Tíminn - 24.08.1975, Blaðsíða 40

Sunnudagur 24. ágúst 1975
5ÍM112234
■HERRA
EAR'ÐURINN
flöALSTRÆTI 3
r r
SIS-FOMJH
SUNDAHÖFN

fyrirgóóan mai
^ KJÖTIÐNAÐARSTÖO SAMBANDSINS
. .J
Dýrt og erfitt í framkvæmd að
mæla fituinnihald hvers loðnu
farms
KANNSÓKNASTOFNUN fiskiðn-
aðarins hcfur eftir föngum fylgzt
með fitu- og þurrefnisinnihaldi
bræðsluloönu undanfarin ár. Ilin
seinni ár hefur verð á loðnu til
bræðslu þvi ekki verið ákveðið
fyrr en cftir að veiði hefst og
niðurstöður fitumælinga liggja
fyrir. Siðan hefur vciðitimanum
verið skipt i verðtimabil eftir þvi
sem fituinnihald loðnunnar lækk-
ar. Fituinnihald sýna úr einstök-
um loðnuförmum hcfur þó oft
reynzt frábrugðið þvi meðaltali,
sem stuðzter viö á hverjum tima.
A undanförnum árum hefur
nokkrum sinnum verið stungið
upp á þvi að verðleggja bræðslu-
loðnu nákvæmlega samkvæmt
fituinnihaldi, þ.e. að fitumæla
sýni úr hverjum báísfarmi. í
byrjun loðnuvertiöar 1975 lögðu
loðnuseljendur það eindregið til,
að þcssi háttur yrði hafður á.
Þessi beiðni þótti þó nokkuð seint
fram komin, svo hægt yrði að
koma á öruggu sýnatökukerfi, og
ennfremur taldi Kannsóknastofn-
unin sig þurfa meiri undirbúning
til að annast svo viöamikið verk-
efni.
Óskaði Verðlagsráð sjávarút-
vegsins þá eftir þvi, að stofnun-
in stóryki þann sýnafjölda, sem
fitu- og þurrefnismældur yrði á
loðnuvertiðinni. Var óskað eftir
þvi, að reynt yrði að ná sam-
komulagi við 3-4 verksmiðjur um
að tekin yrðu sýni úr öllum loðnu-
förmum, sem til þeirra bærust.
Niðurstöður þessara rannsókna
birtast i Tæknitiðindum” Rann-
sóknastofnunar fiskiðnaðarins nr.
63 eftir Emiliu Martinsdóttur og
össur Kristinsson.
Sýnin sem tekin voru á Reyðar-
firði, á Hornafirði, i Vestmanna-
eyjum og á Akranesi urðu alls
437, en þvi miður tókst ekki að fá
sýni úr öllum förmum, sem land-
að var á ofangreindum stöðum.
Helztu niðurstöður voru þessar:
Fita: Meðaltal: 7.2%, meðalfrá-
vik: 0:5%, mesta frávik: 2.0%.
Fitufritt þurrefni: Meðaltal:
15.9%, meðalfrávik: 0.8%, mesta
frávik: 2.8%.
Þessar niðurstöður þýða með
öðrum orðum að þó fituinnihald
einstakra farma hafi verið allt að
2% meira eða minna en meðal-
talsfita, þá séu i raun ekki likur á
þvi að fituinnihaldið viki meira en
0.5% frá meðaltali dag hvern.
Frávik þurrefnismælinga virðist
að mestu leyti mega kenna mis-
munandi sjó- og vatnsmagni, sem
landast með loðnunni. Benda má
á það, að aukið sjómagn i loðn-
unni leiðir af sér lægri mælda
fituprósentu.
Þegar tekið er tillit til þess afla-
magns, sem á land barst, hina
einstöku daga vertiðarinnar og
gengið út frá þvi að meðalefna-
g ■'iningin dag hvern gefi rétta
myn i af öllu, sem landað var
þann dag, kemur i Ijós að meðal-
efnainnihald þeirrar loðnu, sem
brædd var s.l. vertið, hefur verið:
Fitufritt þurrefni 16.0%
Fita 7.0%
Til fróðleiks má svo geta þess,
að heildarnýting við bræðsluna
s.l. vetur var þessi skv. upplýs-
ingum Fiskifélags Islands:
Loðna: ca. 455 þús. tonn
Mjöl: 71.006 tonn eða 15.6%
Lýsi: 22.147 tonn eða 4.9%
Breytingar á fituinniþaldi loðn-
unnar yfir vertiðina virðast háðar
ströngum lögmálum, eins og sjá
má á linuritinu. Fituinnihald
loðnu fra byrjun janúar til byrj-
unar april 1975 lækkaði frá 13.1%
niður i 1.2%, að meðaltali um 1% á
viku. Mælingar áranna 1972-75
gefa mjög svipaðar niðurstöðúr
nema að loðnan árið 1973 var tals-
vert feitari alla vertiðina, en hins
vegar var meðaltalslækkun fitu á
viku svipuð og hin árin. Eftir að
fituinnihald loðnunnar hefur ver-
ið ákvarðað nokkrum sinnum i
upphafi vertiðar má með allmik-
illi nákvæmni spá fyrir um fram-
haldið.
Samkvæmt niðurstöðum efna-
greininganna 1975 er yfirgnæf-
andi meirhluti sýna með fitufritt
þurrefni 15.5-16.5%. Sveiflur, sem
þarna koma fram, má að mestu
rekja til þess, hvernig tekizt hefur
að skilja sjó frá við löndun loðn-
unnar hverju sinni.
A s.l. loðnuvertið var tekin og
efnagreind margfalt fleiri loðnu-
sýni en á nokkurri vertið áður.
Tilgangur þessara stórauknu um-
svifa var sá, að leiða i ljós kosti
þess og galla að verðleggja hvern
farm fyrir sig eftir fitumagni.
Þegar verðtimabilin eru fá og
þá tiltölulega löng (1-4 vikur) eins
og undanfarin ár, er „kerfinu”
haldið mjög einföldu, og þá er
loðnunnar lækkar um 1%
vertíðina
Geta tölvur spdð um fitumagn
loðnunnar yfir heila vertíð?
Lýsismagn
á viku yfir
stuðzt við tiltölulega fáar fitu-
mælingar. Hins vegar er augljóst,
að það meðalfituinnihald, sem
lagt er til grundvallar á hverju
verðtimabili, getur ekki átt ná-
kvæmlega við hvern loðnufarm á
timabilinu. Með þvi að fjölga
verðtimabilunum og stytta þau
fæst meiri nákvæmni, en kerfið
verður jafnframt fyrirferð-
armeira.
Sumum virðist i fljótu bragði sá
möguleiki að efnagreina hvern
farm, bjóða upp á nánast 100%
nákvæmni. Svo einfalt er málið
þó ekki, þar sem erfitt mun reyn-
ast að ná nákvæmlega réttu
meðaltalssýni úr stórum loðnu-
farmi, sem fengizt hefur i nokkr-
um köstum. Nákvæmnin verður,
sem sagt aldrei 100%, en kerfið
verður aftur á móti gifurlega
viðamikið, kostnaðarsamt og erf-
itt i framkvæmd. A vertiðinni 1975
munu landanir hafa verið um 2000
talsins, og loðnusýnin hefðu orðið
jafnmörg, ef beita hefði átt þess-
um möguleika. Sýnin hefðu borizt
frá rúmlega 20 stöðum á landinu,
og frá bræðsluskipinu Norglobal.
Sýnataka, varðveizla og sending
frá bræðsluskipi er þó örugglega
erfið I framkvæmd, enda hafa
Norðmenn þann hátt á að setja
„dagverð”, á loðnu, sem landað
er I flutningaskip og bræðsluskip,
þ.e. meðalverð reiknað út eftir
fituinnihaldi loðnunnar hvern
dag. Með þvi móti hefði á s.l. ver-
tfð um l/6loðnuaflans verið land-
að án fitumælinga, þó svo að öll
sýni,sem tekin hefðu verið i landi
hefðu komizt óskemmd á leiðar-
neda. A því varð misbrestur á s.l.
vetri þó svo að löndunarhafnirnar
fjórar, sem valdar voru séu mjög
vel I sveit settar varðandi sam-
göngur miðað við marga aðra
staði.
Það er eindregin skoðun höf-
unda þessarar skýrslu, að ekki sé
ástæða til að breyta um aðferð við
verðákvörðunina, að þvi leyti
sem fituinnihald loðnunnar hefur
áhrif þar á. Hins vegar er það
matsatriði, hve löng verðtimabil-
in eiga að vera. Það virðist skyn-
samlegt að reikna meðalverð
fyrir hverja viku. Mælingar sið-
ustu ára sýna að fituinnihald
loðnunnar lækkar um þvi sem
næst 1% á viku yfir vertiðina. Auk
þess er það tilviljun háð, hvort
kaupandi eða seljandi hagnast
eða tapar litillega i hverju tilviki,
svo búast má við að hagnaðurinn
eða tapið dreifist jafnt, þegar til
lengdar lætur. Þyki þetta ekki
nógu nákvæmt mætti ákveða verð
á hverjum degi, og þá jafnvel
fyrir hvert veiðisvæði, ef
veiðarnar eru dreifðar. Hvernig
sem verðlagningu yrði hagað
þyrfti ekki að efnagreina nema 1
mesta lagi um 200 sýni yfir ver-
tiðina til að fá gott yfirlit yfir fitu-
innihaldið á hverjum tima, auk
þess sem það er mikill styrkur að
þvi að hafa mælingar frá fyrri ár-
um.
Dr. Stefán Aðalsteinsson var
fenginn til að annast tölvuvinnslu
og tölfræðilega útreikninga á
niðurstöðunum. Með slikum út-
reikningum má m.a. sjá hver ná-
kvæmni einstakra mælinga er, og
að hve miklu leyti niðurstöður eru
marktækar eða lúta ákveðnum
lögmálum. Samkvæmt mati dr.
Stefáns, sem hefur mikla reynslu
i þvi að notatölfræði við liffræði-
legar rannsóknir, eru niður-
stöðurnar óvenjulega kerfis-
bundnar af „náttúrulegum”
fyrirbærum að vera og þar af
leiðandi unnt að gera mjög
ábyggilega spá samkvæmt þeim.