Morgunblaðið - 31.10.2004, Síða 28

28 SUNNUDAGUR 31. OKTÓBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
30. október 1994: „Davíð
Oddsson, forsætisráðherra
og formaður Sjálfstæð-
isflokksins, flutti ræðu á aðal-
fundi LÍÚ í fyrradag, þar
sem hann setti fram á skýran
hátt afstöðu sína og Sjálf-
stæðisflokksins til aðildar að
Evrópusambandinu. For-
sætisráðherra sagði m.a.:
„Þau skilyrði, sem við hljót-
um að setja fyrir aðild að
Evrópusambandinu, eru
byggð á því, að íslenzkt at-
vinnulíf er í lykilatriðum frá-
brugðið því, sem gerist í öðr-
um ríkjum Evrópu, og
forsenda aðildar fyrir okkur
er fullt forræði okkar í sjáv-
arútvegsmálum… sjávar-
útvegur er undirstöðu-
atvinnuvegur á Íslandi og það
er ekki hægt að ræða þessi
mál, eins og því miður hefur
verið gert, án þess að horfa
sérstaklega til þeirrar stað-
reyndar. Spurningin um yf-
irráðin yfir okkar sjávar-
útvegi og sú krafa að hann
lúti markaðslegum lögmálum
er ekki eingöngu viðskiptaleg
krafa heldur hluti af enn þýð-
ingarmeiri þætti. Hlutur
sjávarútvegs í tilveru og lífs-
kjörum þjóðarinnar er slíkur,
að spurningunni um yfirráðin
yfir honum verður á auga-
bragði breytt í spurningu um
hluta af fullveldi þjóðarinnar.
Vilja Íslendingar kaupa óljós
og óskilgreind áhrif í Evrópu
því verði að missa áhrif á mik-
ilvægustu þáttum eigin mála?
Verði það kaupverðið mun ég
ekki mæla með því við landa
mína, að þeir geri slík kaup.“
Ástæða er til að taka undir
þessi orð og fagna þeim. Það
er óhugsandi með öllu, að Ís-
lendingar gerist aðilar að
Evrópusambandinu á þeim
forsendum að afhenda Bruss-
el yfirráð yfir auðlindum okk-
ar, jafnvel þótt sagt væri, að
það væri einungis að forminu
til, eins og haldið er fram í
Noregi. Að óbreyttum að-
stæðum er hins vegar ekki
hægt að ná samningum um
aðild að ESB án þess.“
31. október 1984: „Eftir
langan og strangan samn-
ingafund náðist loks í gær-
kvöldi samkomulag milli full-
trúa ríkisins og BSRB um
nýjan kjarasamning sem að
óbreyttu á að gilda til 31. des-
ember 1985. Þungu fargi er
ekki aðeins af samn-
ingamönnum létt heldur allri
þjóðinni, því að hin hörðu
verkfallsátök hafa skapað
margvísleg vandræði sem
óþarfi er að tíunda hér svo
rækilega sem það hefur verið
gert á síðum Morgunblaðsins
undanfarna daga. Um leið og
hinar háu kröfur komu fram
um mitt sumar og ljóst var að
opinberir starfsmenn ætluðu
að láta sverfa til stáls gátu
menn sagt sér, að ekki yrði
bundinn endi á kjaradeiluna
nema með samningum sem
ekki yrðu í neinu samræmi
við raunveruleg verðmæti
byggð á þjóðarframleiðslu.
Sú varð einnig raunin. Launa-
hækkun um og yfir 20% leiðir
til nýrrar kollsteypu.
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SJÁVARÚTVEGURINN
OG FJÁRFESTAR
Björgólfur Jóhannsson, formað-ur Landssambands íslenzkraútvegsmanna, ítrekaði enn á
aðalfundi LÍÚ í fyrradag andstöðu
samtakanna við að heimila beina er-
lenda fjárfestingu í sjávarútvegsfyr-
irtækjum. Björgólfur rökstuddi
þessa afstöðu með þeim hætti að
áhugi innlendra fjárfesta á íslenzkum
sjávarútvegsfyrirtækjum hefði ekki
verið mikill. Það kynni að tengjast
óvissu um framtíð greinarinnar, en
einnig því að arðsemi væri ekki næg.
„Það að sjávarútvegsfyrirtæki séu nú
að hverfa af hlutabréfamarkaði hefur
klárlega þau áhrif að rök fyrir rýmk-
un á þessum heimildum hafa veikst,“
sagði Björgólfur. „Það væru þá ekki
arðsemissjónarmið sem réðu ferð ef
erlendir aðilar kæmu að borðinu nú.“
Hvað á formaður LÍÚ við með
þessu? Hvaða sjónarmið önnur en
viðskiptaleg arðsemissjónarmið
gætu erlendir fjárfestar í sjávarút-
vegi haft í huga? Hafa aðildarfyrir-
tæki LÍÚ, sem fjárfesta í sjávarút-
vegi annarra ríkja, sum hver í stórum
stíl, einhver önnur sjónarmið að leið-
arljósi en arðsemissjónarmið?
Hreiðar Már Sigurðsson, forstjóri
KB banka, flutti ræðu á aðalfundi
LÍÚ. Hann tók undir það með Björg-
ólfi að það væri áhyggjuefni að sjáv-
arútvegsfyrirtæki hyrfu úr Kauphöll-
inni og hann tók jafnframt undir það
að búa yrði greininni stöðugt starfs-
umhverfi og eyða óvissu. En ummæli
hans um sjávarútveginn og fjárfesta
hljóta að hafa vakið fundarmenn til
umhugsunar.
Hreiðar Már benti á að áhuga-
skorti innlendra fjárfesta hefði mátt
mæta mun betur en gert hefði verið.
„Það er ósköp einfaldlega staðreynd
að sjávarútvegsfyrirtæki hafa lítið
sinnt markaðinum og upplýsingagjöf
til hans,“ sagði bankastjórinn. Hann
velti fyrir sér hvort skýringuna á
þessu væri að finna í mismunandi
hugsunarhætti í sjávarútvegsfyrir-
tækjum og öðrum fyrirtækjum. „Þeg-
ar talað er um þau fyrirtæki sem ár-
angri hafa náð í Kauphöll Íslands er
ævinlega fjallað um hluthafahópinn
sem er á bakvið fyrirtækin, en þegar
rætt er um sjávarútvegsfyrirtækin,
er ávallt talað um útgerðarmanninn.
Og það vekur óneitanlega upp spurn-
ingu um hvort sjávarútvegsfyrirtæk-
in hafi ekki náð árangri í Kauphöll-
inni vegna þess að stjórnendur
þeirra, sem oft og tíðum eru aðaleig-
endur þeirra, hafi aldrei sleppt hend-
inni af þeim? Ef það hefur verið
vegna ótta um að aðrir fjárfestar hafi
ekkert fram að færa í rekstri, þá ættu
menn að endurskoða þá afstöðu sína í
ljósi árangurs annarra fyrirtækja,“
sagði Hreiðar Már.
Um erlenda fjárfesta sagði banka-
stjóri KB banka: „Með því að ein-
skorða rekstur sjávarútvegsfyrir-
tækja við íslenska þegna verðum við
af mörgum tækifærum og þekkingu
sem Íslendingar búa ekki yfir í dag ...
Það má vel vera að ekki einn einasti
erlendur fjárfestir kæmi að greininni
ef höftin á fjárfestingum þeirra yrðu
afnumin, en ég er hins vegar sann-
færður um að það mundi víkka sjón-
deildarhring núverandi stjórnenda í
greininni að vita af því að það væri
mögulegt.“
Þegar ummæli þessara tveggja for-
ystumanna í íslenzku atvinnulífi eru
borin saman, hljóta menn að velta því
fyrir sér – ekki sízt þeir, sem starfa í
sjávarútveginum – hvort greinin sé
einfaldlega óþarflega lokuð gagnvart
fjárfestum, jafnt erlendum sem inn-
lendum. Getur verið að gamlar hefðir
í sjávarútveginum geri að verkum að
stjórnendum og eigendum hætti þar
til að vera of einráðir?
Á
forsíðu nýjasta heftis tíma-
ritsins The Economist er
frambjóðendunum í for-
setakosningunum í Banda-
ríkjunum stillt upp og sagt
í fyrirsögn að valið snúist
um hinn „óhæfa“ og hinn
„ósamkvæma“. Hinn óhæfi
er George W. Bush forseti, sá sem ekki getur
verið samkvæmur sjálfum sér er áskorandinn,
John F. Kerry. Í leiðara blaðsins eru kostir og
gallar frambjóðendanna vegnir og metnir og að
endingu lýsir það yfir stuðningi við Kerry, þó
með semingi. Reyndar hefur hvert blaðið á fætur
öðru gert slíkt hið sama í Bandaríkjunum.
Fjöldi skoðanakannana hefur birst á undan-
förnum dögum. Samkvæmt flestum þeirra hefur
Bush örlítið forskot, það lítið að ekki getur talist
afgerandi. Slagurinn er hvað harðastur í nokkr-
um ríkjum vegna þess hversu þar er mjótt á
munum, í öðrum er hægt að ganga að niðurstöð-
unni vísri og þar hafa frambjóðendurnir ekki
sést svo vikum skiptir.
Búist við
óvenjumikilli
kjörsókn
Það væri því glapræði
að ætla sér að spá um
niðurstöðuna. Hins
vegar er ljóst að langt
er síðan jafn grannt
hefur verið fylgst með
kosningum í Bandaríkjunum og utan þeirra. 160
milljónir manna fylgdust með frambjóðendunum
eigast við í sjónvarpi, 40 milljónum fleiri en
fylgdust með sjónvarpseinvígjum Bush og Als
Gores fyrir fjórum árum. Skráðum kjósendum
hefur fjölgað um fimmtung í Flórída, 8% í Ohio
og 100 sinnum fleiri nýir kjósendur hafa skráð
sig í Iowa en gerðu það árið 2000, eins og kemur
fram í The Economist. Þar er haft eftir Curtis
Gans, sem hefur stundað kosningarannsóknir, að
svo geti farið að 118 til 121 milljón manna kjósi í
þessum kosningum, eða 60% atkvæðabærra
Bandaríkjamanna, en fyrir fjórum árum var
kosningaþátttakan 54% og 1996 var hún 51%.
Sérfræðingar hafa sagt að eftir því sem þátt-
takan aukist fari sigurlíkur Kerrys vaxandi og
einn sérfræðingur um skoðanakannanir, Charlie
Cook, segir að verði hún undir 115 milljónum
kjósenda sigri Bush, verði hún meiri sigri Kerry.
Hlutfall óákveðinna hefur verið óvenju lágt í
aðdraganda þessara kosninga og lítið hefur verið
um að kjósendur hafi söðlað um. Samkvæmt
könnunum hafa 3% hætt við að kjósa Bush og
ákveðið að kjósa Kerry og sama hlutfall hefur yf-
irgefið Kerry til að styðja Bush. Hins vegar hafa
tveir af hverjum þremur þeirra 9% kjósenda,
sem voru óákveðnir, en nú hafa gert upp hug
sinn, sagt að þeir muni styðja Kerry.
Þrír hópar hafa sérstaklega verið undir
smásjá frambjóðendanna, blökkumenn, kjósend-
ur af suður-amerískum uppruna og kjósendur
undir 30 ára aldri. Demókratar hafa ávallt notið
mikils stuðnings blökkumanna og nú er talið að
átta af hverjum tíu hyggist kjósa Kerry. Honum
hefur hins vegar ekki tekist að höfða til þeirra að
því er virðist, þótt það geti breyst á lokasprett-
inum, ekki síst eftir að Bill Clinton fór að beita
sér af alvöru í kosningabaráttunni, og því er
spurningin hversu áhugasamir þeir verða um að
mæta á kjörstað.
Repúblikanar hafa gert mikið til að ná til kjós-
enda af suður-amerískum uppruna, en það á
einnig við um demókrata. Þeim fer stöðugt fjölg-
andi og geta því skipt gríðarlegu máli um úrslit
kosninga. Í kosningunum árið 2000 kusu 62%
þeirra Gore, en 35% Bush. Talið er að staðan nú
sé þannig að sex af hverjum tíu styðji Kerry.
Kerry virðist einnig njóta meiri stuðnings
meðal kjósenda, sem eru undir 30 ára aldri, þótt
ekki sé sá munur afgerandi. Þeir hafa hins vegar
verið einna óduglegastir við að mæta á kjörstað.
Fylgst með
framkvæmd
kosninganna
Athygli vekur hversu
mjótt er á munum í
kosningabaráttunni
og hefur það gefið til-
efni til vangaveltna
um það hvort úrslit
forsetakosninga í Bandaríkjunum muni öðru
sinni ráðast fyrir dómstólum. Athygli vakti í vik-
unni að nokkrir tugir þúsunda utankjörstaðarat-
kvæðaseðla týndust í pósti á leið til kjósenda í
Flórída og höfðu margir kjósendur áhyggjur af
því að fyrir vikið myndu þeir ekki geta kosið. Úr-
slit kosninganna gætu ráðist í Flórída þar sem
Jeb Bush, bróðir forsetans, er ríkisstjóri. Í tíma-
ritinu The Economist kemur fram að demókrat-
ar segist hafa 10 þúsund lögmenn til reiðu í þeim
ríkjum, sem harðast er barist um. Repúblikanar
eru með lögfræðinga til taks í 30 þúsund kjör-
deildum. Þegar er farið að kvarta og ganga ásak-
anir um svik og atlögur að kjósendum á báða
bóga. Repúblikanar telja að brögð séu í tafli í
skráningu nýrra kjósenda og ýmis dæmi renna
stoðum undir að í einhverjum tilfellum hafi þeir
eitthvað til síns máls. Demókratar óttast að með
hræðsluáróðri verði komið í veg fyrir að menn
neyti atkvæðaréttar síns og reynt verði að draga
úr kosningaþátttöku í fátækrahverfum.
Dagblaðið The New York Times hefur und-
anfarið fjallað um framkvæmd kosninganna í
leiðurum og bent á ýmsar misfellur og veilur.
Blaðið telur að sú fyrirætlan repúblikana að
koma fyrir sérlegum útsendurum í þúsundatali
við kjörstaði í Ohio til að fylgjast með því hvort
kjósendur séu löglega skráðir sé hæpin í meira
lagi. Repúblikanar hafa bent á að starfsmenn,
sem hafa þegið kaup fyrir að skrá kjósendur,
hafi skilað vafasömum skráningum. Á eyðublöð-
um þeirra komi fyrir nöfn á borð við Mary Popp-
ins og Dick Tracy. Repúblikanar hyggjast hafa
sérstaklega marga eftirlitsmenn á kjörstöðum í
Cleveland, Dayton og öðrum borgum í Ohio þar
sem blökkumenn og kjósendur af suður-amer-
ískum uppruna eru fjölmennir. The New York
Times minnir á að iðulega hafi útsendarar af
þessu tagi sérstaklega látið að sér kveða á kjör-
stöðum þar sem mikið er um að minnihlutahópar
greiði atkvæði og áherslur repúblikana séu
áhyggjuefni. Eftirlitsmenn flokkanna geti komið
því til leiðar að svo hægi á atkvæðagreiðslunni að
biðraðir myndist og kjósendur hverfi frá án þess
að greiða atkvæði.
Þá hafa komið fram kvartanir um að kjör-
seðlar séu ekki nógu skýrir. Utankjörstaðarat-
kvæði í sýslunni Cuyahoga í Ohio eru sögð vera
svo flókin að auðvelt sé að ruglast á frambjóð-
endum og einnig hefur verið greint frá illa hönn-
uðum atkvæðaseðlum í Orange-sýslu í Flórída. Í
kosningunum árið 2000 voru tvær milljónir at-
kvæða ekki taldar vegna þess að ekkert hafði
verið skrifað á þau, óljóst var hvað kjósandinn
hafði ætlað sér eða atkvæðinu hafði verið spillt
með einhverjum hætti. Engin leið er að segja til
um hversu margir veittu öðrum frambjóðanda
brautargengi en þeir hugðust gera, líkt og gerð-
ist í Palm Beach-sýslu í Flórída árið 2000 þegar
margir kjósendur kusu Pat Buchanan, en ætluðu
að kjósa Gore. Í Duval-sýslu voru nöfn frambjóð-
endanna sitt á hvorri síðunni, en í leiðbeiningum
sagði að kjósa ætti á öllum síðum þannig að þús-
undir atkvæða voru ógildar.
Hermenn
kjósa í tölvu-
pósti og faxi
Dagblaðið The New
York Times hefur
einnig fundið að því að
hermenn geti kosið
með faxi eða í tölvu-
pósti í þessum kosn-
ingum ef þeir afsali sér rétti sínum til að kjósa
með leynd. Varnarmálaráðuneytið segir að það
beri einfaldlega að treysta því að yfirmenn hnýs-
ist ekki í það hvern undirmenn þeirra kjósi og
kosningastarfsmenn virði sömuleiðis að ekki eigi
að gefa upp hverjum einstaklingar greiði at-
kvæði sitt. Blaðið segir að allt of hætt sé við því
að mistök eigi sér stað, hvort sem það er viljandi
eða óviljandi. Það sé alltaf viðkvæmt hvernig far-
ið sé með atkvæði og það ekki síst þegar atkvæð-
in eru ekki leynileg.
Lýðræði hefur verið ein helsta útflutningsvara
George Bush og því verður fylgst mjög vandlega
með framkvæmd kosninganna á þriðjudag um
allan heim, ekki síst í löndum á borð við Afgan-
istan og Írak þar sem Bandaríkjamenn hafa axl-
að þunga ábyrgð á að koma á lýðræði í stjórn-
artíð núverandi forseta. Það er því mikið í húfi
fyrir Bandaríkjamenn. Ef verulegir ágallar
verða á framkvæmd kosninganna er hætt við því
að þeir verði sér til athlægis eða í það minnsta
skorti trúverðugleika í málflutningi þeirra í þágu
lýðræðis og það er óskiljanlegt að ekki hafi meira
verið gert til að einfalda og samræma kjörgögn í
Bandaríkjunum eftir upphlaupið, sem varð fyrir
fjórum árum þegar nokkrar vikur liðu áður en
niðurstaða lá fyrir um það hver yrði næsti forseti
voldugasta ríkis heims.
Það veltur hins vegar alfarið á því hversu af-
gerandi niðurstaða kosninganna verður hversu
mikil áhrif þessir þættir hafa. Ef munurinn verð-
ur lítill má búast við því að allt fari í háaloft.
Kosningabaráttan núna hefur verið óvenju
hörð og augljóst er að það er mikil kergja í sam-
skiptum demókrata og repúblikana. Bush hefur
ekki verið maður málamiðlana í forsetatíð sinni
og demókratar hafa margir fengið sig fullsadda
af stjórnarháttum forsetans og samstarfsmanna
hans. Repúblikanar saka demókrata á móti um
að reyna að standa í vegi fyrir þeim við hvert
tækifæri án þess að hafa nokkurn hug á að af-
greiða mál með málefnalegum hætti.
Ýmsir fréttaskýrendur hafa haft orð á að ekki