Morgunblaðið - 30.09.2005, Page 26

26 FÖSTUDAGUR 30. SEPTEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÞEKKT er að vellíðan í starfi
skiptir miklu hvað varðar starfsgetu,
úthald og einbeitingu. Nú á dögum
örrar tækniþróunar og aukinnar
kröfu um sér-
fræðiþekkingu skiptir
þetta enn meira máli í
atvinnulífinu þegar
rekstur fyrirtækja
byggist fremur á and-
legri hæfni en end-
ingu véla í verksmiðju
áður fyrr. Nýlegar
rannsóknir benda til
þess að álag og streita
fari vaxandi og að
álagstengd vanlíðan
og hætta á kulnun í
starfi valdi vaxandi
vanlíðan starfsmanna,
ásamt umtalsverðri truflun í rekstri
fyrirtækja.
Kulnun er langvinnt, neikvætt, at-
vinnutengt ástand hjá annars eðli-
legu fólki. Einkennin eru þreyta,
áhugaleysi, depurð og kvíði ásamt
framtaksleysi og skertri getu. Fram
koma breytt viðhorf með neikvæðni
og vanmætti og breytt hegðun með
pirringi og truflun á skapstjórn og
neikvæðum samskiptum. Þetta sál-
ræna ástand getur myndast án þess
að einstaklingurinn geri sér grein
fyrir því. Oft lendir einstaklingurinn
í vítahring þegar hann reynir af van-
mætti að takast á við vandamálin og
ef ekkert er að gert getur þetta
ástand leitt til alvar-
legra vanlíðunar með
þjáningarfullum lík-
amlegum og andlegum
einkennum eins og
verkjum, svefntrufl-
unum, depurð og kvíða
sem valdið geta var-
anlegri skerðingu á
vinnugetu. (Stuðst er við
skilgreiningar Schaufeli
& Enzmann frá 1998.)
Öll erum við mannleg
og þörfnumst hvatn-
ingar og hróss. Við
þörfnumst líka umburð-
arlyndis og leiðbeininga og stuðn-
ings. Að auki þörfnumst við hvíldar.
Þrátt fyrir að þetta sé okkur öllum
ljóst eru algengar villur í skipulagi
fyrirtækja að meiri krafa er gerð en
einstaklingurinn ræður við. Tíma-
pressan er of mikil og rík krafa um
tækniþekkingu en skortur á upplýs-
ingum og stuðningi. Mönnum er
veitt ábyrgð án valds til að ráðstafa
fjármunum eða mannafla til verk-
efnanna, skipulagsbreytingar eru
tíðar og markmið óskýr. Sérfræð-
ingar telja sérstaklega neikvætt
þegar of flókið skipurit er í stórum
fyrirtækjum með óljósri verkaskipt-
ingu og ófaglegum metorðastiga.
Miklar rannsóknir fara nú fram á
þessu sviði vinnuverndar og þeir
þættir sem teljast sérlega neikvæðir
eru þegar mikið er um gagnrýni en
lítið um hrós, eftirlit og ofríki, fjar-
lægur og ópersónulegur foringi,
skipanir og reglur, starfsfólk þol-
endur með takmarkað umboð til at-
hafna, vanda sópað undir teppið eða
starfsfólki veitt áminning án ástæðu,
skrifræði og ofurskipulögð verka-
skipting þar sem viðkomandi fær lít-
ið svigrúm til að sérþekking hans
nýtist sem best.
Óheilbrigð viðhorf stjórnenda eru
að líta á streitu sem einkamál starfs-
mannsins og gjarnan vísa í einkalíf
og persónuleika viðkomandi sem
einu orsök streitu og að þögn sé álit-
in samsvara samþykki og ánægju. Í
slíku umhverfi er hætta á að starfs-
menn fái ekki aðgang að upplýs-
ingum er varða starfið og að fram
komi óréttmæt og ómálefnaleg
gagnrýni. Breytingar eru þá gerðar
á vinnuferlum án samráðs. Einstakir
starfsmenn eru útilokaðir frá um-
ræðum og ákvarðanatöku, nið-
urlægðir og jafnvel hafðir að athlægi
og slúðrað um þá.
Í kjölfar fjölmargra rannsókna og
umfjöllunar erlendis er vaxandi
áhugi rekstraraðila og stjórnvalda á
úrbótum. Hérlendis eru í gildi
Vinnuverndarlög um aðbúnað, holl-
ustuhætti og öryggi á vinnustöðum
nr. 46 frá 1980 með breytingum frá í
mars 2003 ásamt tilheyrandi reglu-
gerð þar sem fjallað er um ríkari
kröfu um ábyrgð vinnuveitanda ekki
aðeins á vinnuvernd gegn slysum og
líkamlegum meinum heldur einnig
vörnum gegn sál- og félagslegum
streituvöldum og skyldu vinnuveit-
anda til að stuðla að andlegri vellíð-
an starfsfólks.
Forvarnir
Hið neikvæða streituferli felur í
sér stigvaxandi vel þekkt einkenni.
Því er með vissri þekkingu og aðgát
hægt að sjá fyrir hvar vandamál
geta myndast í fyrirtækjum. Til eru
forvarnaraðgerðir í formi fræðslu,
stuðnings, skipulags og ef þörf kref-
ur sérhæfðrar meðferðar.
En einnig þarf að huga að heil-
brigði vinnustaðarins. Þegar liggja
fyrir ágætar rannsóknir á þessu
sviði sem gefa góðar leiðbeiningar
um hvaða leiðir gefi bestan árangur.
Á vinnustað þarf að ríkja samvinna
og nýsköpun. Starfsfólk á að vera
þátttakendur með hæfilegt umboð
til athafna. Ræða skal vandamál op-
inskátt og leitað sameiginlegra
lausna. Breytingum er þá tekið sem
áskorun. Skapa þarf möguleika á
sveigjanlegri verkaskiptingu.
Heilbrigð viðhorf stjórnenda eru
að viðurkenna að streita getur verið
vandamál. Ræða þarf opinskátt um
álag og lausnir til þess að auka
stjórn og vellíðan starfsfólks. Líta
ber á álagsstjórnun sem hluta af
daglegum rekstri. Forvörnum er
sinnt, bæði einstaklingsbundið og í
skipulagi fyrirtækisins.
Fyrirtækið og starfsemi þess er
fyrst og fremst byggt upp af mann-
eskjum. Furðu oft gleymist að taka
tillit til eiginleika þeirra og getu!
Kulnun í starfi
Ólafur Þór Ævarsson
fjallar um starfsgetu ’Mönnum er veittábyrgð án valds til að
ráðstafa fjármunum eða
mannafla til verkefn-
anna, skipulagsbreyt-
ingar eru tíðar og mark-
mið óskýr.‘
Ólafur Þór Ævarsson
Höfundur er geðlæknir og
streituráðgjafi og framkvæmdastjóri
Forvarna ehf.
TENGLAR
..............................................
(www.forvarnir.net)
(www.stress.is).
BARÁTTA landsstjórnarinnar
við öryrkja og eldri borgara hefur
borið svo góðan árangur að undran
sætir. Þessi ánægjulega staðreynd
ásamt vel heppnaðri sölu símans
gerir það að verkum að nú er rétti
tíminn til að hugsa stórt. Eyða
peningum, velta sér upp úr pen-
ingum og hugsa stórt.
Lengi hefur sinfón-
íusveitin okkar mátt
gera sér að góðu að
spila í bíói. Í þessu
bíói hefur verið rekin
margvísleg starfsemi.
Háskólinn hefur nýtt
húsið vel og ráð-
stefnuhald er um-
fangsmikið og svo eru
bíósýningar alla daga
nema fimmtudaga yfir
vetrarmánuðina.
Þannig má segja að
rekstrarumhverfi
hljómsveitarinnar sé hagkvæmt
sem verða má, að því leyti sem
snýr að ríkiskassanum og borg-
arsjóði. Eru þá ekki allir ánægðir,
er nokkur að kvarta? Jú, mörg
hundruð milljóna halli á rekstr-
inum hefur valdið opinberum að-
ilum hugarangri og hefur rauna-
söngur þeirra verið árviss.
Á hinn bóginn er spurt. Hver er
þörf hljómsveitarinnar? Há-
skólabíó tekur 900 manns í sæti.
Vegna lélegs hljómburðar og
byggingarlags hússins situr enginn
í aftari bekkjum salarins sem er í
alvöru að hlusta á tónlist. Þannig
að í raun tekur húsið 700 manns í
sæti. Sjaldnast er uppselt og varla
nema þegar frægir einleikarar eða
stjórnendur vinna með sveitinni.
Aðsókn á tónleika hefur alls ekki
aukist í samræmi við íbúafjölgun á
höfuðborgarsvæðinu. Þetta er
staðreynd þrátt fyrir að miðaverð
er mjög hagstætt, sem gerir það
hins vegar að verkum að stundum
má sjá verkafólk með tónlistar-
áhuga smeygja sér inní Háskólabíó
á fimmtudagskvöldum
Hallir eiga það sammerkt með
öðrum húsum að þær þurfa við-
hald, meira en venju-
leg hús og einnig
kostar dálítið að reka
hallir, ennþá meira en
venjuleg hús. Og síð-
ast en ekki síst út-
heimtir stærra tónlist-
arhús mun stærri
hljómsveit. Með öðr-
um orðum. Ef ráða-
mönnum hefur blætt í
augum kostnaðurinn
við rekstur hljóm-
sveitarinnar, er það
smámunir miðað við
það sem koma skal.
1.800 manna salur. Það hljómar vel
í ræðu. En 80 manna sinfón-
íuhljómsveit hljómar ekki vel í
hálftómum sal. Hvar ætla menn að
draga upp tónlistarunnendur í
svona litlu samfélagi, þegar millj-
ónaborgir eru að draga saman
seglin á þessu sviði? Því miður á
klassísk tónlist svokölluð undir
högg að sækja. Fjölbreytt önnur
afþreying er komin í staðinn. Tón-
listarhöllin er geggjuð hugmynd
og verður þungur baggi á sam-
félaginu. Og þetta segi ég sem
mikill tónlistaráhugamaður og
skattgreiðandi.
Um minnismerki
Í borgarumræðunni er heitt í
kolunum. Tekist er á útaf minn-
ismerki sem sumum finnst vanta
sárlega af Tómasi Guðmundssyni,
borgarskáldi. Aðrir vilja fá figúru
af konu. Ekki ætla ég að blandast í
þær deilur, en vildi benda á að
þegar er til minnismerki um Tóm-
as. Skáld hafa það framyfir flesta
menn að þau smíða sjálf sín eigin
sigurlaun. Hinsvegar er ekki látið
mikið með ljóð nú um stundir sem
eru þó undirstaða listrænnar fram-
setningar á orði. Í upphafi var ljóð
og lag.
Hvað skal gera til bóta, spyrð
þú, lesandi. Stundum les ég aug-
lýsingar um að Guðjón Friðriksson
fari um hverfi borgarinnar og sýni
hús og fræði um sögu þeirra, sem
er ágætt framlag mæts manns.
Ljóðaganga væri ágæt nýbreytni.
Borgarskáldin eru mörg og þau
hafa líka búið í húsum og ekki öll-
um háreistum. Ljóð má viðhafa við
margs konar tilefni. Borgin hefur
notað leiklistarnema til að leika fífl
á götum úti. Það mætti breyta til
og lesa ljóð á götuhornum með eða
án tónlistar. Kannski á ég ein-
hvern tímann eftir að segja við
mitt fólk: Eigum við ekki að koma
niður á Austurvöll? Þorsteinn frá
Hamri les ljóð undir styttunni af
Jóni Sigurðssyni.
Sturlungar á kreiki
Ærin hneykslan fer um þjóðlífið
og er engu líkara en sumum finn-
ist við ættum að búa í sótthreins-
uðu umhverfi. Valdabarátta þekk-
ist í dýraríkinu öllu. Ef við skoðum
sögu þjóðarinnar er ljóst að við
höfum ekki farið varhluta af svipt-
ingum. Nokkur tímabil standa
kannski uppúr eins og t.d. sturl-
ungaöldin og áratugirnir kringum
siðbreytinguna, þar sem barátta
um völd yfirskyggði annað. Einnig
má benda á fyrstu ár verkalýðs-
hreyfingarinnar, sem var barátta
vinnandi stétta um að ná einhverju
valdi yfir lífi sínu.
Mér finnst ekkert óeðlilegt við
það að hinir ýmsu hópar takist á
um völd og áhrif, enda ber það
vott um líf og umbreytingar. Ekki
viljum við einræði pólitískra afla
eða efnahagslegra.
Hins vegar hef ég áhyggjur af
því hvernig stjórnvöld deila út
embættum með hliðsjón af póli-
tískum skoðunum umsækjenda
frekar en hæfni. Ég hef t.d oft
heyrt lögreglumenn tala um það að
yfirmannsstöðum á þeim bæ sé út-
deilt pólitískt.
Að lokum vil ég lýsa hneykslan
minni á því hvernig einkalíf ágæts
manns er dregið fyrir sjónir okkar
lesenda sem kemur það ekkert við.
Sjálfur hef ég sent Styrmi nokkra
pistla og haldið fram skoðunum
sem honum eru ógeðfelldar, en
hann hefur ávallt tekið mér vel og
miklu betur en ég gat búist við.
Geggjun í góðæri
Jóhannes Eiríksson fjallar um
sitthvað athugavert í þjóðlífinu ’Ærin hneykslan ferum þjóðlífið og er engu
líkara en sumum finnist
við ættum að búa í sótt-
hreinsuðu umhverfi.‘
Jóhannes Eiríksson
Höfundur er prentari.
Sími 533 4040
Fax 533 4041
Ármúla 21 • Reykjavík
kjoreign@kjoreign.is • www.kjoreign.is
TRAUST OG ÖRUGG ÞJÓNUSTA
jöreign ehf
Opið mán.–fim. frá kl. 9–18,
fös. frá kl. 9–17.
MJÖLNISHOLT - RVÍK
LUNDABREKKA - KÓPAVOGI
Falleg og mikið endurnýjuð 3ja herb.
íbúð á 1. hæð, jarðhæð, í tvíbýlishúsi.
Stærð 63,2 fm. Nýl. innréttingar. End-
urnýjað rafmagn og vatnslagnir. Sam-
eiginleg lóð. Góð staðsetning. Laus
fljótlega. Verð 15,8 millj.
Nr. 5235
Falleg og mikið endurnýjuð 3ja herb.
íbúð á efstu hæð. Stærð íbúðar
er 86,5 fm. Sérinngangur af saml.
svölum. Nýtt eikarparket á gólfum.
Suðursvalir. Fallegt útsýni. Laus
strax. Verð 16,9 millj. Nr. 5243
Dan V.S. Wiium hdl., lögg. fasteignasali
SNÆLAND - FOSSVOGI
Mjög falleg 4ra herb. endaíbúð á mið-
hæð í litlu fjölbýli á fallegum og róleg-
um stað í Fossvogi, alls 92,5 fm. Eik-
arparket á holi, gangi, stofu og öllum
svefnherbergjum. Fallegt útsýni. Suð-
ursvalir. Verð 22,9 millj. Nr. 5234
HLÍÐARHJALLI - KÓPAVOGI
Góð 4ra herb. íbúð á 2. hæð í fjölbýli.
Suðursvalir. Gott útsýni. Örstutt í alla
þjónustu, skóla, kirkju og verslanir.
Stór sameiginleg lóð. Hús í góðu
ástandi. Verð 18,8 millj. Nr. 5240
KIRKJUTEIGUR
Góð efri sérhæð, um 134,9 fm. Hús
og sameign í góðu ástandi. Tvær
saml. stofur og þrjú svefnherbergi.
Suðursvalir. Stutt í Laugardalinn, hús
í góðu ástandi. Laust strax. Nr. 5193
Fréttir í tölvupósti