Morgunblaðið - 16.01.2005, Page 22

22 SUNNUDAGUR 16. JANÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
N
ew Orleans í
hinu „djúpa
suðri“ hefur
heillað marga
með litríku
mannlífi og
tónlistarlífi.
Franska hverf-
ið sem byggðist upp á 18. og 19. öld-
inni er vinsælt meðal ferðamanna.
Þar eru frábærir veitingastaðir þar
sem hægt er að njóta hinnar víð-
frægu matargerðarlistar sem
sprottin er úr frönskum og ýmsum
suðrænum hefðum, „Cajun“ og
„Creole“. Úrvals tónlist berst út á
gangstéttir frá einhverri kránni eða
götuhorninu og vekur það oft furðu
ferðamannsins að slíkt ágætis tón-
listarfólk sem þar er að verki skuli
ekki vera upptekið í virðulegum tón-
leikasal.
En New Orleans er ekki bara hið
ljúfa líf í franska hverfinu.
Willie Birch — list sem tengist
arfleifð og kynþáttahyggju
„New Orleans er borg þar sem
70% íbúanna eru af afrískum upp-
runa, borg þar sem meirihluti íbú-
anna lifir undir fátæktarmörkum.
Þar er nú algengast að í efstu
stjórnunarstörfum borgarinnar
séu þeir afrísk-amerísku. Þar er
„kynþáttastolt“ sem oft kemur
fram í ýmsum opinberum athöfn-
um þar sem húðlitur ásamt
menntun skiptir mestu og afræð-
ur stétt og stöðu og samskipti
milli kynþátta eru oft gerð erfið
bæði af svörtum og hvítum.“
(Úr yfirlýsingu frá Willie Birch.)
Willie Birch er afrísk-amerískur
myndlistarmaður frá New Orleans.
Hann ólst þar upp á tímum kyn-
þáttaaðskilnaðar þegar mikil mis-
munun og skert mannréttindi hinna
afrísk-amerísku drógu úr öllum
möguleikum þeirra. Á tímum hinna
miklu mótmæla gegn rasisma upp
úr 1960 var Birch ungur maður og
tímarnir voru óðum að breytast.
Hann er af þeirri kynslóð afrísk-
amerískra sem fór að ná því að kom-
ast til mennta og naut hann þess.
Verk Birch hafa vakið athygli og
verið kynnt á söfnum víða um
Bandaríkin. Þau eru oft hárbeitt og
pólitísk og fjalla á næman hátt um
efni er tengist menningu og veru-
leika blökkumanna í Bandaríkjun-
um. Þótt myndefni hans eigi oft ræt-
ur að rekja til daglegs lífs eða
hátíðahalda fólks úr hverfinu hans í
New Orleans þá hefur það vissulega
almenna skírskotun í mannlífið.
Verkin fjalla einnig um gagnrýn-
ar spurningar um kynþáttahyggju
og þessa flokkun í „okkur“ og
„hina“.
Birch vinnur oft skúlptúra af fólki
í fullri líkamsstærð í pappírsmassa
og málar þá í sterkum litum. Hann
vinnur frjálslega með efnið og
minna vinnuaðferðir hans á afríska
arfleifð og bandaríska alþýðulist.
Skúlptúrarnir sem eru útfærðir af
mikilli færni gefa tilfinningu fyrir
líkamlegri nálægð og hafa mikinn
tjáningarkraft. Stundum eru þar
eins og mættar á staðinn persónur
sem bera með sér fegurð og sögu
sem kemur okkur við. Stundum eru
verkin gerð til að minna á mikilvæg-
an afdrifaríkan atburð eða ástand í
samfélagi mannanna.
Þarna er greinilega á ferðinni
listamaður sem er innblásinn af
samkennd með mannfólkinu og af
efninu sem hann vinnur með. Vissu-
lega geta verk hans minnt á tján-
inguna í blústónlistinni enda segir
Willie Birch að hann hafi sótt mikil
hughrif í blúsinn og djassinn.
Að vera afrískur er í huganum
Willie Birch hefur eins og fleiri
afrísk-amerískir listamenn ferðast
til Afríku til að leita og skoða tengsl
sín við hið afríska. Á einum stað í
sýningarskrá svarar hann spurn-
ingunni um hvað sé að vera afr-
ískur með þessum orðum: „Sá sem
skilur, virðir og elskar mikilfeng-
leika Afríku og hvernig hann birtist,
sá er afrískur burtséð frá líkamleg-
um uppruna. Að vera afrískur er í
huganum.“
Þessi yfirlýsing Willie Birch er í
takt við áhugaverðar bækur sem
hafa komið út í Bandaríkjunum á
síðustu 10 árum og hafa haft tals-
verð áhrif þar og víðar. Verk hans
eru reyndar mikilvægt innlegg í um-
ræðuna um kynþáttahyggju.
Umræða um kynþáttahyggju
Umræða um kynþáttahyggju er
auðvitað ofarlega á baugi í Banda-
ríkjunum sem og víðar og er svo
sannarlega mikilvæg nú á tímum
fyrir heimsbyggðina, ekki síður en
umræða um þjóðernis- og trúar-
bragðahyggju og aðrar helstu að-
ferðir til að skipta mannfólkinu í
hópana „okkur“ og „hina“. Upplýs-
ingasamfélagið með alla tæknina
ætti að eiga möguleika á að vinna
gegn kynþáttahyggju og kynþátta-
fordómum.
Ýmislegt hefur komið fram á síð-
ustu árum sem
mikilvægt framlag
til baráttu gegn kyn-
þáttafordómum. Þar
hefur t.d. bók Jared
Diamond Guns,
Germs and Steel eða
Byssur, veirur og stál,
sem kom út í Bandaríkj-
unum 1997, verið mjög
áhrifarík og talin mikil-
vægt innlegg. Þetta er
margverðlaunuð metsölu-
bók sem fjallar um þróun
mannlegra samfélaga og um
hin mismunandi skilyrði svæða
vegna náttúrufars, legu, stærð-
ar, mögulegs dreifingaröxuls
tegunda í austur-vestur og aðra
möguleika til dreifingar og þró-
unar nýtanlegra tegunda. Stuðst
er við nútímarannsóknir í fornleifa-
fræði, náttúrufræði, mannfræði o.fl.
og sýnt í aðgengilegum texta hvern-
ig samfélög vissra svæða hafa fengið
möguleika framar öðrum á að þróast
til vaxandi tækni og valda í heim-
inum.
Flokkun lista og menningarfyrir-
bæra — hvað er hvar og hvaðan?
Straumur áhrifa á listsköpun úr
ýmsum áttum hefur verið sívaxandi
síðustu áratugi. Stórar spurningar
vakna um flokkun og hvað eigi
heima hvar og einnig um hvað sé
áhugaverðast til sýningar og varð-
veislu. Þó er nokkuð víst að flestum
þykir áhugavert að sjá hvað er unn-
ið og hefur verið unnið á því svæði
sem þeir eru að heimsækja eða eru
að kynna sér.
New Orleans hefur uppá margt að
bjóða fyrir þá sem vilja skoða mann-
líf og menningu út frá listum og
sögulegum heimildum frá svæðinu.
Þar eru ýmis söfn um sögu og
menningu svæðisins og listasöfn
með mismunandi áherslur. The New
Orleans Museum of Art kynnir
heimslistina nýja og gamla, mest frá
Evrópu og Bandaríkjunum en einn-
ig frá öðrum heimshornum. Þar er
t.d. deild með listaverkum frá Afr-
íku. Við safnið er líka stór og fal-
legur skúlptúrgarður sem er eitt af
mikilvægari söfnum Bandaríkjanna
af skúlptúr síðustu aldar. Þar eru
verk eftir Henry Moore, Jacques
Lipchitz, René Magritte og fleiri.
Á síðustu áratugum hefur verið
unnið markvisst að því að byggja
upp lista- og menningarlíf á svæði í
miðborginni sem var á hraðri nið-
urleið. Það var áður kennt við hin
mörgu vöruhús sem þar var að finna
en kallast nú The Warehouse Art
District [Vöruhúsa-listahverfið] eða
jafnvel The Art District [Listahverf-
ið]. Þar eru nú ný gallerí og lista-
söfn, hverfis-menningarmiðstöðvar
og ýmiss konar vinnustofur lista-
manna. Er hverfið sem óðast að fá
nýjan brag og að verða eftirsóttara.
Listasafn myndlistar
frá suðurríkjunum
The Ogden Museum of Southern
Art eða Ogden-listasafn sunnlenskr-
ar listar er fallegt nýtt listasafn
(opnað í ágúst 2003) í „Vöruhúsa-
listahverfinu“. Þar er mikilvægasta
safn sem til er af myndlist lista-
manna sem hafa starfað í suðurríkj-
unum eða eru þaðan. Má þar nefna
t.d. Idu Kohlmeyer (1912–1997) en
hún vann abstrakt málverk og
skúlptúra í glóandi og heillandi lita-
samræmi og Clyde Conell (1901–
1998) sem vann skúlptúra er sýna
sterk tengsl við safaríka jörð og
áhrif frá vinnubrögðum er tengjast
Afríku. Ekki var hún þó af afrískum
uppruna enda fjölmörg dæmi til í
listasögunni um áhrif og tengingar
frá framandi slóðum, óháð líkamleg-
um og jafnvel menningarlegum upp-
runa og sannast þar orð Willie Birch
sem vitnað er í hér að ofan, „að vera
afrískur, það er í huganum“.
Það leynir sér ekki þegar skoðað
er það sem er nú til sýnis á safninu
af verkum eftir ýmsa listamenn frá
bæði 20. og 21. öldinni að hið fjöl-
breytta menningarsamfélag svæðis-
ins er svo sannarlega frjósamur
jarðvegur fyrir áhugaverða listsköp-
un.
Listir í hinu djúpa
suðri New Orleans
New Orleans er þekkt sem
borg djassins og blúsins en
myndlistin blómstrar þar
líka. Jóhanna Bogadóttir
var þar á ferð fyrir skömmu
að skoða list og mannlíf og
heldur hér áfram frásögn
sinni af listalífi borgarinnar.
Ljósmynd/Jóhanna Bogadóttir
Spáð í framtíðina í Franska hverfinu í New Orleans.
Suðurríkjalist í öndvegi í Ogden-safninu í New Orleans. Clyde Connell ásamt skúlptúr sínum „Bandingjar“.
„Á heimleið.“ Pappírs-
massaskúlptúr (í lík-
amsstærð) eftir Willie
Birch.
„Kúgun einhvers staðar er kúgun alls
staðar.“ Skúlptúr eftir Willie Birch .
Höfundur er myndlistakona.