég
hefði rætt við Sigurð Gísla Pálma-
son, sem tók því mjög vel að styðja
okkur.
Undirbúningur
undirskriftasöfnunar
Umhverfisvinir fengu fljótlega að-
stöðu fyrir undirskriftasöfnunina í
Síðumúla 34 fyrir milligöngu þeirra
Hagkaupsbræðra, Sigurðar Gísla og
Jóns Pálmasona. Aðeins örfá fyr-
irtæki veittu Umhverfisvinum fjár-
hagslegan stuðning, enda mikill
þrýstingur frá forystu stjórnar-
flokkanna og hagsmunaaðilum um
að gera það ekki. Fjöldi einstaklinga
og náttúruverndarfólks um land allt
kom síðar til sjálfboðaliðastarfa fyrir
Umhverfisvini og listamenn veittu
öflugan stuðning.
Hlutirnir gengu hratt fyrir sig og
hinn 3. nóvember fórum við Sveinn
og Stefán á Hagstofuna við Lind-
argötu til að skrá Umhverfisvini hjá
félagaskrá. Þar gerðist undirritaður
ábyrgðarmaður og kennitöluhafi
Umhverfisvina, sem átti eftir að fela
í sér fjárútlát og mikla vinnu í meira
en ár eftir að undirskriftasöfnuninni
lauk. Lýsir það vel muninum á að-
stöðu þeirra sem berjast fyrir nátt-
úruvernd á Íslandi og mótaðilanum,
sem misnotar fjármuni og fjölmiðla
almennings og veifar valdi óttans til
að hræða fólk frá því að styðja um-
hverfisverndarsinna opinberlega.
Eftir að samtök Umhverfisvina
voru skráð var Jakob Frímann
Magnússon ráðinn framkvæmda-
stjóri undirskriftaátaksins og Krist-
ín Halldórsdóttir var ráðin til að
halda utan um starfsemi skrifstof-
unnar.
Undirskriftasöfnun hafin
Undirskriftasöfnun Umhverfisvina
hófst formlega 10. nóvember 1999
með glæsilegum opnunarfundi í
Síðumúla 34, þar sem var húsfyllir.
Jakob stjórnaði fundinum, en af
hálfu forsvarsmanna undir-
skriftasöfnunarinnar fluttum við
Kristín ávarp. Einnig fluttu þar
ávarp, Steingrímur Hermannsson,
fyrrverandi forsætisráðherra, Há-
kon Aðalsteinsson, skáld og skóg-
arbóndi á Húsum í Fljótsdal og Þóra
Guðmundsdóttir, arkitekt á Seyð-
isfirði. Óhætt er að fullyrða að geysi-
hörð pólitísk átök spunnust í kring-
um undirskriftasöfnun
Umhverfisvina. Í þessari stuttu
grein verður sú atburðarás ekki rak-
in og allt of fáir þeirra nefndir á
nafn, sem veittu Umhverfisvinum og
málstað þeirra ómetanlega aðstoð.
45.386 undirskriftir
afhentar í Alþingishúsinu
Undirskriftasöfnun Umhverfisvina
lauk að mestu í sex vikna átaki, sem
stóð fram að jólum. Hinn 14. febrúar
árið 2000 fórum við Sveinn, Hákon
og Kristín í Alþingishúsið, þar sem
forsætisráðherra, umhverfis-
ráðherra og iðnaðarráðherra veittu
undirskriftalistunum viðtöku. Það
kom í minn hlut sem talsmanns Um-
hverfisvina, að flytja ráðherrunum
ávarp og afhenda Davíð Oddssyni
skjal til staðfestingar því að 45.386
Íslendingar hefðu undirritað kröf-
una um að fram færi lögformlegt
mat á umhverfisáhrifum Fljótsdals-
virkjunar. Aðeins sex vikum síðar
hrundi svikamyllan í kringum
Fljótsdalsvirkjun, þrátt fyrir að Al-
þingi hefði á myrkasta degi ársins
1999 samþykkt virkjunina. Sam-
takamáttur fólksins hafði þannig
hnekkt ákvörðun Alþingis. Þessum
mikilvæga atburði í sögu íslensks
lýðræðis ber að halda til haga og
forða undan þeirri sögufölsun sem á
sér stað í samtíma okkar.
Fimm ár liðin frá
stofnun Umhverfisvina
Ólafur F. Magnússon fjallar um
söfnun 45.386 undirskrifta í
Eyjabakkamálinu ’Þessum mikilvæga atburði í sögu íslensks
lýðræðis ber að halda til
haga og forða undan
þeirri sögufölsun sem
á sér stað í samtíma
okkar.‘
Ólafur F. Magnússon
Höfundur er læknir og borgarfulltrúi.
Hann var helsti hvatamaður og
talsmaður undirskriftasöfnunar
Umhverfisvina.
Forsvarsmenn Umhverfisvina afhentu forsætisráðherra, umhverfis-
ráðherra og iðnaðarráðherra undirskriftir 45.386 Íslendinga í Alþing-
ishúsinu 14. febrúar árið 2000.
Meira á mbl.is/Aðsendar greinar
„AÐ ELDAST, að njóta sín“ er yf-
irskrift námsstefnu um öldrunarmál
sem fram fer miðvikudaginn 20.
október í safnaðarheimili Seljakirkju
í Reykjavík. Að námstefnunni standa
fagdeild öldrunarhjúkrunarfræðinga
og fagdeild sjúkraliða með sérnám í
hjúkrun aldraðra. Hugmyndin að
námsstefnunni kom fram eftir að
fyrstu sjúkraliðarnir
útskrifuðust með sér-
nám í hjúkrun aldraðra
og eftir tilraunaverk-
efni Ingibjargar
Hjaltadóttur sviðstjóra
hjúkrunar öldr-
unarsviðs á Landakoti
„Tilraunaverkefni og
rannsókn á breyt-
ingum á mönn-
unarmódeli á öldr-
unarlækningadeild
fyrir heilabilaða“ fór af
stað í janúar 2004. Í því
verkefni er starfsvið
sjúkraliða með sérnám
í hjúkrun aldraðra víkkað út þannig
að sjúkraliðar koma að ýmsum verk-
efnum sem áður voru ekki innan
þeirra starfsviðs. Kjarni allrar
hjúkrunar er umhyggja fyrir skjól-
stæðingnum og virðing fyrir lífi hans
og mannhelgi og til að standa vörð
um þessa þætti hafa nú hjúkr-
unarfræðingar og sjúkraliðar tekið
höndum saman um að bæta þjón-
ustuna. Liður í þessu verkefni er að
auka ábyrgð sjúkraliða við hjúkrun
aldraðra og að þeir hjúkrunarfræð-
ingar sem starfa við öldrunarhjúkr-
un sérhæfi sig í hjúkrun aldraðra og í
stjórnun öldrunarþjónustu.
Jafnframt er það markmið okkar
með þessari námsstefnu að opna
augu okkar allra fyrir þeim forrétt-
indum sem það í raun og veru er að
fá að starfa með öldruðum og þeim
tækifærum sem í öldrunarþjónust-
unni bjóðast í framtíðinni. Veita inn-
sýn í þann veruleika sem aldraðir
búa við og vekja spurningar um það
hvernig við getum bætt þá þjónustu
sem við veitum nú.
Við erum jú öll manneskjur þótt
við séum orðin gömul og við höfum
öll þörf fyrir ást og umhyggju á öll-
um aldursskeiðum. Það þarf að taka
tillit til þess og skapa þeim aldraða
þau sjálfsögðu mannréttindi að lifa
með reisn þrátt fyrir öldrun og sjúk-
dóma.
Það má vera að Ásmundur Stef-
ánsson ríkissáttasemjari hafi haft
rétt fyrir sér í sinni björtu framtíð-
arspá um framtíð aldraðra á morg-
unverðarfundi TR 28. sept. sl. sem
bar yfirskriftina „Aldraðir – yfirstétt
framtíðarinnar“ um að aldraðir verði
yfirstétt árið 2040. Við
megum þó ekki gleyma
líðandi stund í gleði
okkar yfir því að aldr-
aðir verði einhvern tím-
ann seinna rík yfirstétt
því það er bara ekki
það sem aldraðir eru í
dag. Í lögum um mál-
efni aldraðra er kveðið
á um að tryggja öldr-
uðum þá heilbrigðis- og
félagsþjónustu sem
þeir þurfa á að halda og
að hún sé veitt á því
þjónustustigi sem eðli-
legast er miðað við
þarfir þeirra og ástand.
Lítið fjármagn stjórnvalda til öldr-
unarþjónustu, skortur á fagfólki og
almenn mannekla vegna lágra launa
er það sem öldrunarþjónustan býr
við í dag. Það er því augljóst að ekki
er auðvelt að mæta þeirri þörf sem
brýnust er við slíkar aðstæður.
Á næstu árum verða aldraðir ekki
aðeins fleiri heldur einnig eldri og til
verður ný kynslóð aldraðra sem ger-
ir aðrar kröfur um þjónustu en nú er.
Til að mæta aukinni þörf fyrir þjón-
ustu við aldraða þarf að verða við-
horfsbreyting hjá stjórnvöldum
gagnvart öldruðum. Það þarf að
vinna vel að stefnumótun í hjúkrun
og þjónustu aldraðra og setja verður
fram skýrari stefnu og markmið svo
auðveldara verði að áætla kostnað
við viðfangsefnin eins og þau birtast í
dag og forgangsraða þeim.
En hvenær verður maður gamall?
Aldraðir eru fjölbreyttur hópur sem
hefur mótað líf sitt í samræmi við
eigið gildismat á langri ævi og ein-
staklingar á sama aldursári geta því
verið misaldraðir eftir því hvernig á
það er litið.
Við sem störfum við öldrunarþjón-
ustu erum einnig á öllum aldri og
komum úr mismunandi umhverfi og
því eru viðhorf okkar til aldraðra
mismunandi og oft fyrirfram gerðar
hugmyndir okkar um aðrar mann-
eskjur byggðar á fyrri reynslu okkar
af öldruðum, þekkingu okkar og
væntingum. Gagnkvæm virðing og
traust er mikilvægur þáttur í sam-
skiptum okkar við aldraðra og okkur
ber jafnframt að virða óskir hans og
gera hann að virkum þátttakanda í
ákvörðunum sem snerta hans eigin
líkama og sál.
Hafa ber í huga að aldraðir hafa
eitt sinn verið ungir og átt sína
drauma og þrár og að tapa sjálfstæði
sínu að hluta til vegna öldrunar og
sjúkdóma veldur oft óöryggi, kvíða
og þunglyndi. Því er mikilvægt fyrir
okkur sem störfum við öldr-
unarþjónustu að við tökum höndum
saman og vöndum störf okkar og
gerum okkar besta til að hinum aldr-
aða líði sem best og njóti lífsgæða.
Við þurfum að leysa þann vanda
sem við stöndum frammi fyrir í dag
og hvet ég hjúkrunarfræðinga og
sjúkraliða sem starfa í öldrunarþjón-
ustu til að mæta á þessa námsstefnu
og sýna samstöðu um málefni aldr-
aðra. Aldraðir eru ekki afgangs-
stærð, þetta er fólkið sem kom okkur
hinum til manns, stöndum með því
og bætum þjónustuna við það. Ber-
um höfuðið hátt og vinnum mark-
visst að því að bæta gæði þjónust-
unnar þrátt fyrir fjárskort og
manneklu. Lítum í eigin barm og
styrkjum okkar eigin innviði og gef-
um hinum aldraða tækifæri til að
njóta sín og lifa með reisn.
Námsstefnan er öllum opin meðan
húsrúm leyfir.
Að eldast – að njóta sín
Jónbjörg Sigurjónsdóttir
fjallar um aldraða ’Aldraðir eru ekki af-gangsstærð, þetta er
fólkið sem kom okkur
hinum til manns, stönd-
um með því og bætum
þjónustuna við það.‘
Jónbjörg
Sigurjónsdóttir
Höfundur er hjúkrunarstjóri
Hjúkrunarheimilinu Skógarbæ.
HÁTTVIRTUR mennta-
málaráðherra!
Það var ánægjuleg frétt á baksíðu
Morgunblaðsins föstudaginn 15.
október sl. um að loks eigi að ráðast í
ritun íslenskrar mynd-
listarsögu en þess hef-
ur lengi verið beðið.
Óska ég þér til ham-
ingju með þá ákvörð-
un. Sú staðreynd að ís-
lensk listasaga er enn
að mestu óskráð veld-
ur því að Íslendingar
hafa litla sem enga
þekkingu á sínum eig-
in myndlistararfi og
takmarkaðan áhuga og
þekkingu á myndlist
samtímans. En hvern-
ig á að skrifa lista-
sögu? Eftir hverju
skal farið? Jú, safneign
listasafnanna myndu
flestir segja. Þau eru –
eða ættu að vera –
mikilvægasti grunn-
urinn undir listfræði-
rannsóknir.
Í ljósi þessa er eðli-
legt að það fé sem ætl-
að er til ritunar á ís-
lenskri listasögu skuli
einmitt renna til okkar
þjóðlistasafns. Sam-
kvæmt lögum um Listasafn Íslands
skal safnið ,,vera meginsafn ís-
lenskrar myndlistar í landinu“. Því
ber ,,að afla svo fullkomins safns ís-
lenskrar myndlistar sem unnt er
(…) Leitast skal við að afla verka
sem endurspegla sem best nýja
strauma og stefnur í myndlist á
hverjum tíma“.
En þá komum við að öðrum og síð-
ur ánægjulegum hluta málsins. Í heil
13 ár, frá 1991–2003, fékk Listasafn
Íslands sömu upphæð til listaverka-
kaupa, 12 milljónir kr. á ári. Síðasta
ár var sú upphæð skorin niður um
heil 10% í 10,8 milljónir kr. Í frum-
varpi til fjárlaga fyrir árið 2005 er
innkaupafé safnsins óbreytt frá síð-
asta ári, 10,8 milljónir. Það þarf ekki
djúpan skilning á fjármálum til að
sjá að með slíkt inn-
kaupafé er útilokað fyr-
ir safnið að uppfylla þó
ekki væri nema lítið
brot af þeim söfn-
unarskyldum sem því
eru á herðar lagðar og
svo hefur í raun verið
um mjög langan tíma.
Af þeim sökum er safn-
eign Listasafns Íslands
verulega takmörkuð
heimild fyrir skrásetj-
ara íslenskrar lista-
sögu. Þeir sem taka
verkið að sér eiga áreið-
anlega ekki létt verk
fyrir höndum. Listasafn
Íslands er ein elsta
menningarstofnun
landsins en það er 120
ára um þessar mundir.
Það er tilvalið að nota
þessi merku tímamót í
sögu safnsins og
tryggja það að safninu
verði í framtíðinni
mögulegt að sinna sinni
helstu skyldu með
nokkrum sóma. Fyrir
hönd stjórnar Sambands íslenskra
myndlistarmanna skora ég á
menntamálaráðherra að fylgja sín-
um góðu áformum um ritun íslenskr-
ar listasögu úr hlaði með löngu tíma-
bærri leiðréttingu á fjárframlagi til
innkaupa fyrir Listasafn Íslands.
Það myndi auðvelda sagnariturum
framtíðarinnar starfið til muna.
Opið bréf til mennta-
málaráðherra
Áslaug Thorlacius
fjallar um myndlist
Áslaug Thorlacius
’Samkvæmtlögum um Lista-
safn Íslands
skal safnið
„vera meginsafn
íslenskrar
myndlistar í
landinu“.‘
Höfundur er formaður Sambands
íslenskra myndlistarmanna.
Samrit sent formönnum fjárlaga- og menntamálanefnda Alþingis, sem og Morgunblaðinu.