Tíminn - 06.01.1974, Blaðsíða 23

Sunnudagur 6. janúar 1974
TÍMINN
23
Þeir veiddu gaupu
með berum höndum
„Þetta cr villiköttur, nei ref-
ur... Nci, héri. NEI... þetta cr
gaupa!” Þannig voru orðaskiptin
milli tveggja pilta i Finsas i
Noregi, þegar þeir sáu eitthvað
lireyfa sig undir runna skammt
frá skólauum.
Þaðhefði sennilega einhverjum
vopnlausum hrosið hugur við að
eiga við svo grimmt rándýr,
Svein Erik Ramsöskar og Jan
Erik Tangen, báðir 19 ára frá
Þrándhiemi, voru ekki ragari en
það, að þeir hófu eltingarleik með
kjarkinn sem eina vopnið.
Nokkrar spennandi minútur
liðu. Dýrið hvæsti og sýndi tenn-
urnar, en það stoðaði ekki. Það
þurfti meira til að hræða þá. Þeir
hröktu gaupuna upp að hlöðuvegg
og um leið og dýrið glefsaði eftir
vinstri hendi Ramsöskars greip
hann með þeirri hægri i hnakka-
drambið á dýrinu. Orfáum
sekúndum seinna var gaupan
komin ofan i bakpoka.
Dýrir vóg 5—6 kg. Það var með
öðrum orðum hálfs árs gamall
kettlingur, og fyrst þegar piltarn-
ir höfðu sett dýrið ofan i pokann
datt þeim i hug, að móðirin væri
kannski i nágrenninu. Það hrisl-
aðist kaldur straumur eftir bak-
inu á þeim, en fullorðið dýr er
ekkert lamb að leika sér við. Með
bitlausa vasahnifa og gaupuung-
ann á bakinu flýttu þeir sér i
burtu. Þeim fannst þeir ekki vera
öruggir fyrr en þeir voru komnir
nærri skólanum i Finsas.
Dýrið hamaðist i pokanum, en
þótt undarlegt megi virðast,
klóraði það sig ekki út úr honum.
t skólaeldhúsinu hleyptu þeir dýr-
inu úr pokanum. Svo undarlegt
sem það virðist, var það rólegra i
hinu nýja umhverfi.
Til að ná vináttu fangans var
borið fyrir hann mjólk og flot. Þá
varð gaupan órólegri en áður og
þaut yfir stóla, borð og skápa.
Dýriö róaðist aftur þegar lifandi
hænu var slepptinntil þess. Þau
stóðu hvort i sinu horni og fylgd-
ust vandlega með hreyfingum
hvors annars. Hænan var tekin
burtu aftur og gaupan varð strax
æstari. Þó að öll pottablóm hefðu
verið tekin úr tómstundaherberg-
inu og eldhúsinu. þá komust nem-
endurnir að raun um, að þetta var
ekki góður dvalarstaður til fram-
búðar fyrir gestinn. Fyrstu nótt-
ina geymdu þau dýrið i kassa,
sem gerður var fyrir grisi, sem
átti að flytja til slátrunar, en
seinna fékk það hagkvæmari
samastað i útihúsi hjá skólanum.
Gaupan drekkur blóð með
óseðjandi tist og hænur renna
ljúflega niður, ef þær eru reyttar
áður.
Yfirleitt unir gaupan hag sinum
furðu vel, en er villtarni en
nokkru sinni.
Hvorki Ramsóskar eða Tangen !
hafa nokkru sinni skotið gaupu.
Þeir eru báðir náltúruunnendur,
og þeir veiða ekki.
Nú gera þeir sér vonir um, að
þeir geti komið þvi til leiðar, að
gaupa verði friðuð i Noregi.
Háskólinn á Blindern hefur lát-
ið i Ijós áhuga sinn á að taka
gaupuna i sina vörzlu til að gera
vlsindalegar rannsóknir á henni.
Þar hafa þegar verið gerðar
ráðstafanir með húsnæði handa
dýrinu og fólk til að gæta þess, en
vandinn er einungis fólginn i að
flytja það.
Skotverðlaunin nema um 33
þúsund islenzkum krónum og það
finnst veiðimönnunum þeir eiga
skilið. Ef þeir fá þau ekki, hafa
þeirhugsað sér að sleppa dýrinu.
Háskólinn hefur ekki þessa fjár-
hæð á reiðum höndum til að geta
leyst út dýrið.
Dýragarður hefur einnig látið i
ljós áhuga á að fá gaupuna, en
veiðimennirnir hefðu kosið, að ’
hún fengi annan samastað.
Áður en rannsóknir geta hafizt
á gaupunni verður að temja hana.
Ef dýrið verður sent til háskól-
ans, verður það að vera i haldi
i tvö ár, áður en rannsóknir geta I
hafizt. Prófessorarnir hafa eink-
um áhuga á að fá nánari vit-
neskju um fæðu og atferli gaup-
unnar og rannska skyldleikann
með norsku gaurunni og gaupu-7
tegundunum i Finnlandi og '
Alaska. En enn er allt óvist um
framtið gaupunnar, sem piltarnir
tveir veiddu.
Piltarnir tveir, Svein Erik Ramsoskar og Jan Erik Tangen með gaupu-
ungann, sem þeir veiddu. Fyrst héldu þeir, aö þeir stæöu andspænis
villiketti.
Billill
Ljómi Sköfnungs
Brynjólfur Bjarnason:
MEÐ STORMINN í
FANGIÐ I og II
Mál og menning 1973
ÞAÐ ER alþekkt fyrirbæri, að
mönnum þyki bækur vondar, ef
þeir eru ósammála skoðunum,
sem þær boða. 011 höfum við
heyrt og lesið um valdhafa, sem
brenna bækur eða banna út-
komu þeirra, af þvi að þeir ótt-
ast, að þær kunni að hafa áhrif,
sem þeim þykja óæskileg. Og
reyndar þurfum við ekki ýkja-
langt að leita til þess að rekast á
dæmi þess. að fólk geti helzt
ekki litið bækur réttu auga, ef
það er þeim skoðanalega ósam-
mála. Um langt árabil átti stór
hluti islenzku þjóðarinnar erfitt
með að viðurkenna það skáld
okkar. sem skrifað hefur óbund-
ið mál islenzkt af mestri iþrótt
það sem af er þessari öld, —
mestan part vegna þess, að
menn sögðu það hafið yfir allan
efa, að höfundurinn byggi yfir
skoðunum. bókmenntalegum og
pólitiskum, sem þeir töldu hinar
hættulegustu.
En fyrst þroskaður skáld-
skapur þarf að sætta sig við
slikan misskilning i þjóðfélagi
þar sem skoðanamyndun á að
heita alfrjáls, hvers mun þá að
vænta um ræður og ritgerðir
stjórnmálamanna, sem orðið
hafa til á orrustuvellinum miðj-
um, i sjálfum hita bardagans?
Er ekki sjálfgefið, að slik bók
þyki engum góð, nema skoðana-
bræðrum höfundarins? Svo þarf
þó ekki að vera. Stundum eru
ræður stjórnmálamanna svo vel
samdar, að þa>r verða hin bezta
lesning, hvort sem menn eru
sammála höfundinum eða ekki,
Svo aftur sé tekið dæmi af Hall-
dóri Laxness, má minna á, að
hann skrifaði þau orð fyrir hart-
nær fjörutiu árum, að stjórn-
málaritgerðir Jónasar frá
Hriflu myndu lifa — sem bók-
menntir — löngu eftir að deilu-
málin, sem þar er fjallað um,
væru gleymd.
Þessar hugsanir verða óhjá-
kvæmilega áleitnar, þegar
maður les bók Brynjólfs
Bjarnasonar, Með storminn i
fangið. Að meginstofni til eru
þetta greinar og ræður um
stjórnmál, og ná yfir timabilið
frá 1937 til 1972, að báðum árum
meðtöldum. Einnig eru nokkrar
afmælis- og minningargreinar
um samferðamenn, og fremst i
fyrra bindi er „stutt sögulegt yf-
irlit.”
Á það þarf ekki að minna, að
þessir áratugir eru langmesta
umbrotatimabil islenzkrar
sögu, og þótt viðar sé leitað. All-
ir hlutir breyttust, og um flestar
breytingarnar var deilt og bar-
izt, oft af mikilli hörku. Þar var
Brynjólfur Bjarnason jafnan i
fremstu viglinu og dró ekki af
sér. A sextugsafmæli Brynjólfs
orti lika eitt af fremstu Ijóð-
skáldum þjóðarinnar um hann
kvæði, sem hefst á þessum lin-
um:
t dagshrið vorrar aldar
af brandi þinum bar
hinn bleika ljóma
Sköfnungs..
Auðvitað ber bók Brynjólfs,
Méð storminn i fangið, þess
merki, að hún er verk baráttu-
manns.samin i hita bardagans.
Þetta veit höfundurinn vel.
Hann segir svo i formála: „Það
sem kann að vera ofsagt, bið ég
menn að virða á betri veg. Þeg-
ar andstæðum i þjóðfélaginu
lýstur saman, þá kemur það
niður á mönnum með holdi og
blóði. En mér hefur alltaf þótt
fyrir þvi að þurfa að standa i
striði við menn.” Og hann endar
formálann með þessum orðum:
„Ollum góðum mönnum vil ég
að lokum þakka fyrir samver-
una i þessum heimi og sam-
feröamönnum öllum, jafnt sam-
herjum sem andstæðingum, bið
ég velfarnaðar. Ég vona að mér
gefist styrkur til að geta „með
bróðurbrosi boðið öllum góða
nótt.”” — Þessara orða ættu
menn að minnast, ef þeim
skyldi hitna i hamsi við aö lesa
stjórnmálaræður Brynjólfs
Bjarnasonar. Um hitt þarf ekki
að deila, að bókin er ágætlega
skrifuð, og þvi þarf engum að
leiðast, sem les hana. Það er
ekki heldur neitt vafamál, að
þrjátiuára gömul þingræöa er
sannari heimild um liðinn tima
en endurminning, sem skrifuð
er þrjátiu árum eftir að at-
burðirnir gerðust. Maðurinn
sem endurminningarnar skrif-
ar, er þá óneitanlega orðinn
þrjátiu árum eldri, og vafalitið
farinn að lita atburðina öðrum

Hrynjólfur Bjarnason
augum en hann gerði á þeirri
stundu, sem hann lifði þá.
Það hefur verið sagt um
Brynjólf Bjarnason, að hann
hafi verið ofmetinn af samherj-
um sinuin, hataður af and-
stæðingum sinum, en ótrúlega
misskilinn af hvorum tveggja.
Hér skal ekki lagður neinn dóm-
ur á ofmat manna eða hatur á
Brynjólfi, enda munu þessi orð
hafa verið skrifuð i gamni, að
minnsta kosti að öðrum þræði.
Hitt er vist, að maðurinn hefur
verið mjög misskilinn. Lengi vel
var það visl skoðun fleslra, að
hann væri aðeins hinn harðvit-
ugi baráttumaður, en þegar
Brynjóllur fór, fyrir mörgum
árum, að senda frá sér bækur,
þar sem fjallað var á visinda-
legan og heimspekilegan hátt
um möguleikana fyrir lif.i eftir
likamsdauðann, sáu menn, að
hér fór ekki aðeins stjórnmála-
maður, heldur einnig djúpvitur
hugsuður og ágætur rithöfund-
ur. Þótt þessar bækur séu alls
ólikar þeirri, sem Brynjólfur
sendir nú frá sér, er ástæöa til
þess að minná á þær. „Forn og
ný vandamál,” „Gátan mikla”
og „Á mörkum mannlegrar
þekkingar”, eru að sjálfsögðu
harla ólikar bókinni „Með
stórminn i fangið,” en þrátt fyr-
ir það er bæði gagnlegt og
skemmtilegt að bera saman stil
þeirra og orðaval og annað það,
sem gerir menn að rithöfund-
um.
Vitanlega hljóta margir að
verða ósammála þessari nýju
bók Brynjólfs Bjarnasonar og
þeim niðurstöðum, sem höfund-
ur kemst að. Slikt liggur i
hlutarins eðli, allt annað væri
óeðlilegt. Engu að siður mun
mörgm þykja næsta fróðlegt að
lesa áratugagamlar ræður þess
stjórnmálamanns, sem einna
vopndjarfastur hefur verið ,,i
dagshrið vorrar aldar.”
-VS.