Tíminn - 06.01.1974, Blaðsíða 20

20
TÍMINN
Sunnudagur 6. janúar 1974
Merkileg
heimild
um
einn
þátt
íslenzkrar
atvinnu-
sögu:
llcr sér á húsiö austanvert. Niöri I skuröinum undir vinnupallinum er yfírfallshjóliö. Umhverfis húsiö er hlaöinn og steyptur varnarveggur, af
þvi aö f aftakaflóöum flæddi upp aö þvf.
RJOAAABUIÐ AÐ BAUGSSTOÐUM
HIÐ EINA SEM VARÐVEITZT HEFUR
Þessi mynd sýnir rjómabúiö, eins og þaö kom einhverjum ókunnum
teiknara fyrir sjónir. Kinhver bóndinn er nýkominn i hlaö meö rjóma,
og rjómabússtýran og aöstoöarkona hennar taka á móti honum fyrir
dyrum úti.
Gömul mynd af þeim Margréti Júnlusdóttur rjómabússtýru t.h. og
Guðrúnu Andrésdóttur aöstoöarkonu hennar t.v. A milli þeirra sér á
strokkinn. Guörún heldur á smjörhnif, sem notaður var viö mótum
smjörsins, þegar skellt var i sundur stórum. skökum.
Ljósmynd: Vigfús Sigurgeirsson
UM siðustu aldamót
rikti mikill umbóta- og
framfarahugur i flestum
efnum á íslandi. Bænd-
um var það injög i mun
að hefja landbúnað til
aukins vegs og í þeim
efnum sem mörgum
öðrum varð mönnum
tiðlitið til Danmerkur.
Mjólkurframleiðsla Dana hafði
aukizt mjög á siðustu aratugum
nitjándu aldar og útflutningur á
smjöri hafði færzt stórlega i vöxt.
Höfuðforsenda þessara framfara
voru mjólkurbúin.
Þetta var forystumönnum is-
lenzks landbúnaðar ljóst, og
nokkrir menn héðan höfðu einnig
tekizt ferð á hendur til Danmerk-
ur, með tilstyrk Búnaðarfélags
Islands, til þess að kynnast af
eigin raun þeim framförum, sem
orðið höfðu i dönskum laiid-
búnaði.
Þar á meðal var Sigurður
Sigurðsson ráðunautur, sem hafði
kynnt sér þessi mál i Danmörku
og Noregi og siðan hvatt landa
sina til þess að taka höndum
saman og efna til hinna
svökölluðu rjóma- eða smjörbúa.
Þvi var þá frentur brugðið á það
ráð að stofna rjómabú i stað
mjólkurbúa, að mjólkurfram-
leiðsla hér var litil, miðað við það
sem gerðist ytra og örðugt um vik
sakir str jálbýlis og lélegra
samgangna, og höfuðverðmæti
mjólkurinnar, var fólgið i
rjómanum.
Fyrsta rjómabúið
Fyrsta islenzka rjómabúiö var
stofnað að Seli i Hrunamanna-
hreppi árið 1900. Bændur annars
staðar voru fljótir að átta sig á
gagnsemi þessarar nýlundu og
rjómabúum fjölgaði skjótt,
þannig að 1906, sex^árum eftir að
hinufyrsta vará fot komið, voru
rjóntabúin orðin :14. 1910 voru
búin 33, en siðan fara þau að týna
tölunni. svo að 1915 eru þau 24 og
fer hraðlækkandi úr þvi. Þvi að
má segja.að blómaskeið þeirra
hafi verið tveir fyrstu áratugir
þessarar aldar, þótt hið siðasta
þeirra hafi verið við liði allt fram
til ársins 1952.
Rjómabúin hurfu úr sögunni,
þegar þeim varð ofaukið vegna
framfara i landbúnaðinum, og nú
eru þau nær öll horfin og sá
búnaður sem þeim fylgdi kominn
út i veður og vind, þótt ekki séu
margir áratugir liðnir frá þvi að
þau voru upp á sitt bezta. Þetta
er gömul saga, sem gerzt hefur æ
ofan i æ. Þegar þeir hlutir úr-
eltast, sem til skamms tima hafa
veriö hversdagslegir, átta menn
sig sjaldnast á þvi, að sá dagur
kunni að renna, að okkur þætti
fengir að þeim, og þess vegna er
allt of oft litt eða ekki um þá
skéytt, og þegar við rönkum við
okkur er það oft um seinan.
Rjómabúið að Baugs-
stöðum
Sem betur fer er þessu á annan
veg farið en rjómabúin. Þau eru
að visu flest horfin, en a.m.k. eitt
stendur eftir ásamt öllum sinum
búnaði.
Þetta er rjómabúið að Baugs-
stöðum við Stokkseyri, sem
stendur þar við þjóðveginn.
Það var stofnað 1904 og var
stofnfundur haldin að Baugs-
stöðum hinn 8. okt. það ár.
Baugsstaðarrjómabúið tók yfir
tvo hreppa, Gaulverjarbæjar- og
Stokkseyrarhreppa. Land er
mjög flatt á þessum slóðum,
mýrar, og ntóar einkenna
landslagið, og eru vel til
túnræktar og áveitu fallnir. Að
nokkru leyti var veitt á frá
Yfirfallshjólið er nýsmiði — af þvi gamla voru fúaspýtur einar eftir,
svo illa á sig komnar a'ð þvi varö ekki bjargaö. Ólafur Gunnarsson á
Baugsstöðum, sent smiðaði fyrsta hjólið 1936, er llka höfundur að
þessu.