Morgunblaðið - 20.11.2005, Síða 34

34 SUNNUDAGUR 20. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
16. nóvember 1975: „Seðla-
bankinn tilkynnti í fyrradag
að hann hefði gert mesta láns-
samning, sem íslenzkur aðili
hefur gert, með töku 7500
milljóna kr. erlends láns, sem
gripið verður til, ef nauðsyn
krefur, til þess að tryggt sé,
að Íslendingar geti staðið við
greiðsluskuldbindingar sínar
út á við. Í greinargerð, sem
Seðlabankinn hefur sent frá
sér vegna þessarar lántöku,
segir bankastjórn Seðlabank-
ans m.a.:
„Bankastjórn Seðlabank-
ans vill þess vegna, að það
komi skýrt og ótvírætt fram,
að þetta lánsfé er ekki tekið til
þess að fjármagna fram-
kvæmdir eða koma í stað inn-
lendra ráðstafana, er dragi úr
innflutningi og greiðsluhalla
við aðrar þjóðir. Á hinn bóg-
inn hlýtur Seðlabankinn að
setja það mark öllu ofar, að
Íslendingar geti ætíð staðið
við skuldbindingar sínar út á
við, en bregðist það er hætt
við, að þeir glati lánstrausti
sínu með alvarlegum afleið-
ingum fyrir afkomu almenn-
ings og efnahagslegar fram-
farir. Það er einnig mikilvægt,
að greiðslustaða þjóðarbúsins
verði aldrei svo þröng, að
stjórnvöldum gefist ekki færi
á að takast á við efnahags-
vandann með skipulegum
hætti en neyðist í þess stað til
að grípa til skyndiráðstafana.“
. . . . . . . . . .
17. nóvember 1985: „Á föstu-
daginn urðu söguleg þáttaskil
í deilunum á Írlandi, þegar
forsætisráðherrar Breta og
Íra rituðu undir samkomulag,
sem leysir deilur milli rík-
isstjórna landanna um stjórn
mála á Norður-Írlandi. Með
samkomulaginu fellur írska
stjórnin frá kröfum um yf-
irráð yfir Norður-Írlandi en
hlýtur í staðinn takmarkaðan
rétt til að hlutast til um stjórn
mála þar og gæta hagsmuna
kaþólska minnihlutans.
Því miður er ekki líklegt, að
samkomulagið bindi enda á
átökin á Norður-Írlandi.“
. . . . . . . . . .
19. nóvember 1995: „Líflegar
umræður á Alþingi í fyrradag
um veiðileyfagjald í tilefni af
tillögu, sem þingmenn Þjóð-
vaka hafa flutt, sýna að málið
er komið á dagskrá Alþingis.
Það eitt út af fyrir sig er mik-
ill áfangi, þar sem þingmenn
hafa vikist undan því að taka
þetta mikla hagsmunamál
þjóðarinnar til alvarlegrar
umræðu á helsta umræðu-
vettvangi hennar, sem Alþingi
er.
Þá vekur það einnig athygli,
að þrír þingflokkar hafa nú
lýst stuðningi við veiðileyfa-
gjaldið, þ.e. þingflokkar Þjóð-
vaka, Alþýðuflokks og
Kvennalista. Að auki lýsti
talsmaður Alþýðubandalags-
ins í umræðunum, Ólafur
Ragnar Grímsson, sig
reiðubúinn til að styðja tillögu
Þjóðvakaþingmanna með ein-
hverjum breytingum. Síðast
en ekki síst lýsti einn af hinum
nýju þingmönnum Sjálfstæð-
isflokksins, Pétur Blöndal, yf-
ir fylgi við greiðslu fyrir veiði-
leyfi og Friðrik Sophusson,
fjármálaráðherra og varafor-
maður Sjálfstæðisflokksins,
ítrekaði fyrri afstöðu sína til
málsins.
Það fór ekki fram hjá nokkr-
um frambjóðanda í kosninga-
baráttunni vegna þingkosn-
inganna sl. vor, að fylgi við
veiðileyfagjald hefur stórauk-
ist meðal þjóðarinnar. Fram-
bjóðendur gerðu sér glögga
grein fyrir því, að þeir gætu
tæpast komið til fundar við
kjósendur að fjórum árum
liðnum án þess að geta vísað
til þess að einhver árangur
hefði náðst í þessum efnum.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs insr
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
U
m þessar mundir eru Ak-
ureyringar að fjalla um
hugmyndir sem fyrir
liggja um endurnýjun og
uppbyggingu miðbæjar
Akureyrar. Það sem er at-
hyglisvert við þær tillögur
fyrir utan efni þeirra er
hvernig þær hafa orðið til. Í frásögn Morgun-
blaðsins sl. föstudag af samtali við Kristján Þór
Júlíusson, bæjarstjóra á Akureyri, segir m.a.:
„Kristján Þór sagði verkefnið Akureyri í önd-
vegi tímamótaviðburð í skipulagsmálum hér á
landi enda hefði framtakið vakið verulega athygli
meðal fagfólks innanlands og utan og til þess
hefði verið kostað miklu, bæði hvað varðar tíma
og peninga. Tillögurnar byggðust á traustari
grunni en flestar hliðstæðar skipulagsáætlanir,
sem hér hefðu verið gerðar. Um 10% íbúa Ak-
ureyrar sóttu íbúaþing í Íþróttahöllinni í sept-
ember á liðnu ári, þar sem hugur þeirra til mið-
bæjarins var kannaður og þeir skiluðu tillögum
sínum. Niðurstöður þessa íbúaþings lágu til
grundvallar alþjóðlegri hugmyndasamkeppni en
í þá keppni bárust fjölmargar tillögur, 151 alls frá
40 þjóðlöndum. Tillögurnar sem hlutu verðlaun í
keppninni voru allar í góðum samhljómi við
áherzlur íbúanna, sem fram komu á þinginu …
Íbúar Akureyrar vilja stórmarkað á miðbæjar-
svæðinu og í tillögu stýrihópsins er gert ráð fyrir
að verzlun af því tagi rísi á svonefndum Sjallareit,
sunnan við veitingahúsið Sjallann … Skýrt kom
fram á íbúaþinginu, að bæjarbúar vilja ekki há-
hýsi á þessum slóðum. „Við hlustum á bæjarbúa,
þeir gáfu þessa forsögn, þeir vilja ekki háhýsi í
miðbænum, “ sagði bæjarstjóri.“
Vinnubrögðin við mótun hugmynda um upp-
byggingu miðbæjarins á Akureyri eru í samræmi
við þær hugmyndir, sem smám saman hafa verið
að ryðja sér til rúms meðal sveitarstjórnarmanna
hér á landi, að það sé sjálfsagt og eðlilegt að hafa
sem mest samráð við íbúa viðkomandi sveitarfé-
lags um grundvallarákvarðanir um þróun og
uppbyggingu viðkomandi sveitarfélags.
Það er áreiðanlega rétt hjá Kristjáni Þór að
hugmyndin um náið samráð við íbúana hefur í
þessu tilviki verið útfærð með þeim hætti að telja
megi að um tímamót sé að ræða í slíkri vinnu.
Fleiri sveitarfélög hafa efnt til íbúaþinga á
undanförnum árum í því skyni að hafa samráð við
íbúana og eitt slíkt verður haldið í Kópavogi í
dag, laugardag, þegar þetta Reykjavíkurbréf er
ritað.
Íbúaþing og úrvinnsla úr hugmyndum, sem
fram koma á slíkum þingum, eru ein aðferð til
þess að hafa slíkt samráð. Önnur er bein at-
kvæðagreiðsla meðal íbúa sveitarfélags um til-
tekin mál og þá ekki sízt skipulagsmál. Slík at-
kvæðagreiðsla fór fram meðal íbúa á
Seltjarnarnesi fyrir nokkru. Þar höfðu staðið
miklar deilur um skipulagsmál. Ákveðnir kostir
voru lagðir fyrir íbúana í almennri atkvæða-
greiðslu. Niðurstaða fékkst. Hver getur deilt við
þann dómara? Enginn. Niðurstaða fékkst með
lýðræðislegum hætti og deilur fallnar niður.
Slík atkvæðagreiðsla fór fram meðal íbúa
Reykjavíkur fyrir nokkrum árum um framtíð
Reykjavíkurflugvallar. Fram hjá niðurstöðu
þeirrar atkvæðagreiðslu er ekki hægt að ganga,
hvort sem mönnum líkar betur eða ver.
Er íbúalýðræði
orðin tóm?
Í þessu samhengi er
athyglisvert að sjá hve
mikil reiði virðist hafa
brotizt fram á opnum
fundi, sem efnt var til með íbúum Grafarvogs um
Sundabraut sl. fimmtudagskvöld. Þar sagði El-
ísabet Gísladóttir, formaður íbúasamtaka Graf-
arvogs, m.a.:
„Íbúalýðræði er orðin tóm, því miður. Við er-
um kölluð til skrafs og ráðagerða, eftir að búið er
að ákveða alla hluti, og svo er okkur talin trú um
að það hafi verið haft samráð við okkur.“
Í frásögn Morgunblaðsins af þessum fundi
daginn eftir, föstudag, sagði jafnframt:
„Elísabet sagði hugmyndina um samráð við
íbúa einfaldlega tízkuhugtak, sem lítið væri að
marka, enda ekki skilgreint hvað í því fælist …
Guðmundur Arason, formaður nýstofnaðra Íbúa-
samtaka Laugardals, sagði það grundvöll þess að
hægt væri að tala um samráð við íbúa að bornir
væru undir þá fleiri en einn kostur og helzt fleiri
en þeir þrír, sem hefðu lengi verið uppi á borðinu;
jarðgöng, hábrú og hin svokallaða innri leið.
Hann benti á að aldrei hefði verið gerð tilraun til
þess að meta tap íbúa vegna lækkandi húsnæð-
isverðs, sem tengdist Sundabrautinni, einblínt
hefði verið á kostnaðinn.“
Þessi viðbrögð benda til þess, að ekki hafi verið
vandað nægilega vel til samráðs við íbúa Graf-
arvogs um Sundabraut og afar slæmt ef hug-
myndin um samráð við íbúa og beint lýðræði fær
á sig óorð af þeim sökum meðal fólks. Bersýnilegt
er að einhverjir íbúar Grafarvogs a.m.k. líta svo
á, að samráð við þá varðandi Sundabraut hafi
verið tóm sýndarmennska.
Vaxandi fylgi
Þótt einhverjir hnökr-
ar komi fram við fram-
kvæmd hugmyndar-
innar um samráð við almenning og beint lýðræði
er þó ljóst, að hún nýtur vaxandi fylgis jafnt með-
al stjórnmálamanna, sem almennings. Íbúaþing
eru yfirleitt vel sótt og þátttaka í þeim atkvæða-
greiðslum, sem fram hafa farið, viðunandi. Aug-
ljóst er að umræður á íbúaþingum leiða út í þjóð-
félagið með ýmsum hætti og beinar
atkvæðagreiðslur örva umræður á opinberum
vettvangi um þau málefni, sem kjósa á um.
Fyrir einu ári tók Samfylkingin af skarið um
stuðning við beint lýðræði og Reykjavíkurlistinn
efndi til atkvæðagreiðslunnar meðal almennings
um framtíð Reykjavíkurflugvallar. Fyrr á þessu
ári lýstu bæði Björn Bjarnason dómsmálaráð-
herra og Hanna Birna Kristjánsdóttir, sem nú er
orðin einn af forystumönnum Sjálfstæðisflokks-
ins í borgarstjórn Reykjavíkur, stuðningi við
þessar hugmyndir, sem er mikilsvert því að fram
að þeim tíma hafði þeim verið sýndur takmark-
aður áhugi innan Sjálfstæðisflokksins.
Grunnhugmyndin að baki beinu og milliliða-
lausu lýðræði eins og henni var lýst í blaðauka,
sem Morgunblaðið gaf út í maímánuði 1997 og
var þýðing í heild á sérútgáfu brezka tímaritsins
Economist, er einföld og skýr. Hana má orða á
þennan veg:
Allur almenningur er nú orðinn vel menntaður
og vel upplýstur. Í raun má segja, að hinn al-
menni borgari hafi nú aðgang að öllum sömu upp-
lýsingum og kjörnir fulltrúar fólksins, hvort sem
er í sveitarstjórnum eða á Alþingi. Þar af leiðandi
er hinn almenni borgari jafn fær um að mynda
sér skoðun á tilteknum álitamálum og hinir
kjörnu fulltrúar. Þess vegna liggur beint við að í
stað þess að allar ákvarðanir séu teknar á vett-
vangi fulltrúalýðræðisins séu stærstu ákvarðanir
teknar í beinni kosningu.
Kostirnir við þá aðferð eru margvíslegir. Með
aðferðum hins beina lýðræðis, þ.e. í almennri at-
kvæðagreiðslu, er hægt að höggva á hnútinn og
afgreiða deilumál, sem stundum hafa staðið árum
saman á þann hátt að ekki verður lengur um
deilt. Með því að leggja ákveðin stór skipulags-
mál í sveitarfélögum undir dóm kjósenda í beinni
atkvæðagreiðslu er komið í veg fyrir að alls kyns
sérhagsmunir hafi áhrif á ákvarðanir sveitar-
stjórnarmanna.
Þessi aðferð getur líka unnið gegn þeirri aug-
ljósu hættu, sem að lýðræðinu á Íslandi steðjar
nú vegna prófkjöra flokkanna og áhrifa pening-
anna á þau prófkjör. Þegar frambjóðendur í próf-
kjörum taka við fjárstuðningi frá fyrirtækjum, í
tilviki sveitarstjórnarkosninga, t.d. frá bygging-
arfyrirtækjum og öðrum verktökum, er augljós
hætta á því, að sérhagsmunir viðkomandi aðila
geti haft áhrif á afstöðu viðkomandi borgarfull-
trúa eða bæjarfulltrúa til skipulagsmála, þar sem
mikið getur verið í húfi fyrir slíka aðila. Ef slíkar
ákvarðanir eru teknar í beinum kosningum er
sveitarstjórnarmaðurinn ekki í þeirri erfiðu
stöðu, sem hann ella getur lent í.
Einu alvöru rökin, sem fram hafa komið gegn
beinu lýðræði, eru einfaldlega að hinn almenni
borgari verði eftir því sem frá líður áhugalítill eða
áhugalaus um að taka þátt í slíkri atkvæða-
greiðslu og m.a. bent á reynslu Svisslendinga í
þeim efnum. Vissulega getur verið að reynslan
yrði sú. En eftir sem áður á hinn almenni borgari
með þessum hætti kost á því að taka þátt í þeirri
ákvörðun, sem um er að ræða. Geri hann það ekki
er það hans mál. Auðvitað verður enginn neydd-
ur til að koma á kjörstað.
Beint lýðræði
og endurskoðun
stjórnarskrár
Umræður um beint
lýðræði hafa að sjálf-
sögðu blandast inn í
umræður um endur-
skoðun stjórnarskrár.
Það liggur beint við að
sú aðferð komi í staðinn fyrir þann rétt, sem for-
seti Íslands hefur nú skv. 26. grein stjórnarskrár-
innar og mestar umræður urðu um á síðasta ári.
Ef marka má þær umræður, sem fram hafa
farið, verður að telja, að almenn pólitísk sam-
staða sé um að taka ákvæði um beint og milliliða-
laust lýðræði inn í stjórnarskrá á þann veg, að
þjóðaratkvæðagreiðsla geti farið fram um tiltek-
in mál á tilteknum forsendum. Það liggur t.d.
beint við að efnt hefði verið til slíkrar atkvæða-
greiðslu um Kárahnjúkavirkjun. Hefði það verið
gert og slík virkjun samþykkt í almennri at-
kvæðagreiðslu er ljóst að andstæðingar virkjun-
Á GÖTUNNI
Árni Magnússon félagsmálaráð-herra upplýsti í svari vegnafyrirspurnar Jóhönnu Sig-
urðardóttur á Alþingi í fyrradag, að
49 einstaklingar væru heimilislausir
og væru þeir langflestir í Reykjavík.
Ráðherrann sagði jafnframt, að
flestir í hópnum væru einhleypir
karlar á aldrinum milli þrítugs og
fimmtugs og að í hópnum væru fimm
konur. Um 74% af hópnum væru ör-
yrkjar og langflestir glímdu bæði
við fíkn og geðraskanir. Þetta fólk
heldur til á götum Reykjavíkur og
gistir eina nótt í einu á hverjum
stað, stundum í gistiskýli, stundum í
yfirgefnu húsnæði og hjá lögreglu.
Jafnframt skýrði félagsmálaráð-
herra frá því að opnuð yrðu tvö
heimili í Reykjavík fyrir samtals
sextán húsnæðislausa einstaklinga
og mundi rekstur annars þeirra
hefjast á næsta ári og hins ári síðar.
Það er gott að vita, að ekki er yfir
100 einstaklinga að ræða eins og
kom fram í umræðum um þessi mál
árið 2004. Og ástæða til að þakka
Jóhönnu Sigurðardóttur fyrir að
halda þessu máli vakandi með fyr-
irspurnum á Alþingi.
En 49 einstaklingar á götunni eru
of margir. Þar á enginn að vera.
Árni Magnússon hefur hins vegar
sýnt bæði fyrr og nú, að hann tekur
þetta vandamál alvarlega. Það er já-
kvætt að heimili fyrir þetta fólk
verða opnuð á næsta og þarnæsta
ári.
En er ekki hægt að finna ein-
hverja bráðabirgðalausn þangað til?
ER „ÓDÝRASTI“ KOSTURINN
ÓDÝRASTUR?
Töluverðar umræður eru á meðalfólks um nýju Hringbrautina.
Ótrúlega margir eru þeirrar skoðun-
ar, að framkvæmdin sé misheppnuð
og betra hefði verið að setja götuna í
stokk eins og ýmsir bentu á áður en
framkvæmdir hófust. Sá kostur var
hins vegar mun dýrari.
Nú eru að hefjast miklar umræður
um hina svonefndu Sundabraut. Þar
er tilhneiging til að velja ódýrasta
kostinn. En er hann alltaf ódýrastur?
Við upplifum nú þýðingu þess að sjá
langt fram í tímann í skipulagsákvörð-
unum. Við upplifum það á hverjum
degi á götum Reykjavíkur og ná-
grannabyggða, að sú framsýni hefur
ekki alltaf verið til staðar. Og afleið-
ingar þess geta orðið hrikalegar fyrir
þau hverfi, sem helztu umferðaræðar
liggja um, og bílamergðin að verða
óþolandi, bæði fyrir ökumenn og íbúa.
Það er líka ljóst, að vanhugsaðar
ákvarðanir á þessu sviði geta kallað á
margfaldan kostnað að lokum miðað
við það, sem upphaflega var talið.
Af þeim sökum er mikilvægt að
hlusta vel á það, sem íbúar Grafarvogs
segja nú um Sundabraut. Og ríkis-
stjórnin, sem virðist hafa bundið
framlag sitt við eina ákveðna leið, þarf
líka að íhuga vel, hvort það sé skyn-
samlegt. Lega Sundabrautar er ein-
hver mikilvægasta ákvörðun, sem
skipulagsyfirvöld standa nú frammi
fyrir.