Morgunblaðið - 27.11.2005, Page 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 27. NÓVEMBER 2005 11
María var afskaplega greind kona, fljúg-
andi hagmælsk og Matthías Jochumsson kom
oft í heimsókn til að drekka kaffisopa og njóta
andríkra samræðna. Þegar pabbi dó, var
mynd af Maríu sú eina í veskinu hans.
Þessi langamma mín var ákaflega ljóðelsk
og það gekk til Olgeirs og áfram til pabba.
Þegar hann var í gagnfræðaskóla á Akureyri,
bjó hann hjá afa og ömmu í Barði og þá náðu
þau María svona rosalega vel saman. Þau
voru sálufélagar. Ég reyndi að grafa upp allt
sem ég gat um þessa konu og vill geta þess, að
bæði Hulda Stefánsdóttir og Örlygur Sig-
urðsson skrifuðu um hana.“
– Var faðir þinn hagmæltur?
„Aldrei svo ég viti. En hann elskaði ljóð. Og
líka tónlist og var hann þó laglaus og ómögu-
legur til söngs.
Ég man til dæmis hvað hann var hrifinn,
þegar Jakobína Sigurðardóttir sendi honum
ljóðið Hvort var þá hlegið í hamri?, sem hún
dagsetti 25. október 1953. Hann bókstaflega
sveif um gólfið þegar hann las það.
Og mikið var stolt hans yfir því að Davíð
Stefánsson skyldi senda honum Hrærek kon-
ung í Kálfskinni til birtingar í fyrsta hefti
Réttar.“
Í ræðum sínum vitnaði faðir minn oft í ís-
lensk ljóðskáld. Greip hann þá bók ofan úr
hillu til þess að ganga úr skugga um að ljóð-
línan sem hann hugðist beita væri nákvæm-
lega rétt. Þá gaf hann sér stundum tíma til
þess að lesa allt erindið og jafnvel allt ljóðið
upphátt fyrir bæði sjálfan sig og mig. Við lest-
urinn tók hann fyrst af sér gleraugun og las
síðan. Þótti okkur systkinunum það ævinlega
skoplegt. Ánægjusvipur færðist yfir alvöru-
gefið andlit hans, skáldið var svo skorinort og
efni kvæðisins féll svo vel að því sem hann
vildi segja. Undurvænt þótti föður mínum um
þessi ljóð. Þau höfðu flest fylgt honum frá því
að hann var lítill drengur, voru hluti af honum
sjálfum.
„Það hefur stundum hvarflað að mér að það
væri mikil synd að hann fór í pólitíkina, en
ekki sagnfræði eða bókmenntir.
En það stóð aldrei til. Þegar hann var að
lesa undir stúdentspróf, skrifaði hann föður
sínum: „Það getur vel skeð að ég studeri en
lífsstarfið verður að líkindum helgað Socail-
ismanum. Við tölum um það í sumar.““
Bezti og fallegasti maður í heiminum
– Heldur þú að þér hafi tekizt að finna vel-
flest bréf Einars?
„Nei. Það er af og frá. Hann tók aldrei nein
afrit sjálfur og mörg bréfanna hafa glatazt hjá
viðtakendum. Ég skrifaði víða og spurðist fyr-
ir um bréf frá Einari, en það kom minna út úr
því en ég vænti. Meðal annars talaði ég við
son góðs vinar Einars á Akureyri, en móðir
hans hafði þá brennt öll bréfin frá honum. Það
sama var upp á teningnum í Austurríki, en
Einar skrifaðist lengi á við blaðamann þar í
landi. Ekkja þessa manns hafði eyðilagt bréf-
in, þar sem hún vissi ekki hvað hún ætti annað
við þau að gera.
Það eru því margar óráðnar gátur ennþá,
þótt ég hafi reynt að fylla upp í skörðin eftir
beztu getu.“
– Hvernig viltu lýsa föður þínum?
Við sem þekktum Einar Olgeirsson best
munum hvernig hann átti vanda til að ganga
fram og aftur löngum stundum í Norðurmýr-
arstofunni á móleitu flókaskónum sínum.
Hann þrammaði markvisst frá gömlu skrif-
borði föður síns sem stóð við horngluggana á
litla kontórnum sem var eins og innskot úr
stofunni og að rennihurðinni sem aðskildi
borðstofuna frá henni. Þegar mikið var í húsi,
stikaði hann stórum, kreppti hnefana og
muldraði setningar eða ljóðlínur fyrir munni
sér. Þá var hann að semja áramótahugleið-
ingu í Þjóðviljann, hvassyrta ræðu fyrir þing-
fund eða tölu fyrir krassandi útvarpsumræð-
ur. Annað veifið settist hann niður, greip í
hönd sér brúnleita sjálfblekunginn, sem hann
notaði áratugum saman, og beitti honum líkt
og spjóti. Fingurnir sem héldu á pennanum
voru langir og grannir, bláar æðarnar á hand-
arbakinu voru þrútnar og áberandi undir
hvítri húðinni.
Við systkinin höfðum hægt um okkur og
jafnvel síminn þagði þessa daga þegar mikið
lá við að hugsjónamanninum tækist sem best
upp. Samt kvartaði hann aldrei þótt við trufl-
uðum hann með einhverjum hégóma, heldur
leysti úr vanda okkar. Hélt svo áfram að stika
stórum skrefum. Við létum hurðina falla var-
lega að stöfum eins og til þess að rjúfa ekki
friðhelgi staðarins. Stundum var þunginn í
svipnum mikill. Þá risu öldurnar hátt í þjóðlíf-
inu. Þá vildi hann vara þjóð sína við, bjarga
henni úr vanda.
Fyrir utan gluggana bærðust naktar grein-
ar birkitrjánna. Stöku sinnum kúrði ég mig í
öðrum hægindastólnum í stofunni, því lengi
vel var enginn sófinn, og fylgdist með stórum
skrefum föður míns eftir rósrauðu teppinu.
Hann var meðalmaður á hæð, grannholda,
með jarpt liðað hár sem snemma varð fallega
grátt. Svipfríður maður, bjartur yfirlitum,
með mild, blágrá augu og bar gleraugu. Mér
fannst hann að sjálfsögðu besti og fallegasti
maður í heimi. Sumir sögðu að hann væri ar-
istókratískur í útliti. Hárið var ljóst þegar ég
sá hann fyrst, sagði mamma. Hún hafði ætíð
viljað eiga ljóshærðan mann. Liðaða hárið var
skopteiknurum oft tilefni til spaugilegra
mynda. Sárnaði mér ævinlega að sjá skrípa-
teikningar af föður mínum sem birtust öllu
jafnan í Speglinum meðan það blað var og hét.
Mér stóð nokkuð á sama um Morgunblaðið,
því að ég var sannfærð um að þeir sem þar
réðu væru af hinu vonda og til alls vísir. Gætti
ég þess vel að trufla ekki, þagði og naut ná-
vistarinnar við föður minn sem kannski þótti
ekkert verra að dóttir hans sæti þarna.
Bognaði stundum en brotnaði aldrei
Í bókinni lýsir Sólveig því að fjarvera föður
hennar, þegar hann var handtekinn á heimili
þeirra og fluttur til Bretlands í fangelsi, hafi
haft sín áhrif á hana:
Þó Sólveig litla væri enn svona lítil, rétt far-
in að ganga og babla nokkur orð, þá hefur
samt brottför pabba hennar haft einhver áhrif
á hana. ... Hún varð frábitin fólki og á Laug-
arvatni var hún kölluð „fröken Nei“ fyrir hvað
oft hún sagði nei, ef einhverjir vildu gefa sig
að henni …Það voru hamingjudagar, sem
gengu í garð, dagar endurfundanna. Og það
var sem litla Sólveig breyttist líka, nyti sín
betur í umgengninni við aðra. Og pabbi henn-
ar byrjaði nú aftur að fara út með hana á
sunnudagsmorgnum, eins og hann hafði gert
áður, líka morguninn sem hann var tekinn.
Litla Sólveig dafnaði nú vel …
– Hvernig var að vera dóttir Einars Ol-
geirssonar?
„Það var hreint ekki auðvelt. Í bókinni lýsi
ég líka mínum uppvexti, hvernig pólitíkin
gekk eins og rauður þráður í gegn og litaði
allt mitt líf. Og hvernig það var að alast upp
sem reykvískt barn á stríðsárunum.
Strákarnir eltu mig heim og kölluðu helvítis
kommastelpa á eftir mér.“
– En stelpurnar?
„Þær voru ekki svona slæmar í orðbragði
eða umgengni. Ég átti alltaf mínar vinkonur,
en ég fann til þess að ég einangraðist. Verst
var þó að það þekktu mann allir. Ég fékk hjól
árið sem jafnaldrar mínir fermdust. Ég
fermdist ekki enda guðlaus kommúnisti! Það
var ekki það að ég mætti ekki fermast. For-
eldrar mínir settu mér það í sjálfsvald og ég
kaus að fermast ekki. En hjól fékk ég og hef
aldrei verið eins frjáls og þegar ég fór um á
þessu hjóli! Einn góðan veðurdag hringdi lög-
reglan í pabba og hann tók mig á eintal til að
segja mér að ég mætti ekki hjóla niður
Bankastræti. Nú það stendur bara hjólreiðar
bannaðar á skiltinu sagði ég og þá sagði hann
mér að það þýddi akkúrat það að ekki mætti
hjóla þarna, en ég hélt að hjólreiðar væru að
reiða aðra á hjóli, sem við vorum alltaf að
gera! Þarna hef ég náttúrlega þekkzt og menn
vitað að stelpan hans Einars Olgeirssonar
væri að brjóta umferðarlögin!
Stríðnin var ríkjandi á barnaskólaárunum.
Börnin voru ekki lengi að uppgötva að þar
sem ég fór, fór dóttir sjálfrar Rússagrýlunn-
ar! Tilsvörin stóðu oft í mér. En á Akureyri,
þar sem ég var í sumardvöl, var mér ekki
strítt. Rússagrýlan bjó ekki í Brekkunni! Svo
breyttust hlutirnir á gagnfræðaskólaárunum í
þras og rifrildi með aðkasti og ókvæðisorð-
um.“
– Hvernig tókstu þessu?
„Það má vera að ég hafi bognað einhverjum
sinnum. En ég brotnaði aldrei!
En svo bötnuðu hlutirnir og það var lítið um
aðkast á menntaskólaárunum. Samt gátu þeir
ekki stillt sig um, þegar ég útskrifaðist, að
teikna mig í Fánu í fanginu á Krúsjeff.“
– Sárnaði þér það?
„Já mér sárnaði það. Þetta var óþarfa spark
á þessum tímamótum.“
– Manstu til þess að þú vildir hafa líf þitt
öðru vísi?
„Nei ég man aldrei til þess að ég vildi hafa
endaskipti á hlutunum. Það hvarflaði aldrei að
mér, að betra væri að pabbi gerði eitthvað
annað eða væri öðru vísi en hann var. Ég lét
stimpilinn
Morgunblaðið/Kristinn
Fjölskyldan í Kína sumarið 1957: Systkinin Sólveig Kristín og Ólafur Rafn í stíg-
vélum á Kínamúrnum ásamt föður sínum. Þetta var heitasti árstíminn og þau
höfðu lítið kunnað að búa sig til fararinnar.
Sólveig Kristín Einarsdóttir ásamt dóttur
sinni, Eddu Þorsteinsdóttur, og dætrum
hennar, Höllu og Svandísi Halldórsdætrum,
þegar hún afhenti Erni Hrafnkelssyni, for-
stöðumanni handritadeildar Landsbókasafns
Íslands, gögn föður síns.
’Hann [Einar Olgeirsson]var svo sterkur, þegar
hann talaði til fólks.
Óskaplega sterkur. Jafnvel
enn sterkari en í rituðu
máli.‘
Hamingjusamir endurfundir sumarið 1941: Sól-
veig á öðru ári með foreldrum sínum, Einari og
Sigríði, eftir að Einar kom heim frá London þar
sem Bretar höfðu haft hann í haldi í þrjá mán-
uði. Myndin er tekin á Laugarvatni.