Morgunblaðið - 07.12.2004, Blaðsíða 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 7. DESEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Um það leyti sem fram-leiðslu Kísiliðjunnar íMývatnssveit var hættátti Valgerður Sverr-
isdóttir iðnaðarráðherra fund með
starfsmönnum þar sem hún rakti
aðdraganda þess að fyrirtækið var
selt og ákveðið var að hætta rekstri
þess. Fjallaði hún einnig um áform
um kísilduftverksmiðju og studdist
við greinargerð sem samin var m.a.
upp úr fundargerðum í iðnaðarráðu-
neytinu um málefni Kísiliðjunnar.
Samkvæmt henni var það í des-
ember árið 1998 sem Eignarhalds-
félagið Alþýðubankinn, EFA og
bandaríski fjárfestingasjóðurinn
Allied Resources Corporation stofn-
uðu fyrirtækið Allied EFA hf. Hlut-
ur EFA var 40%. Var tilgangur fé-
lagsins m.a. sá að fjárfesta í
framleiðslufyrirtækjum á sviði
orkufreks iðnaðar, efnaiðnaðar og
endurvinnsluiðnaðar. Stjórn-
arformaður félagsins var Gylfi Arn-
björnsson, nú framkvæmdastjóri
ASÍ, og framkvæmdastjóri var Há-
kon Björnsson.
Um svipað leyti keypti félagið
meirihluta í norska fyrirtækinu
Promeks, sem vann að því að þróa
aðferð til framleiðslu á kísildufti eft-
ir einkaleyfi í eigu þess. Hákon er
nú framkvæmdastjóri þessa fyr-
irtækis en miklar breytingar hafa
orðið á eignarhaldi á Allied EFA.
Eignarhaldsfélagið Alþýðubankinn,
EFA, rann inn í sameinað félag Þró-
unarfélagsins og Framtaks fjárfest-
ingabanka. Í fyrra keypti Straumur
Framtak og hefur fjárfestingafélag
í eigu Straums, Brú, farið með eign-
arhlut í Allied EFA. Reyndar seldi
Straumur svo alla hluti sína í Fram-
taki til Íslandsbanka en keypti um
leið eignir Framtaks sem flokkast
til áhættufjárfestinga.
Promeks er í 44% eigu Allied
EFA og Kísiliðjunnar og afganginn
eiga Norðmaður, Svíi og margir litl-
ir hluthafar.
Fyrst rætt fyrir sex árum
Fyrst var farið að ræða mögu-
leika á kísilduftverksmiðju um sum-
arið og haustið 1998 þegar fulltrúar
Allied EFA funduðu með iðn-
aðarráðuneytinu um möguleika á að
reka tilraunaverksmiðju fyrir kís-
ilduft í tengslum við Kísiliðjuna. Var
jafnvel nefndur möguleiki á að
kaupa sjálfa verksmiðjuna en á rík-
isstjórnarfundi í desember 1998 var
samþykkt að sala Kísiliðjunnar væri
ekki á dagskrá.
Eftir að ljóst varð árið 2001 að
meðeigandi ríkisins að Kísiliðjunni,
World Minerals, vildi loka verk-
smiðjunni í áföngum, kom aftur
fram áhugi Allied EFA og Promeks
á því að reisa og reka kísilduftverk-
smiðju með allt að 15 þúsund tonna
ársframleiðslu, sem myndi skapa
um 40 störf. Sáu félögin hagkvæmn-
ina felast í aðgangi að ódýrri gufu-
orku, tryggu vinnuafli með þekk-
ingu og reynslu af iðnaðarstarfsemi
og að nota mætti að hluta byggingar
og eignir Kísiliðjunnar. Svo fór að
Allied EFA keypti 51% hlut ríkisins
í verksmiðjunni.
Ráðuneytið segir sjónarmið sitt
fyrst og fremst hafa verið að
tryggja sem kostur væri áframhald-
andi atvinnu við Mývatn. Hug-
myndir eigenda Allied EFA um kís-
ilduftverksmiðju hefðu fallið vel að
þessum sjónarmiðum. Átti fram-
leiðslan að byggjast á nýlegum
einkaleyfum og lofaði árangur af til-
raunarekstri í Noregi góðu. Mark-
aðskannanir voru á þeim tíma á
byrjunarstigi.
Bendir ráðuneytið á að í kaup-
samningi ríkisins og Allied EFA
hafi fyrirtækið skuldbundið sig
beint eða í gegnum dótturfélög til að
beita meirihluta sínum í stjórn
Promeks ASA til að tryggja að
næsta kísilduftverksmiðja yrði
byggð og rekin við Mývatn. Ráðu-
neytið segir það aldrei hafa farið á
milli mála að Allied EFA hafi haft
staðföst áform um að byggja kísil-
duftverksmiðju. Fleiri iðnaðarkostir
hafi verið til skoðunar til viðbótar
kísilduftinu og voru þeir ræddir
nokkrum sinnum á milli ráðuneyt-
isins og Allied EFA.
Í byrjun sumars 2002 fór að bera
á minni áhuga fjárfesta á kís-
ilduftverksmiðjunni en reiknað
hafði verið með. Kom Allied EFA
þá að máli við iðnaðarráðuneytið og
óskaði eftir aðstoð ríkisins við fjár-
mögnun. Var það hugsað sem hvati
fyrir aðra fjárfesta og til að sýna
stuðning við verkefnið og svo fór að
ríkisstjórnin veitti heimild til að
verja allt að 200 milljónum króna til
hlutafjárkaupa í félögum sem upp-
fylltu kröfur um arðsemi og bú-
setuáhrif. Var heimildin tengd
framkvæmd byggðaáætlunar og
ekki bundin við byggingu kísil-
duftverksmiðjunnar. Var Nýsköp-
unarsjóði atvinnulífsins falið að
kanna framleiðslutækni og arðsemi
fyrirhugaðrar verksmiðju og varð
niðurstaðan jákvæð. Í framhaldinu
var sjóðnum falið að taka þátt í við-
ræðum með öðrum fjárfestum um
byggingu og rekstur verksmiðj-
unnar.
Um svipað leyti áttu sér stað við-
ræður við innlenda og erlenda fjár-
festa frá Noregi og Hollandi og fyrir
vilyrði um þátttöku frá þeim, að því
er segir í greinargerð ráðuneytisins.
Gerðu áætlanir ráð fyrir að stofn-
kostnaður yrði um 18,5 milljónir
dollara, eða um 1.200 milljónir
króna á núvirði, og þar af yrði eigið
fé 70% eða um 13 milljónir dollara.
Á þeim tíma voru einnig áætlanir
um að stækka kísilduftverksmiðj-
una í Noregi en hætt var vi
henni lokað fyrir rúmu ári.
argerðinni segir að áhugi fj
hafi látið á sér standa og sn
þessu ári hafi Landsbankin
að sér að uppfæra kostnaða
ingu og kynna verksmiðjun
kvæmt greiningu bankans
semi eiginfjár áætluð 25 til
Samkvæmt greinargerð
aðarráðuneytisins taldi Alli
í apríl sl. að miðað við fyrirl
vilyrði vantaði um fjórar m
evra, eða um 340 milljónir k
núverandi gengi, til að enda
saman. Í júní kom svo í ljós
hafði miðað í fjármögnunin
hafði iðnaðarráðherra þá sa
við fjárfesta sem sýnt höfðu
efninu einhvern áhuga. Kom
skriður á málið, segir í grei
inni, en heildarkostnaður v
ingu verksmiðjunnar hafði
hækkað frá fyrstu áætlunu
hann kominn í 21 milljón ev
ágúst síðastliðinn, eða um 1
milljónir króna. Þar af áttu
ónir evra að vera eigið fé en
urinn lánsfé. Á þessum tím
ið að um hálfan milljarð kró
vantaði upp á, eða sex millj
evra.
Vilyrði fyrir 1.10
milljóna króna hlut
Í greinargerðinni segir a
komið hafi verið fram í októ
hafi allir talið nægan áhuga
fengist á kísilduftverksmiðj
m.a. frá nýjum aðilum, og a
lega tækist að fjármagna ve
una. Vilyrði voru komin fyr
1.100 milljónum króna í hlu
segir í greinargerðinni að m
nýrra fjárfesta hafi verið Sk
staðahreppur. Ekki eru aðr
festar en hreppurinn og Ný
unarsjóður atvinnulífsins ta
í greinargerðinni en samkv
heimildum Morgunblaðsins
að til fjölmargra slíkra hér
sem erlendis. Meðal áhuga
fjárfesta, sem lýstu yfir vilj
töku að gefnum nokkrum s
voru Burðarás, aðilar tengd
Baugi, fjárfestingafélagið F
KEA og Gunnar Björgvins
Lúxemborg.
Á þessum tíma var talið a
100 milljónir króna vantaði
talið líklegt að ríkissjóður v
til að bera hluta þeirra til vi
við fyrrnefndar 200 milljón
Eftir var að ganga frá skily
fjárfesta og hliðaraðgerðum
framt að ganga frá þeim þr
stofnkostnaðar sem fjárma
Fjárfestar sýndu fyrst áhugaleysi á kísilduftverksmi
Kísilduftið fokið b
Kísiliðjan í Mývatnssveit hefur hætt starfsemi og svo virðist sem
smiðju, sem nota átti húsnæði og tækjabúnað Kísiliðjunnar að hlu
Fréttaskýring | Sam-
kvæmt greinargerð
iðnaðarráðuneytisins
um Kísiliðjuna settu
aðstandendur kísil-
duftverksmiðju
fram fyrirvara við
aðkomu sína á síðustu
stundu. Líkur eru nú
á að ekkert verði
af rekstrinum. Björn
Jóhann Björnsson
kynnti sér bak-
grunninn.
KÍSILDUFT er notað sem fylliefni í margs konar iðnaði og er tal
fínna og verðmætara efni en kísilgúrinn, sem aðallega er notaðu
síun á bjór og fleiri vökvum. Til framleiðslu á kísilduftinu í Mýva
átti að nota kvarts, innflutt frá Noregi, og hefur Promeks haft ei
á tiltekinni framleiðsluaðferð. Er duftið m.a. notað sem fylliefni
plast og málningu.
Í hvað fer kísilduft?
PRÓFESSORSSTÖÐUR OG SKÓLAGJÖLD
Stefán B. Sigurðsson, forsetilæknadeildar Háskóla Íslands,
var í Morgunblaðinu í gær spurður að
því hvers vegna ekki hefði verið kom-
ið á fót prófessorsstöðu í barna- og
unglingageðlækningum við deildina.
Svar hans var að það strandaði á fjár-
veitingum. „Það þyrfti meira fjár-
magn til háskólans og þá til lækna-
deildarinnar um leið en við fáum
úthlutað samkvæmt ákveðnu reikni-
líkani menntamálaráðuneytisins.
Deildin er rekin með um 30 milljóna
króna halla á þessu ári og erum við að
reyna að ná endum saman,“ sagði
Stefán.
„Eins og staðan er í dag eru einar
tíu sérgreinar sem ekki eru með
neina prófessorsstöðu og eru barna-
og unglingageðlækningar ein af
þeim, en af öðrum greinum má nefna
bráðalækningar, myndgreiningu,
háls-, nef- og eyrnalækningar og húð-
og kynsjúkdómalækningar. Að okkar
mati þarf að efla öll þessi svið og ekki
síst barna- og unglingageðlækningar.
Hins vegar strandar þetta á fjár-
magninu.“
Stefán bætti því við að deildin hefði
einnig leitað til fyrirtækja til þess að
fjármagna stöður á meðan beðið væri
eftir auknu fjármagni frá ráðuneyt-
inu.
Í Morgunblaðinu á sunnudag var
haft eftir Helgu Hannesdóttur, dr.
med. í barna- og unglingageðlækn-
ingum að framgangi og þróun barna-
og unglingageðlækninga væri ógnað,
m.a. sökum skorts á prófessorsstöðu
við Háskóla Íslands. Vafalaust á það
sama við, í mismiklum mæli, um aðr-
ar sérgreinar, sem Stefán Sigurðsson
nefnir. Það er auðvitað óviðunandi
staða fyrir háskóla, sem vill vera í
fremstu röð.
Háskóli Íslands á þrjár leiðir til að
bæta þessa stöðu. Stefán nefnir tvær;
að sækja á um meiri fjárveitingar frá
menntamálaráðuneytinu og leita eft-
ir styrkjum frá fyrirtækjum. En hann
nefnir ekki þriðju leiðina, sem er þó
farin við ótal háskóla víða um heim,
sem er að innheimta skólagjöld af
nemendum.
Má ekki ætla að læknanemar, sem
áhuga hafa á þeim sérgreinum, sem
hér er um að ræða, væru reiðubúnir
að taka lán hjá Lánasjóði íslenzkra
námsmanna fyrir hóflegum skóla-
gjöldum, sem notuð yrðu til að fjár-
magna prófessorsstöður þannig að
þeir gætu lagt stund á þá sérgrein,
sem þeir hefðu mestan áhuga á? Má
ekki ætla, miðað við laun sérfræði-
lækna, að þeir yrðu tiltölulega fljótir
að borga þau námslán til baka?
Þetta er aðeins eitt dæmi af mörg-
um um að skólagjöld ættu að vera val-
kostur, sem kemur til greina við fjár-
mögnun ríkisháskólanna rétt eins og
einkareknu háskólanna. Staðreyndin
er sú að stúdentar eru iðulega reiðu-
búnir að borga skólagjöld fyrir nám,
sem þeir telja að geti aukið framtíð-
armöguleika þeirra, í stað þess að
bíða eftir því að meiri peningar fáist á
fjárlögum. Af hverju ættu þeir ekki
að eiga þann kost?
FRAMTÍÐ VESTUR-SAHARA
Um suma staði á jörðunni erstöðugt fjallað í fréttum.Aðrir virðast vart vera til.
Hingað kom í liðinni viku Lamine
Baali, fulltrúi Polisario-hreyfingar-
innar, sem berst fyrir sjálfstæði Afr-
íkulandsins Vestur-Sahara, á Norð-
urlöndum. Vestur-Sahara er stórt
land og strjálbýlt og var eitt sinn
spænsk nýlenda. Þegar Spánverjar
höfðu sig á brott árið 1975 hugsuðu
Marokkómenn sér gott til glóðarinn-
ar. Hálf milljón manna var send í
Grænu gönguna svokölluðu að landa-
mærum Vestur-Sahara. Marokkó-
menn lögðu undir sig höfuðborg
landsins og fosfatnámur þess. Polis-
ario-hreyfingin hóf baráttu gegn yfir-
ráðum Marokkómanna, sem stóð allt
þar til samið var vopnahlé 1991. 25
þúsund Marokkómenn féllu að talið
er og helmingur íbúa landsins flosn-
aði upp og flúði til Alsír. Þar búa enn
um 160 þúsund manns í útlegð ásamt
börnum sínum í flóttamannabúðum,
sem eru undir stjórn útlagastjórnar
Polisario, án sambands við ættingja
heima fyrir.
Stjórn Marokkó lokkaði Marokkó-
menn til að flytja til landsins með
ýmsum bitlingum. Brátt voru Vestur-
Saharamenn orðnir minnihluti í eigin
landi og þeim hefur verið haldið niðri
með ýmsum aðferðum. Marokkó-
menn reistu gríðarmikinn sandmúr,
sem liggur rúmlega 2000 km með
fram landamærum Máritaníu og Als-
ír, lögðu jarðsprengjur og settu upp
varðturna.
„Allir sem styðja sjálfsákvörðunar-
rétt þjóða ættu að styðja kröfur Palest-
ínumanna,“ segir Baali í samtali við
Morgunblaðið í gær. „En Marokkó-
menn hafa reist dýran múr, miklu
meira fyrirtæki en múr Ísraela og eng-
inn talar um þennan múr. Svona eru
þverstæðurnar í alþjóðamálum. Við
viljum að Marokkómenn séu beittir al-
þjóðlegum þrýstingi og þeir látnir fara
að alþjóðalögum.“
Vestur-Saharamenn bíða þess nú að
haldin verði þjóðaratkvæðagreiðsla um
framtíð landsins og hafa reyndar beðið
í 13 ár. Marokkómenn vilja að marokk-
óskir landtökumenn fái að greiða at-
kvæði. James Baker, fyrrverandi utan-
ríkisráðherra Bandaríkjanna og sátta-
semjari í deilunni, vill fara þá millileið
að 10 þúsund landtökumenn fái að
greiða atkvæði. Baali segir að nú verði
að knýja málamiðlunina fram, ella
verði aftur tekin upp vopn gegn yfir-
ráðum Marokkómanna.
Ísland er meðal 75 þjóða, sem hafa
viðurkennt Sahrawi-lýðveldið, sem
Polisario lýsti yfir að hefði verið
stofnað 1976 og svo er nefnt eftir
þjóðflokknum Saharawi, innfæddum
íbúum Vestur-Sahara. Ástandið fyrir
botni Miðjarðarhafs heldur heilli
heimsálfu í spennitreyju, í Vestur-
Sahara hefur sinnuleysi umheimsins
valdið því að ekkert hefur gerst. Ís-
lensk yfirvöld þurfa að beita sér
áfram fyrir því að Marokkómenn láti
af yfirgangi sínum við Vestur-Sahara
og viðurkenni sjálfsákvörðunarrétt
íbúa landsins.