Tíminn - 06.01.1974, Blaðsíða 16

16
TÍMINN
Sunnudagur 6. janúar 1974
STRANDAÐ
A
JÓLANÓTT
Belgískur togari
strandar á
Reykjanesi
á aðfangadag
árið 1933
1933. — Þaft var Þorlákstncssa i
Heykjavik og þrátt fyrir heims-
kreppuna og aft frentur kalt væri i
veðri, þá voru götur miftbæjarins
lullar af fólki, þvi verzlanir voru
opnar til miðnættis. Menn voru aft
Ijúka við fátækleg jólainnkaupin
og annan undirbúning jólanna.
Aðeins steinsnar frá ysi og önn
verzlunarhverfisins var höfnin,
hljóð og sveipuð myrkri. Undir
kolakrananum i austanverðri
höfninni lá varðskipið Óðinn og
þegar leið að miðnætti fóru
mannaferðir að aukast við skipið,
þvi það átti að sigla um miðnætt-
ið. Skipverjar voru að tinast um
borð. Sumir leiddu konur sinar
eða unnustur og gengu hægt, eins
og til þess að treina kveðjustund-
ina sem mest, þvi skipið átti að
vera úti um jólin. Aðrir komu
einir til skips og þeir gengu greitt.
Á slaginu kl. 24.00 var landfest-
unum sleppt lausum og grámál-
aða skipið seig hægt frá bryggj-
unni. Fólkið, sem stóð á bryggj-
unni, dokaði við um stund og veif-
aði.
Jóhann P. Jónsson skipherra á
Óðni stóð i brúnni meðan skipið óð
vindbáruna út hafnarmynnið og
sundin. Himinninn var skýjaður
og svart myrkur grúfði yl'ir. Það
átti ekki að fara langt, þvi ráðgert
hafði verið að liggja fyrir akkeri i
Faxaflóa yfir nóttina, en halda
siðan sem leið liggur til Vest-
fjarða með birtingu um morgun-
inn.
Ljóshjálmurinn frá bænum
dofnaði þegar skipið fjarlægðist
og skipverjar voru þögulir. Þeir
myndu verða fjarri heim'ilum sin-
um þessi jól. En jólin eru ef til vill
sá timi arsins, þegar flestir vilja
dveljast i hópi ástvina sinna og
vandamanna. Þeir, sem ekki
voru á vcrði á stjórnpalli eða i
vólarrúmi, fóru nú að taka á sig
náðir, hurlu undir þiljur, en skip-
ið hélt sinum skriði og slög vólar-
innar voru þung og markviss.
Neyðarskeyti
Loflskeytamaðurinn á varð-
skipinu ætlaði að fara að leggjast
lil svel'ns og var kominn i her-
bergi sitt, scm var undir þiljum.
Ilann var að koma ýmsu dóti
lyrir, áður en hann færi að soía. 1
hcrbergi loftskeytamannsins var
það nýmæli, að hátalara frá við-
tæki i loltskeytastöðinni hafði
verið komið þar fyrir. Gat loft-
skeytamaðurinn þá hlustað eltir
merkjum, enda þótt hann væri
ekki á verði i loftskeytastöðinni.
Loftskeytamaðurinn hafði sett
hátalara þennan sjálfur, en hefur
þó vafalaust ekki grunað, að þetta
lyrirkomulag ælti eftir að sanna
ágæti sitt svo Ivimælalaust, sem
raun varð á, þvi skyndilega
heyrðusl greinileg neyðarmerki
frá skipi i sjávarháska. Reyndist
það vera brezkt flutningaskip,
sem var i hættu statt. Var það
statt um 15 sjómilur norðaustur
af Heykjanesi. Hafði skipið fengið
sjó i eldsneytisoliuna og var dautt
undir kötlunum. Itak skipið
stjórnlaust fyri sjó og vindi.
Það var um klukkan 01.40, sem
neyðarmerkin heyrðust frá
brezka skipinu. Á svipstundu
breyttist allt lifið um borð i varð-
skipinu. Drungi brottfararstund-
arinnar hvarf, allir glaðvöknuðu
og vélarnar voru settar á fulla
ferð.
Skipherrann gaf fyrirmæli til
manna sinna, að þeir skyldu vera
reiðubúnir til þess að taka brezka
skipið i tog. Og þannig hófst að-
íangadagur jóla um borð i varð-
skipinu Óðni þessa ógnandi
desembernótt.
Af loftskeytamanni var það
hins vegar að segja, að þegar
hann heyrði neyðarmerkin, flýtti
hann sér upp stigana til loft-
skeytastöðvarinnar og innan
fárra minútna var hann kominn i
samband við nauðstadda skipið.
Hélt hann eftir það upði stöðugu
sambandi við það.
Það var von bráðar kominn
drjúgur skriður á Óðin, 14 hnúta
meðalhraði, sem var mikil ferð á
skipi árið 1933. Klukkan tvö um
nóttina var siglt framhjá Garð-
skagavita og stefnan sett suður
með landinu.
Óðinn hafði ekki lengi siglt,
þegar bar til tiðinda. Enn heyrð-
ust neyðarmerki frá sk4pi.
Heyndist nú vera meiri hætta á
ferðum en hjá brezka flutninga-
skipinu, og ekki heldur langt und-
an, þvi neyðarskeytið var frá
belgiska togaranum Jan Valders,
sem var strandaður „einhvers
staðar á Reykjanesi”.
Þar sem staðsetning togarans
var ónákvæm, þá var hann þegar
i stað miðaður með radio-miðun-
arstöðinni og reyndist vera i
stefnu á Eldey frá varðskipinu.
Jan Valders finnst
Það þarf varla að taka það
fram, að nokkurn ugg setti að
skipverjum á varðskipinu við
þessi tiðindi. Reykjanes var ein-
hver hættulegasti staðurinn, sem
skiþ gátu strandað á. Svartir,
lágir hamrar, svarrandi brim og
hyldýpi aðeins steinsnar frá
skerjum og urðasnögum undir
bergveggnum. Berangur og
hraunbreiður efra. Skipsflök áttu
skamma ævi þarna. Holskeflurn-
ar muldu þau upp við klettana og
svo skriðu þau niður bratlan
botnhallann og sukku i hyldýpið
framan við björgin. Janvel i
björtu og góði veðri stóð sjómönn-
um ógn■af,.Húllinu” en svo nefpö
sjómenn siglingaleiðina fyrir
Reykjanes.
Þegar i stað var hafin leit að
Jan Valders. Brezka flutninga-
skipið var látið eiga sig i bili, þvi
að' skipshöfnin þar var ekki i
bráðri lifshættu, og skipið var
ekki langt undan, ef það þyrfti á
skjótri hjálp að halda. En það er
hins vegar af þvi að segja. að
skömmu siðar réðu skipverjar
bót á vandræðum sinum og er þá
skipið úr sögunni.
Það liðu ekki nema 10 nyvntur
frá þvi að fyrstu neý'ð?* merkin
heyrðust frá belgiska >°garanum
þar til loftske^^töð hans
þagnaði skvn^^öga að fullu og
öllu. Skimé-nar a varðskipinu
ræddu á milli um það, hvað
komiA"nefði fyrir. Hvað var nú á
sevO\ um borð i Jan Valders?
aizkuðu flestir á, að sjór hefði
Hætt J loftskeytastöð togararis.
eða mieð öðrum orðum vonuðu
það bezta, enda þótt merkin
heyrðust ekki lengur.
Leitinni að Jan Valders v.e'
hagað þannig, að siglt var Bett
með landinu suður fr- t'arb-
skaga. Komin var vp,~dn 8°ia °§
nokkur undirald" var a sjónum.
Enda er mæl'- dð aldrei de-vi vest-
anbára y:d Róýkj^nes.
P)ai - íJósin i Sandgeröi og Höfn-
y,. sáust, en ekkert, sem benti til
þess. að strand hefði orðið á fjör-
um. Við og við var lýst með Ijós-
kastara, ef það mætti gefa skip -
brotsmönnum eínhverja vis-
bendingu. ef þeir gætu gert vart
við sig á einhvern hátt.
Klukkan fjögur um morguninn
sáust ljósblossar úr landi þar
sem heitir Stóra-Sandvik. Var
stefni þegar snúið að landi og sást
þá. að þarna var togarinn
strandaður. Hafði hann strandað i
sunnanverðri vikinni undir lágum
hömrum. Hann var alveg upp
undir hamraveggnum. þvi að
dýpi er þarna mikið. Varðskipið
varpaði nú akkerum fyrir framan
strandstaðinn eins nærri og ráð-
legt var talið og i geislanum frá
kastljósinu sást, að skipverjar
höfðu búið um sig undir bakkan-
um. Togarinn var allur i sjó að
aftanverðu og virtist brjóta nær
látlaust yfir hann þar.'
Björgunartilraunir
Það varð strax ljóst, að skipinu
yrði ekki bjargað. Það mundi
verða til þarna. Var þegar i stað
hafizt handa um að reyna að
bjarga mönnunum, þvi aðstæður
voru þannig, að vafasamt var,
hvort togarinn tylldi lengi á sker-
inu. Mjög aðdjúpt er aiveg undir
klettana. Gat þvi svo farið, fyren
seinna, að skipið rynni af skerinu
og sykki þá á svipstundu.
Tveir bátar, stór vélbátur og
lipur léttbátur, voru settir i sjo,
mannaðir 6 mönnum. Fjórir fóru i
vélbátinn, en tveir i léttbátinn.
Bátarnir höfðu meðferðis linu-
byssu (linueldflaugar) og annan
björgunarútbúnað.
Það var allt annað en uppörv-
andi að sjá þessar gráu bátskelj-
ar, sem ultu og hjuggu á öldunum
með björgunarmennina sex inn-
anborðs. t svarta myrkri héldu
þeir i áttina að brimsorfinni
klettaströndinni. Eins og sakir
stóðu var þetta eina von mann-
anna, sem nú biðu örlaganna i
stafni to'garans, þar sem vindur
gnauðaði og brimið þrumaði.
Á að gizka 100 metra frá togar-
anum varpaði vélbáturinn akk-
eri, en hafði léttbátinn i eftir-
dragi. Léttbáturinn var einnig
fastur ii liðlega taug, sem fest var
um borð i Óðin.
Bátsxterjum var það ljóst, að
ekki kom til mála að reyna að róa
léttbátnum upp að hlið togarans
og selflytja mennina þannig yfir i
vélbátinn, eins og ætlað hafði
verið, þvi að það braut nær lát-
laust yfir togarann aftanverðan.
Var nú gripið til linubyss-
unnar i þeirri von, að unnt myndi
að draga mennina i björgunar-
stóli yfir brimgarðinn. En rétt i
þann mund, er þeir ætluðu að
skjóta, urðu þeir varir við, að bát-
ana var að reka upp i brim-
garðinn. Höfðu bátarnir dregið
legufærin. Varð nú að draga þau
inn hið bráðasta og leggja þau
aftur utar. Þegar þvi var lokið,
var reynt að skjóta linu. Tvö
fyrstu skotin geiguðu. Að visu
fóru bæði yfir togarann, en linan
fauk undan vindinum og féll hún i
sjóinn skammt frá togaranum.
Þriðja skotið heppnaðist og
féll linan niður á loftnetið, sem
strengt var milli mastranna. Sáu
bátsverjar þegar skipbrotsmenn
skáru á hlauparann, svo að loft-
netið féll niður á þilfarið ásamt
linunni.
Togaramenn byrjuðu strax að
draga inn til sin linuna og björg-
unartaugina, sem var hringuð
niður i léttbátinn, en hinn endinn
var festur um borð i Óðni. Það
tókst ekki sem bezt, þvi að björg-
unartaugin festist i hrjúfum botn-
inum og þar sat hún föst og varð
ekki dregin um borð i togarann.
Urðu bátsverjar nú að draga alla
linuna til sin aftur. Hin veiku
legufæri þoldu það ekki og rak
bátana nú aftur i átt til brim-
garðsins. Svo illa tókst til, að tóg-
iðfór i skrúfuna á vélbátnum, svo
að hún stóð föst. Þá varð ekk'
komizt hjá þvi að bátarnir ‘0.u
að skilja. þrir menn seÞ~.01 undir
árar i léttbátnum, p- nin|r drógu
vélbátinn frá *-‘irngarðinum á
tauginni, se- lest var 1 varðskip-
ið.
z.agt til atlögu
Það varð nú að ráði, að þeir á
léttbátnum reru eins nærri togar-
anum og unnt var, eða alveg að
brimgarðinum. t kastljósinu frá
varðskipinu sást þá, að togarinn
lét afar illa á skerinu. og var
naumast annað sýnilegt en að
hann myndi brotna i spón þá og
þegar. Hevrðust hróp frá mönn-
unum, þar sem þeir hnipruðu sig
saman fremst undir bakkanum.
Nú fór að skima af degi og varð
þá ögn kyrrara við togarann.
Oðru hverju skullu þó brotsjóirnir
yfir hann-með gný og braki og
skipið hnykktist til á klöppinni.
Mennirnir þrir á léttbátnum
réðu riú ráðum sinum. Það var
ekki fýsilegt að hætta upp að siðu
togarans á lagi Þó ákváðu þeir
að gera tilraun til að ná mönnun-
um á þennan ofdirfskufulla hátt.
Og látið var til skarar skriða.