Morgunblaðið - 16.01.2005, Side 29

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16. JANÚAR 2005 29
legt að Evrópusambandið muni nokkru sinni ná
að landamærum Kína. Rússar muni sjá sér hag í
sterkum tengslum við Evrópusambandið og
Atlantshafsbandalagið, ekki sízt til þess að verja
hagsmuni sína í Síberíu, sem nú sé ógnað af
gífurlegum mannfjölda sunnan landamæra Kína,
sem hvenær sem er gæti flætt yfir hin óbyggðu
svæði Síberíu.
Davíð Oddsson utanríkisráðherra hafði orð á
því fyrir nokkrum dögum að stækkun Evrópu-
sambandsins gæti aukið líkur á aðild okkar Ís-
lendinga að því, þar sem stækkunin mundi draga
úr miðstýringu þess og verða af þeim sökum
meira aðlaðandi kostur fyrir okkur.
Þetta fer auðvitað eftir því hvernig menn
horfa á Evrópusambandið. Ummæli utanríkis-
ráðherra benda til þess að andstaða hans og
margra annarra sjálfstæðismanna við aðild að
ESB hafi m.a. byggzt á því að um væri að ræða
miðstýrt bákn sem enginn hefði gagn af að lenda
inni í.
Það má hins vegar líta á Evrópusambandið frá
allt öðru sjónarhorni, eins og raunar hefur áður
verið minnzt á hér í Reykjavíkurbréfi. Hvað er
Evrópusambandið í grundvallaratriðum? Það er
aðferð Evrópuríkja sem höfðu staðið í styrjöld-
um sín í milli öldum saman til þess að útiloka
þær styrjaldir. Það hefur tekizt. Hvert er megin-
markmiðið með stækkun Evrópusambandsins
austur á bóginn? Að tryggja frið á austurlanda-
mærum hinnar gömlu Evrópu. Líkurnar á því að
það takist eru miklar. Hvað kemur það okkur Ís-
lendingum við? Ekkert fyrir utan hina almennu
hagsmuni okkar og annarra af heimsfriði. Og
jafnframt að við þurfum að tryggja okkur greið-
an aðgang að mörkuðum Evrópuríkjanna.
Þegar horft er á Evrópusambandið frá þessu
sjónarhorni er stækkun þess og minnkandi mið-
stýring engin sérstök rök fyrir aðild Íslands að
því.
Evrópuríkin hafa sjaldnast verið pólitískur
bakhjarl fyrir okkur Íslendinga. Þau voru það
ekki við stofnun lýðveldisins enda höfðu þau um
annað hugsa þá. Þau voru það ekki á tímum
þorskastríðanna. Sum þeirra voru andstæðingar
okkar þá. Þetta er þó ekki alveg einhlítt eins og
nú verður vikið að.
Ísland og
Þýzkaland
Auðvitað er það stað-
reynd að samskipti
okkar við Breta hafa
alltaf verið mjög góð
ef deilan um þorskinn er undan skilin. Sú deila er
hins vegar veruleiki. Bretar gerðu fleira en að
senda herskip á Íslandsmið, þrisvar sinnum, þ.e.
eftir útfæsluna 1958, 1972 og 1975. Þeir settu
löndunarbann á íslenzkan fisk fljótlega upp úr
1950 þegar við færðum út í fjórar mílur. Og
hröktu okkur í viðskipti við Sovétríkin sem stóðu
í meira en þrjá áratugi. Og tryggðu Sovétríkj-
unum þar með mikil áhrif hér á landi. Engu að
síður eru samskipti okkar við Breta í sögulegu
samhengi góð.
En ein þjóð umfram aðrar í Evrópu hefur hvað
eftir annað sýnt, að hún ber í brjósti sérstakar
tilfinningar til okkar Íslendinga. Það eru Þjóð-
verjar. Þeir eru tengdir okkur menningarlegum
böndum og tilfinningalegum.
Mörg af mestu stórvirkjum þýzkrar menning-
ar á síðari öldum vísa til fornmenningar okkar
með afdráttarlausum hætti. Þjóðverjar hafa
alltaf tekið íslenzkum rithöfundum vel. Nú er
Arnaldur Indriðason mikið lesinn í Þýzkalandi.
Það var Gunnar Gunnarsson líka á sínum tíma.
Gunnari var núið því um nasir að hann væri
hliðhollur nasistum. Nú á tímum mundu sam-
skipti hans við Þjóðverja á þeim tíma flokkast
undir sjálfsagða markaðsstarfsemi. Færa má
rök að því að Norðmenn hafi að hluta til misskilið
Knut Hamsun í þessum efnum. Aðaltekjur hans
voru af sölu bóka í Þýzkalandi og þess vegna
sinnti hann þýzka markaðnum vel. Þennan
skilning á samskiptum Hamsuns við Þjóðverja á
sínum tíma má m.a. lesa út úr nýrri og merki-
legri ævisögu Hamsuns, eftir Ingar Sletten
Kolloen.
Þýzkaland er eitt af þremur til fjórum öfl-
ugustu efnahagsveldum heims. Þýzkaland er
sterkasta ríkið innan Evrópusambandsins.
Raunar er styrkleiki Þýzkalands slíkur að Brzez-
inski telur að ef tengslin á milli Bandaríkjanna
og Evrópuríkjanna rofnuðu að einhverju marki,
mundi sá ótti grípa um sig innan ESB að Þýzka-
land yrði á ný það ríki sem deildi og drottnaði í
Evrópu.
Þjóðverjar hafa að vísu átt við verulegan efna-
hagsvanda að stríða í allmörg undanfarin ár. En
fyrir skömmu birtist grein í Evrópuútgáfu Wall
Street Journal eftir Gerhard Schröder, kanslara
Þýzkalands, þar sem hann lýsir því yfir, að þeir
erfiðleikar séu að baki og Þýzkaland sé að koma
aftur fram á sjónarsviðið sem eitt mesta efna-
hagsveldi heims.
Við Íslendingar þurfum á því að halda að okk-
ur sé tekið vel innan Evrópusambandsins þegar
við berjum þar að dyrum með okkar litlu vanda-
mál. Að einhverju leyti getum við búizt við stuðn-
ingi þeirra Norðurlandaþjóða sem eiga aðild að
ESB, en þær ráða ekki ferðinni. Við getum búizt
við velvilja Breta, svo fremi sem óskir okkar
snerta ekki hagsmuni þeirra. En ef um hags-
munaárekstra er að ræða á milli okkar og þeirra
sýnir reynslan að þeir snúast hart til varnar fyrir
sína hagsmuni.
Sú þjóð sem við getum bezt treyst til að standa
vörð um hagsmuni okkar í Evrópu og standa við
bakið á okkur ef við þurfum á slíkum stuðningi
að halda eru Þjóðverjar. Annars vegar vegna til-
finningalegra tengsla þeirra við okkur og okkar
sögu og raunar einnig við land okkar, sem Þjóð-
verjar hafa alltaf haft sérstaka tilfinningu fyrir,
en líka vegna þess að efnahagslegur styrkleiki
þeirra er slíkur að þeir hafa efni á að horfa fram
hjá minni háttar hagsmunaárekstri sem upp
gæti komið á milli okkar og þeirra.
Við Íslendingar höfum ekki sinnt því verkefni
nægilega vel á undanförnum áratugum að rækta
tengsl okkar við Þýzkaland. Þó vann Ingimund-
ur Sigfússon, sendiherra okkar í Bonn og síðar
Berlín, fyrir nokkrum árum þrekvirki á því sviði
þegar hann stofnaði til sterkra tengsla við
nokkra af æðstu ráðamönnum Þjóðverja og þar á
meðal við Schröder áður en hann varð kanslari.
Því starfi þarf að halda áfram. Við eigum að líta á
sendiráðið í Berlín sem annað veigamesta sendi-
ráð okkar og manna það í samræmi við það. Við
eigum ekki að bjóða Þjóðverjum upp á annað en
að íslenzkir sendiráðsstarfsmenn í Berlín séu all-
ir og alltaf þýzkumælandi. Og raunar er almennt
ástæða til að efla þýzkukennslu hér á landi og
efla menningartengslin við Þýzkaland.
Hér hafa verið færð rök fyrir því að íslenzk
utanríkispólitík eigi fram eftir nýrri öld að
byggjast á nánu sambandi og samstarfi við
Bandaríkin, öflugum tengslum við Þýzkaland og
auknu starfi í samskiptum okkar við Norður-
landaþjóðir.
Við erum lítil og fámenn þjóð og verðum aldrei
neitt annað í samskiptum þjóða á alþjóðavett-
vangi. Markmið okkar hljóta að vera að tryggja
góð samskipti okkar við allar þjóðir og greiða
fyrir viðskiptahagsmunum okkar þar sem það á
við. Hlutverk okkar sem ein af ríkustu þjóðum
heims hlýtur líka að vera að leggja myndarlegan
skerf af mörkum til þess að hjálpa fátækustu
þjóðum heims til bjargálna.
Það er mikilvægt að fram fari umræður um
utanríkisstefnu okkar í stærra samhengi þannig
að við missum ekki sjónar á hagsmunum okkar.
Umræður um Íraksstríðið mega ekki verða til
þess að við glötum yfirsýn yfir utanríkispólitíska
hagsmuni okkar sjálfra.
Morgunblaðið/Árni Torfason
Hvert er megin-
markmiðið með
stækkun Evrópu-
sambandsins austur
á bóginn? Að
tryggja frið á
austurlandamærum
hinnar gömlu Evr-
ópu. Líkurnar á því
að það takist eru
miklar. Hvað kemur
það okkur Íslend-
ingum við? Ekkert
fyrir utan hina al-
mennu hagsmuni
okkar og annarra af
heimsfriði. Og jafn-
framt að við þurfum
að tryggja okkur
greiðan aðgang að
mörkuðum Evrópu-
ríkjanna.
Laugardagur 15. janúar