Morgunblaðið - 07.06.2005, Blaðsíða 22

22 ÞRIÐJUDAGUR 7. JÚNÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Í raun má segja að Snorri og hiníslensku sagnaskáldin beritöluverða ábyrgð á því aðNorðmenn heimtuðu fullt
sjálfstæði fyrir hundrað árum, enda
urðu Íslendingasögurnar til þess að
efla þjóðernisvitund Norðmanna til
muna,“ segir Guttorm Vik, sendi-
herra Norðmanna á Íslandi, yfir
rjúkandi heitum kaffibolla í sendi-
herrabústaðnum við Fjólugötu þar
sem hann hefur ásamt Bertil
Jobeus, sendiherra Svía á Íslandi,
tekið á móti blaðamanni til þess að
ræða samband landanna tveggja
fyrir og eftir sambandsslitin 1905.
Vik heldur áfram: „Íslendingasög-
urnar höfðu löngu fallið í gleymsku,
en fyrir tilstuðlan Árna Magnússon-
ar voru skrif íslensku sagnaskáld-
anna aftur hafin til vegs og virðingar
og þýdd yfir á m.a. bæði sænsku og
norsku. Þannig uppgötvuðum við
Norðmenn að við ættum okkur sögu
sem sjálfstætt konungsríki sem
næði allt aftur til loka 8. aldar.“
Aðspurður segist Vik sannfærður
um að breytingin sem fólst í sam-
bandsslitunum hafi í sjálfu sér ekki
verið tilfinnanleg. „Auðvitað skipti
höfuðmáli að utanríkismálin færðust
yfir á hendur Norðmanna, en hvað
t.d. sjálfsvitund þjóðarinnar varðar
þá ber þess að geta að undir nær 90
ára stjórn Svía höfðum við alltaf eig-
ið tungumál. Raunar höfðum við
mun meira sjálfstæði í sambandinu
við Svíþjóð en verið hafði áður undir
stjórn Dana. Þannig að að mínu viti
var breytingin 1905 fyrst og fremst
pólitísks sem og sálræns eðlis frem-
ur en t.d. fjárhagslegs eðlis,“ segir
Vik og rifjar upp að þjóðaratkvæð-
isgreiðsla sem fram fór í Noregi
1905 hafi staðfest að yfirgnæfandi
meirihluti þjóðarinnar hafi verið
fylgjandi sambandsslitunum, því að-
eins 184 Norðmenn studdu áfram-
haldandi ríkjasamband en afgangur
þjóðarinnar studdi sambandsslitin.
Sambandsslitin jákvætt skref
Eitt af því sem vekur athygli
manna er að sambandsslitin fóru
friðsamlega fram, þannig var engu
skoti hleypt af í tengslum við slitin
og engu blóði úthellt. „Enda voru
skynsamir einstaklingar við völd,“
segir Vik.
Jobeus tekur undir með starfs-
bróður sínum og segist sannfærður
um að viljinn til að leysa ágreining á
friðsamlegan hátt sé ákveðið þjóð-
areinkenni hjá bæði Norðmönnum
og Svíum. „Raunar birti sænska
dagblaðið Dagens Nyheter fréttir, á
þjóðhátíðardegi Norðmanna 17. maí
sl., þess efnis að sagnfræðingar
hefðu fundið gögn sem sýndu fram á
að sænski herinn hefði verið
reiðubúinn að ráðast á Noreg við
sambandsslitin,“ segir Jobeus og
heldur áfram: „Þess ber þó að geta
að þetta voru engar nýjar upplýs-
ingar, því sagnfræðingar hafa
löngum vitað þetta. Eins ber að hafa
í huga að þó sænski herinn hafi haft
slíkar viðbragðsáætlanir í fórum sín-
um þá er alveg ljóst að það var eng-
inn pólitískur vilji fyrir hendi um að
beita hervaldi. Sænski konungurinn
var ávallt þeirrar skoðunar að sam-
skipti landanna ættu að vera frið-
samleg og að leysa bæri deilurnar
með friðsamlegum hætti og þeirri
skoðun deildu sænskir stjórnmála-
menn,“ segir Jobeus og bendir á að
nánast allir hafi gert sér grein fyrir
því að það væri ekki spurning um
hvort heldur hvenær Norðmenn
myndu heimta fullt sjálfstæði.
Spurður um viðbrögð almennings
í Svíþjóð á sínum tíma við sam-
bandsslitunum segir Jobeus trúlegt
að einhverjum hafi fundist hlutirnir
ganga nokkuð hratt fyrir sig. „En í
sögulegu samhengi held ég að flestir
sjái ríkjasambandsslitin sem já-
kvætt skref þar sem það varð til
þess að styrkja þingræðið í Svíþjóð
til muna, en fram að þessum tíma
hafði nánast allt formlegt vald verið
á hendi konungs. Með sambandsslit-
unum fengu stjórnmálaflokkarnir í
Svíþjóð hins vegar aukið vægi og
meiri völd.“
Hugsunarháttur okkar
áþekkur sem og gildi og viðmið
Talið berst að nútímanum og því
hvernig sambandi landanna sé hátt-
að í dag. „Tilfinning mín er sú að
samskipti og tengsl landanna
tveggja hafi aldrei verið betri en nú
um stundir,“ segir Jobeus
fram að Svíar gætu í raun
að sér betri nágranna en N
og tekur Vik undir með
„Framan af ríkti vissulega
minnimáttarkennd hjá No
um í garð Svía þar sem vi
Svía sem nokkurs konar st
ur sem væri stærri og dugle
um sviðum,“ segir Vik og te
að slík viðhorf séu hins
hröðu undanhaldi. „Auðvi
komið upp smávægilegir h
samskiptunum, en samba
anna er í grunninum það
það þolir vel slíka hnökra,“
og bendir á að samgangur m
anna tveggja sé afar mikill
sem margir Norðmenn búa
og öfugt. Aðspurðir segja
og Jobeus líka mikinn á
mennings í hvoru landi fyr
fylgjast með því sem geri
landinu. Nefnir Vik í því s
þau miklu áhrif sem sjónva
„Tengsl land-
anna aldrei
verið betri“
Guttorm Vik, sendiherra N
herra Svía á Íslandi, segja
ing á friðsamlegan hátt sé
Þess er í dag minnst að 100 ár eru síðan ríkja-
samband Noregs og Svíþjóðar var leyst upp. Af
því tilefni ræddi Silja Björk Huldudóttir við
Guttorm Vik, sendiherra Norðmanna á Íslandi,
og Bertil Jobeus, sendiherra Svía á Íslandi, um
samskipti þjóðanna tveggja í fortíð og nútíð.
SAMBANDSSLITA Noregs og Sví-
þjóðar er minnst með marg-
víslegum hætti, bæði í Noregi sem
og erlendis, en norska utanrík-
isráðuneytið stendur á árinu fyrir
uppákomum í Svíþjóð, Danmörku,
Bretlandi, Rússlandi, Bandaríkj-
unum, Frakklandi, Japan, Kína og
Indlandi, svo nokkur lönd séu
nefnd.
Hérlendis stendur norska sendi-
ráðið fyrir fjölda viðburða á árinu.
Nefna má að í dag fer fram mál-
þing í Norræna húsinu milli kl. 16
og 18 sem nefnist norrænt frum-
kvæði til friðar. Af öðrum við-
burðum hérlendis má nefna
norska hönnunarsýningu sem
verður opnuð á Hönnunarsafninu
um miðjan júní, opinbera heim-
sókn Valgerd Svarstad Ha
kirkju- og menningarmála
herra Noregs í byrjun júlí
daga á Seyðisfirði um miðj
ágústmánuð, flutning á Ma
arpassíu eftir Trond Kver
Hallgrímskirkju í lok ágús
norska daga í Reykjavík s
ast í lok september. Hægt
skoða dagskrá norska sen
ins í heild sinni á vef sendi
á slóðinni: www.noregur.i
Af öðrum viðburðum í t
sambandsslitaafmælisins m
að á föstudaginn kemur, 1
munu bæði norsku og sæn
ungshjónin vígja nýja brú
nefnist Svinesundsbroen o
löndin tvö saman á hraðbr
E6 milli Gautaborgar og Ó
Afmælisins minnst me
margvíslegum hætti
VEIÐAR OG VÍSINDI
Ummæli Árna M. Mathiesenssjávarútvegsráðherra á sjó-mannadaginn um að þorsk-
stofninn í hafinu umhverfis Ísland
hafi staðið í stað undanfarin 30 ár
og lítið stækkað frá því að kvóta-
kerfið var tekið upp árið 1983 hljóta
að vekja fólk til alvarlegrar um-
hugsunar. Í ræðu sjávarútvegsráð-
herra kom fram að þorskstofninn
hefði verið 839 þúsund tonn árið
1973. Í framhaldi af því hafi komið
út hin svokallaða „svarta skýrsla“,
sem hafi verið upphafið að viðleitni
til að stjórna veiðunum. Þegar
kvótakerfið var tekið upp var stofn-
inn 803 þúsund tonn, en í fyrra
mældist hann 854 þúsund tonn. „Þá
má segja að við séum nú rúmum 30
árum síðar ennþá í sama farinu,“
sagði Árni.
Tilgangurinn með stýringu fisk-
veiða var ekki að hjakka í sama
farinu, heldur að vinna vísindalega
að því að stækka þorskstofninn á
ný. Árið 1963 var þorskstofninn um
1,3 milljónir tonna og 1955 um 2,3
milljónir tonna. Slíkar tölur munu ef
til vill ekki sjást á ný, en markmiðið
var að nálgast þær.
Morgunblaðið hefur til þessa
haldið því fram að rétt væri að
fylgja tilmælum vísindamanna um
það hvernig rétt væri að haga fisk-
veiðum. Um betri gögn væri ekki að
ræða og því ekki á öðru að byggja.
Jóhann Sigurjónsson, forstjóri
Hafrannsóknastofnunar, segir í
Morgunblaðinu í gær að eins og
stofnunin hafi margoft bent á hafi
verið sótt of stíft í þorskstofninn og
lengi veitt umfram ráðgjöf hennar.
Ýmsar aðrar ástæður hafa verið
nefndar fyrir því að illa hafi gengið
að ýta undir stækkun stofnsins og
má þar nefna brottkast. Það þýðir
hins vegar ekki að líta fram hjá því
að fiskveiðistefnan er komin í öng-
stræti. Að standa í stað kann að
vera betri árangur en náðst hefur
víðast hvar í kringum okkur, en það
er engu að síður ekki nógu gott. Það
er því ærin ástæða til að fara ræki-
lega yfir þær aðferðir, sem beitt
hefur verið hingað til, og kanna
rækilega hvort við höfum látið
ónýtta möguleika eða leiðir til að
efla vitneskju um viðgang fiski-
stofnanna í hafinu og um leið glatað
tækifærum til að ná árangri í fisk-
veiðistjórnun.
Á undanförnum árum og áratug-
um hafa ýmsir orðið til þess að bera
brigður á aðferðafræði og niður-
stöður Hafrannsóknastofnunar án
þess að hafa fengið hljómgrunn
þeirra, sem móta fiskveiðistefnuna.
Getur verið að ekki hafi verið hlust-
að á þessar raddir af nægilegri
sanngirni?
Sjávarútvegur er enn helsta burð-
arstoð íslensks efnahagslífs þótt
aðrar greinar eflist jafnt og þétt.
Forsenda öflugs sjávarútvegs er
jafnvægi í lífríki hafsins og skyn-
samleg fiskveiðistjórnun. Nú er
ljóst að þær aðferðir, sem beitt hef-
ur verið í rúmlega tvo áratugi hafa
ekki skilað þeim árangri, sem von-
ast var eftir. Það er því full ástæða
til að staldra við og fara rækilega
yfir þær forsendur, sem hingað til
hafa verið gefnar, og eins að taka al-
varlega athugasemdir og gagnrýni.
Aðferðum við fiskveiðistjórnun
ber ekki að breyta með offorsi. Hins
vegar er ástæðulaust að gefa lítið út
á kenningar annarra af þeirri
ástæðu einni að þær stangist á við
ríkjandi kenningar – ekki síst þegar
ríkjandi kenningar skila ekki tilætl-
uðum árangri. Vitaskuld má ekki
slaka á vísindalegum kröfum, en
máttur vísindanna er ekki síst fólg-
inn í því að skoða alla möguleika og
tilgátur með opnum huga.
ARFLEIFÐ FRIÐAR OG SAMSTARFS
Í hartnær tvær aldir hafa þjóðirNorðurlanda borið gæfu til að
leysa ágreiningsefni sín með friðsam-
legum hætti. Sambandsslit Noregs
og Svíþjóðar, sem minnzt er í dag, eru
eitt merkasta dæmið um það. Þótt
mörgum sænskum ráðamönnum mis-
líkaði stórlega uppsögn norska Stór-
þingsins á konungssambandinu 7.
júní 1905 og bæði lönd settu heri sína
í viðbragðsstöðu, urðu sjónarmið
friðarins ofan á bæði hjá Norðmönn-
um og Svíum.
Norðmenn halda í ár upp á 100 ára
afmæli hins endurreista norska kon-
ungdæmis. Bæði þeir og Svíar geta
minnzt þess með stolti, að engu blóði
var úthellt við sambandslitin. Sömu
sögu er að segja af sambandsslitum
Danmerkur og Íslands 39 árum síðar.
Og milliríkjadeilur, sem komið hafa
upp á milli norrænu ríkjanna allt frá
upphafi 20. aldar, hafa verið leystar
með samningum eða dómum, t.d.
deila Noregs og Danmerkur um yf-
irráð á Austur-Grænlandi og átök
Svíþjóðar og Finnlands um stjórn
Álandseyja.
Oft var ófriður á Norðurlöndum
fyrr á öldum. Norðurlandaþjóðunum
lærðist hins vegar í tímans rás að það
er miklu fleira, sem sameinar þær en
sundrar; sameiginleg saga, menning
og málskilningur. Samstarf Norður-
landanna er einstakt meðal ríkja
heims; nánara samfélag þjóða er tæp-
ast að finna, enda ber okkur Norður-
landabúum að hlúa að norrænu sam-
starfi sem við framast getum.
Í ljósi þessarar sögu er vel við hæfi
að Noregur, Svíþjóð og Ísland efni í
dag til málþings um „norrænt frum-
kvæði til friðar“, þar sem m.a. verður
rætt um viðleitni norrænu ríkjanna
til að stilla til friðar í deilum annars
staðar á hnettinum. Norðurlandabú-
um ber raunar skylda til að miðla
mikilvægri reynslu sinni af friði og
samstarfi í stað átaka til annarra.
Einn lykillinn að farsælu samstarfi
Norðurlandanna er sú virðing, sem
norrænu þjóðirnar hafa sýnt menn-
ingu og sérkennum hver annarrar –
„sá er öðrum beztur, er sjálfs sín not-
ið fær,“ eins og Tómas Guðmundsson
orti í kvæði sínu um Norðurlanda-
hugsjónina. Það er boðskapur, sem á
fullt erindi við heimsbyggðina – og
sem Norðurlandabúar eiga aldrei að
gleyma.