Morgunblaðið - 13.09.2005, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 13. SEPTEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
venjulegan eftirlaunaaldur. Þegar
ráðuneytið hafði vistaskipti frá
Hverfisgötu yfir á Rauðarárstíg og
hann hafði ekki lengur útsýni út á sjó
tók hann þá ákvörðun að hætta en
var alla tíð síðan aufúsugestur í
ráðuneytinu og fagnaðarfundir hve-
nær sem starfsmenn þess hittu hann
á vegi.
Ráðuneytið hefur nú fest kaup á
nokkrum myndum úr þorskastríðinu
eftir Halldór Pétursson. Þar á meðal
er teikning af Guðmundi sem nú hef-
ur verið valinn staður í móttöku
ráðuneytisins svo hann geti enn um
sinn vakað yfir velferð þess.
Gunnar Snorri Gunnarsson,
ráðuneytisstjóri.
Fiskveiðilandhelgin er einhver
dýrmætasta eign sem íslenska þjóð-
in á og baráttan um hana eitt athygl-
isverðasta táknið í sjálfstæðisbar-
áttu þjóðarinnar. Um aldaraðir
hefur þessi auðlind verið misnotuð af
erlendum fiskimönnum og íslenskir
sjómenn heldur ekki gætt hófs þegar
fiskur var annars vegar. Árið 1918
varð Ísland fullvalda ríki og öðlaðist
þá heimild samkvæmt sambandslög-
unum til að taka landhelgismálin í
sínar hendur. Árið 1920 hófu Íslend-
ingar landhelgisgæslu á björgunar-
skipinu Þór við Vestmannaeyjar. 1.
júní 1926 tók ríkið við rekstrinum og
Landhelgisgæslan var stofnuð. Frá
stofndegi Landhelgisgæslunnar
1926 til ársins 1930 var Landhelg-
isgæslunni stjórnað frá stjórnarráði
Íslands. 1930 var skipaútgerð ríkis-
ins stofnuð og Landhelgisgæslan
lögð undir hana. 1952 var stjórn
Landhelgisgæslunnar skilin frá
Skipaútgerð ríkisins og henni feng-
inn sérstakur stjórnandi. Þessi
stjórntök vöktu almenna ánægju hjá
starfsmönnum Landhelgisgæslunn-
ar, því þeir skildu betur en flestir
aðrir að frelsi í eigin málum var
grunnurinn að allri framþróun.
Pétur Sigurðsson sjóliðsforingi
var ráðinn forstjóri Landhelgisgæsl-
unnar. Hann var vel menntaður og
hafði sjálfur verið starfsmaður Gæsl-
unnar. Pétur hafði lokið námi í sjó-
mælingum og var kennari við Stýri-
mannaskóla Íslands. Eins og góðum
foringja sæmir gerði hann liðskönn-
un og staldraði fljótlega við ungan
mann er Guðmundur Kjærnested
hét.
Þennan liðsmann mátti ekki missa
úr röðum forystuliðsins. Landhelg-
isgæslan hefur aldrei verið svikin af
störfum Guðmundar, eins og glöggt
má sjá að starfsdegi loknum. Guð-
mundur Kjærnested var einstakur
reglumaður, bæði á tóbak og vín.
Hann var frábær fyrirmynd bæði
fyrir unga sem aldna. Guðmundur
Kjærnested lauk farmannaprófi frá
Stýrimannaskóla Íslands 1949 og
skipstjóraprófi á varðskipum ríkis-
ins 1953. Guðmundur sigldi sem há-
seti, stýrimaður og skipherra á
mörgum varðskipum. Hann lauk
veru sinni sem skipherra á flaggskipi
landhelgisgæslunnar V/S Tý. Guð-
mundur bjargaði mörgum mannslíf-
um og tók fjölda fiskiskipa í land-
helgi oft við erfiðar aðstæður.
Guðmundur tók þátt í fimm
þorskastríðum. Eftir að yfirstjórn
Landhelgisgæslunnar tók ákvörðun
um að beita þessu leyndardómsfulla
leynivopni, klippunum, sýndi Guð-
mundur fádæma hugkvæmni og
hörku við notkun þess.
Árið 1955 eignaðist Landhelgis-
gæslan Katalínuflugbát sem bar ein-
kennisstafina TF-RÁN. Guðmundur
var fyrsti skipherrann sem stjórnaði
þessari flugvél. Guðmundur vann
gott starf við að samræma hvernig
flugvélar og varðskip gátu unnið
saman við töku ólöglegra fiskiskipa í
landhelgi.
Guðmundur Kjærnested var góð-
ur samferðmaður og vel liðinn. Hann
var forseti Farmannasambands Ís-
lands um tíma og öll félagsmál voru
honum hugleikin.
Við hjónin sendum Margréti Sím-
onardóttur Kjærnested og fjöl-
skyldu innilegar samúðarkveðjur og
biðjum góðan guð að blessa þau um
alla framtíð.
Garðar Pálsson.
Þegar sú frétt barst að Guðmund-
ur Kjærnested skipherra hefði látist
hinn 2. september þótt mér að nú
hefði Ísland misst einn sinn mætasta
son. Að öllum öðrum ólöstuðum var
hann maðurinn sem stóð í stafni og
stjórnaði varnarbaráttu íslensku
varðskipanna á miðunum við Ísland
þegar herveldið breska með marg-
faldan flotastyrk ætlaði að knésetja
Íslendinga. Til þess höfðu þeir flota-
styrk og mannskap. En breska
heimsveldið vanmat smáþjóðina í
norðri og ráðamenn í Bretlandi van-
mátu þrjósku Íslendinga.
Þeim sem þetta ritar er enn í
fersku minni þegar Guðmundur
Kjærnested gekk til skips daginn
sem síðasta þorskastríðið við Breta
hófst, leiddi dóttur sína Margréti sér
við hönd og var spurður hvort þetta
væri ekki vonlaust. Hann sagði: „Það
er létt verk að verja góðan málstað.“
Þetta svar Guðmundar Kjærnested
hefir mér alltaf síðan fundist lýsa
manninum vel. Yfirlætislaus en fast-
ur fyrir og réttlætiskenndin umfram
allt. Þessa eiginleika hafði hann í rík-
um mæli og jafnvel þeir sem hann
kljáðist við í stríðsátökunum á mið-
unum, því stríðsátök voru það vissu-
lega, viðurkenndu drengskap Guð-
mundar og heiðarleika. „Hann er
fastur fyrir og gefst aldrei upp,“
sögðu andstæðingar hans á sjónum.
Guðmundur hafði þann stjórnunar-
stíl sem einkennir mikilhæfa yfir-
menn og stjórnendur. En hann hafði
líka úrvalsmannskap, valinn mann í
hverju rúmi.
Á þessum tíma þegar íslenska
þjóðin fylgdist í ofvæni með því sem
fram fór á miðunum og varðskips-
menn lögðu nótt við dag við að halda
landhelgisbrjótunum frá veiðum í
landhelginni átti sér stað önnur bar-
átta sem íslenska þjóðin hafði nánast
engar fréttir af. Það var barátta
Guðmundar Kjærnested við yfir-
mann Landhelgisgæslunnar sem
hótaði honum brottrekstri úr starfi.
Æðsti yfirmaður gæslunnar, Ólafur
Jóhannesson, tók hins vegar af skar-
ið og sagði: „Hér verður enginn rek-
inn.“
Árin sem við Guðmundur unnum
að skráningu endurminninga hans
sem komu út í tveimur bindum árin
1984 og 1985 var ég tíður gestur á
heimili þeirra Guðmundar og Mar-
grétar á Þorfinnsgötunni. Hjá því fór
ekki að ég kynntist þeim góða heim-
ilisanda og hlýju sem ríkti hjá þess-
ari fjölskyldu. Þau kynntust ung og
nutu æskunnar saman og það entist
meðan bæði lifðu. Margir sjómenn
verða að sæta því að una sér illa á
sjónum sem er þó vinnustaðurinn og
lífsstarfið. Við Guðmundur ræddum
þetta sem og margt annað og hann
sagði: „Margir sjómenn eru illa
haldnir, sumir vegna sjóveiki, aðrir
af leiðindum og enn aðrir vegna erf-
iðleika í hjónabandi. Ég hefi sloppið
við þetta allt.“
Að endingu þakka ég Guðmundi
Kjærnested skipherra langa og góða
vináttu. Við María vottum Margréti
og fjölskyldunni dýpstu samúð.
Sveinn Sæmundsson.
Deyr fé,
deyja frændur,
deyr sjálfur ið sama.
En orðstír
deyr aldregi
hveim er sér góðan getur.
(Úr Hávamálum.)
Fáa menn hef ég dáð jafn mikið og
Guðmund Kjærnested, skipherra.
Ég kynntist honum fyrst sem lítill
gutti, þegar ég var í Austurbæjar-
skólanum ásamt Símoni, syni þeirra
Margrétar. Kom þá í ófáar heim-
sóknir á Þorfinnsgötuna. Síðar lágu
leiðir okkar saman í starfi beggja,
þegar ég sem blaðamaður var að
fjalla um Landhelgisgæsluna.
Guðmundur var afskaplega ljúfur
maður í umgengni, það var stutt í
brosið og glettnisglampa í augunum.
En undir bjó stálharka sem breski
flotinn fékk oftar en einu sinni að
kynnast, því Guðmundur tók þátt í
öllum þrem landhelgisstríðum Ís-
lands. Yngra fólk gerir sér kannski
ekki alveg grein fyrir því hversu
mikið við eigum Guðmundi og fé-
lögum hans hjá Landhelgisgæslunni
að þakka. Það voru framsýnir stjórn-
málamenn sem tóku ákvarðanir um
stækkun landhelginnar, en það voru
sjóliðar Gæslunnar sem báru hitann
og þungann af þeirri baráttu. Eins
og í síðari heimsstyrjöldinni voru
það sjómennirnir sem háðu stríðið,
fyrir Íslands hönd.
Það er rétt að hafa í huga að á
þessum árum var sjávarútvegurinn
margfalt mikilvægari Íslendingum
en hann er í dag. Auðvitað er hann
enn mikilvægur, en nú hefur þó verið
skotið fleiri stoðum undir þjóðarbú-
ið.
Ef erlendir togarar hefðu fengið
að veiða hömlulaust á miðunum um-
hverfis landið byggjum við ekki í því
velferðarþjóðfélagi sem við nú búum
í. Barátta gæsluliðanna lagði grund-
völlinn að góðærinu sem nú er á Ís-
landi. Og alltaf var Guðmundur í
fremstu víglínu. Það var til dæmis
hann sem fyrst beitti togvíraklipp-
unum góðu, sem Pétur Sigurðsson,
fyrrverandi forstjóri Gæslunnar átti
hugmyndina að. Það var í fimmtíu
mílna stríðinu árið 1972, og Guð-
mundur var skipherra á Ægi þegar
hann klippti trollið aftan úr breskum
togara, norður af Hornbanka. Þetta
var aðeins eitt atvik í langri baráttu,
en það var mjög mikilvægt. Þarna
sýndi Landhelgisgæslan að hún var
fær um að framfylgja íslenskum lög-
um og verja landhelgina með aðferð-
um sem dugðu.
Í landhelgisstríðinu árin 1975–
1976 fór ég í gæsluleiðangur með Tý,
undir stjórn Guðmundar. Við lentum
þá í hörðum átökum við breskar
freigátur, og harkalegum árekstrum
við freigátuna Juno. Þeir sem hafa
ekki reynt það, geta varla ímyndað
sér hvers konar djöfulgangur það er
þegar tvö stór skip skella saman síð-
um, á fullri ferð. Hávaðinn er ærandi
og höggið svakalegt. Mér er minn-
isstætt æðruleysi Guðmundar í þeim
átökum. Aldrei neitt fum eða fát.
Aldrei nein geðshræring. Aðeins
köld yfirvegun. Og strákarnir hans á
Tý fylgdu fordæmi foringja síns.
Þeir voru til í hvað sem var, undir
hans stjórn.
Ég sá aftur skína í kalt stálið þeg-
ar ég fór um borð í breska freigátu,
til þess að skoða málið frá þeirri hlið.
Það var eiginlega Guðmundur sem
sendi mig þangað. Meðan ég var með
honum um borð í Tý sagði hann við
mig: „Hvernig er það, Óli minn, við
hjá Gæslunni erum búnir að vera
með mökk af breskum blaðamönnum
um borð hjá okkur, af hverju fer eng-
inn íslenskur blaðamaður út með
breskri freigátu?“ Nokkrum vikum
síðar var ég kominn á sjóinn með
óvinunum.
Örlögin höguðu því þannig að ég
var um borð í bresku freigátunni
Falmouth þegar hún sigldi á fullri
ferð, með stefnið, inn í hliðina á Tý.
Það munaði aðeins hársbreidd að
varðskipinu hvolfdi og það sykki.
Týr var stórskaddaður eftir árekst-
urinn og bresku sjóliðarnir voru nán-
ast í sjokki yfir hamaganginum.
Þegar Týr allt í einu setti á fulla
ferð aftur, á stjórnborðsvélinni einni
saman, tók það Bretana góða stund
að átta sig á því að Guðmundur var
að leggja til atlögu við næsta togara.
Þeir hreinlega trúðu ekki sínum eig-
in augum: „What kind of a man IS
this Captain Kjærnested?“ hrópaði
einn þeirra. Aldrei hefur hjarta mitt
barist jafnótt af stolti yfir því að vera
Íslendingur.
Ég er stoltur af því að hafa farið til
sjós með Guðmundi Kjærnested, þó
stutt væri. Ég er stoltur af því að
kalla hann vin. Margréti og börnum
þeirra fjórum sendi ég innilegustu
samúðarkveðjur.
Óli Tynes.
GUÐMUNDUR H.
KJÆRNESTED
Guðmundur í brú Týs, er hann lagði upp í síðustu sjóferðina sem skipherra.
Hjartans þakkir til allra þeirra, sem sýndu okkur
hlýhug og vináttu vegna andláts og útfarar eigin-
manns míns, föður okkar, tengdaföður, afa
og langafa,
SIGURÐAR JÓNSSONAR
forstjóra,
Jófríðarstaðavegi 13,
Hafnarfirði.
Sérstakar þakkir færum við starfsfólki á deild A-2 á Landspítala Fossvogi
og sr. Vigfúsi B. Albertssyni.
Vinarkveðjur.
Sigríður Jóhannesdóttir,
Helga Sigurðardóttir, Ólafur Sverrisson,
Jóhannes B. Sigurðsson, Hrönn Ríkarðsdóttir,
afabörn og langafabörn.
Móðir okkar,
INGA HANNA ÓLAFSDÓTTIR,
Kópavogsbraut 86,
Kópavogi,
verður jarðsungin frá Kópavogskirkju í dag,
þriðjudaginn 13. september, kl. 15.00.
Hulda Björg Sigurðardóttir,
Haukur Sigurðsson,
Anna Margrét Sigurðardóttir,
Ólafur Atli Sigurðsson
og aðrir aðstandendur.
Hjartans þakkir til allra þeirra, sem sýndu okkur
hlýhug og samúð við andlát og útför ástkærrar
eiginkonu minnar, móður okkar, tengdamóður,
dóttur og tengdadóttur,
ÁSU BJARNEYJAR ÁSMUNDSDÓTTUR,
Bjarnarvöllum 16,
Keflavík.
Einar Gunnarsson,
Ásmundur Óskar Einarsson, Agnes Ósk Ragnarsdóttir,
Unnur Einarsdóttir,
Unnur Magnúsdóttir, Ásmundur Óskar Þórarinsson,
Unnur Einarsdóttir, Gunnar Álfar Jónsson.
Fósturmóðir mín og systir,
GUÐRÚN ÓLAFSDÓTTIR,
Hraunbúðum,
Vestmannaeyjum,
áður Austurgötu 17,
Keflavík,
sem lést á Hraunbúðum, Vestmannaeyjum, þriðju-
daginn 30. ágúst, verður jarðsungin frá Landa-
kirkju laugardaginn 17. september kl. 14.00.
Þeim, sem vilja minnast hennar, er bent á Minningarsjóð Hraunbúða.
Fyrir hönd aðstandenda,
Ólafur Ormsson,
Ormur Ólafsson,
Sólveig Ólafsdóttir.