Tíminn - 11.12.1975, Síða 54

54
JÓLABLAÐ 1975
Þarna húktu þeir félagar i
kvöldsólinni og höfðust ekki að.
Til hvers er að vera uppi á
Sturlungaöld, ef allir liggja á
meltunni eins og á friðartfmum,
hugsaði Valgarð. Herburt var
Suðurmaður, Saxi, og vildi helzt
ekki hugsa neitt, ótilneyddur.
Þeir sátu báðir á sama steinin-
um uppi við Allsherjarbúðina á
skakk hvor við annan og nenntu
ekki að hreyfa sig úr stað. Þeir
voru orðnir leiðir hvor á öðrum i
aðgerðarleysinu og þeim var
kvöl að þvi að horfa hvor á
annan. Skammt þar frá stóð búð
höfðingja þeirra, Snorra.
Sturlusonar, og skildi aðeins
breitt sund báðar búðirnar.
Solin var lika að hugsa um að
leggja sig. Til hvers var að
skfna yfir þessi mannkerti, sem
skriðu um jörðina eins og maur-
ar á daginn, þótt þeir hefðust
ekkert að, gátu ekki einu sinni
lent i rifrildi, hvað þá að þeir
þyrðu að sjá blóð. Og þar með
sáldraði hún nokkrum rauðum
geislabrotum yfir Þingvalla-
vatn, áður en hún hvarf.
Þetta varsatt hjá þeim öllum.
Flestir Sturlungaaldarmenn
lágu i búðum sinum eftir það
sem þeir kölluðu „erfiði”
dagsins og snæddu og drukku
hálfvolgt öl, þeir sem það gátu
leyft sér, á meðan þeir ræddu
háalvarlegir um þingið, nema
beear Sighvatur skaut inn i
neyðarlegum setningum um
náungann. Yfir Þingvöllum
hvildi friður pg ró. Aðeins
nokkrir hestasveinar voru á
stjái, og ölheitumaður einn
vappaði i kringum ketil sinn þar
skammt frá.
Leiðindadagur, sagði
Valgarð, svo sem við sjálfan sig
og hélt áfram að horfa i gaupn-
ir sér. Það er altaf að vera að
flækja manni eitthvað á þessum
rósturtímum, þegar allir eru
hræddir við alla. Mér var næst
skapi að vera eftir heima og
hafa augu með þjónustunni
minni. Maður hefur aldrei frið
með þessar stúlkukindur fyrir
prestlingunum, sem alltaf eru
að kvarta um kvenmannsleysi
og allsleysi.
— Nix, lós, ekkert að gerast i
þessu Túlalandi, heyrðist þá i
þýskaranum Herburt. Heima i
Saxlandi heyja þeir burtreiðar,
riddararnir okkar til að vinna
sér hjörtu göfugra frúva — ó la
la. Hérna i kuldanum liggja
menn undir feldum við harð-
fiskát og skolpdrykkju, sem þeir
kalla öl, og hafa enga náttúru til
kvenna.
— Viltu láta mér eftir buklara
þinn, þegar þú ferð heim aftur?
sagði Valgarð og leit út undan
sér á Suðurmann. Ég skal
gefa þér gott farnesti fyrir
hann.
— Þvuh, þú ekki kunna með
buklara að fara.
— Kenndu mér á hann, þá skal
égkenna þér að beita viðaröxi,
og um leið sveiflaði hann viðar-
öxi aftur og fram á milli fóta
sér.
— Viðaröxi? Herburt skildi ekki
orðið.
— Það getur komið sér vel að
eiga viðaröxi, kumpán, sagði
Valgarð drýgindalega. Það þarf
handlægni til að kljúfa við, ekki
siður en hausa á fólki. Þá man
ég það, að Snorri bað mig að
höggva kylíur i dag til að bera
við dómana á morgun. Það var
sem sé titt að bera kylfur til
dóma i þvi falli, að lagastafur-
inngengi ekki þeim meiri háttar
i vil og menn neyddust þvi
kannski til að hleypa upp
dóminum. En vopnaburður
varðaði við lög.
— Ég er gestur Snorra og skal
segja honum sögur eftir ömmú
minni.
— Húskarl á voru máli, sagði
Valgarð, Hinn lét sem hann
heyrði ekki.
— Hvar er viðurinn, sem þú
talar um?
— Sérðu ekk viðarköstinn,
maður, hérna við Allsherjar-
búðina, sagði Valgarð og benti
með öxinni. Snorri þarf kannski
aö verjast óvinum sinum á
morgun, og þá færðu nóg að
gera.
— Það sem þið hér iTylikallið
að verjast, það er að ráðast að
öðrum og slá þá i rot einsog seli.
Og þessi viður er ekki við búð
Snorra, heldur við bú alls-
herjargoðans.
— Hugdeigur kallinn, sagði
Valgarð og stóð upp.
— Þú talar nógu kokhraustur
um riddara, burtreiðar og
fagrar frúvur, sem þú hefur
aldrei séð, en þorir ekki að
þjóna undir höfðingja eins og
Snorra og hjálpa mér að höggva
kylfur hans. Þetta er almanna-
eign. Valgarð gekk uppsperrtur
með öxi sina að viðarkestinum.
Herburt kom i hægðum sinum á
eftir, þá hann hafði hagrætt
stakki sinum og sverði og
hampað buklaranum nokkrum
sinnum, eins og honum hafði
verið kennt við æfingar i sinu
heimalandi, Saxlandi.
Valgarð hafði næstum þvi
höggvið til tvær kylfur, þegar
ölheitumaðurinn i snjáðum
stakki og skinnskóm upp fyrir
ökkla kom hlaupandi að.
— Þetta er viður Magnúsar
allsherjargoða, hver leyfir
ykkur, þjófarnir, mér er falið
honum og heldur neðarlega.
Erlendur æpti upp yfir sig, en
þeir Valgarð og Herburt hlógu
með sköllum og kölluðu enn
hærra:
— Erlendur bakrauf, Erlendur
bakrauf.
Hávaðinn úti fyrir hafði nú
heyrzt inn i búðina. Magnús
allsherjargoði hljóp út ber-
höfðaður og vopnlaus við
nokkra menn til að gá að hvað
um væri að vera. Hann kom
fljótt auga á Erlend hopandi
fyrir kylfum Valgarðs og Her-
burts. Sjálfur hljóp Magnús
fyrsturtilað skiija mennina að.
Er Herburt sá hann koma,
dró hann sverð sitt úr sliðrum,
eins og honum var kennt i Sax-
landi, þegar hættu bar að hönd-
um, og bjóst til að höggva til
Erlendar. Þetta sá Magnús goði
og var þegar kominn á hlið við
Herburt, og áður en nokkurn
varði, hafði hann tekið höndum
um sverðið sem Herburt hafði
reitt til höggs. Höggið missti
marks, en Magnús skeindist á
báðum lófum. Herburt hafði
ekki tima til að veitast að
Magnúsi, þvi að nú bar fylgdar-
menn Magnúsar að með reidd
vopn. Herburt og Valgarð
— Skeinur þessar munu varla
draga Magnús til dauða. Hitt
uggir mig, að ákafi þinn muni
einhvern tima koma þér i koll,
ef þú stillir eigi betur i hóf. Sæ-
mundur vardreyrrauður i and-
liti, er hann stóð upp og bað um
að fá vopn sin og herklæði.
Meðan á þessu stóð hafði
Snorra Sturlusyni verið sögð
tiðindin, að tveir manna hans
ættui vök að verjast, og að Her-
burt hefði sært Magnús alls-
herjargoða á höndum og nú lægi
sæmd hans við. Snorri sat
innarlega i búð sinni, sem var
tjölduð vel, og ræddi við yngri
frændur sina um lög. Þegar
hann heyrði tiðindin, varð hann
fár við og hleypti brúnum.
Snorri var rétt meðalmaður að
stærð. Þegar talað var um þá
bræður, þóttu þeir i mörgu
ólikir. Þórður Sturluson, sem
var elztur, bar og lika nafn afa
sins, var stærstur og nokkuð
toginleitur. Sighvatur var minni
og breiðari, bæði um herðar,
svo og i andliti, sem og var
Sturla sonur hans. Það höfðu
þeirúrmóðurættinni.Snorri var
þeirra minstur á vöxt, nettleg-
ur, andlit og útlimir fingert.
Nokkuð rjóður á vöngum, eink-
blóð, sina frjóvu gáfur og fersku
vitund, vann hann hylli hinna
beztu manna, en óvinsældir
öfundsjúkra og þeirra, sem voru
litilla sæva. Hann tók lika i arf
frá Odda, fóstra sinum Jóni og
fósturbróður Sæmundi syni
hans, að beita ekki eggjárni
gegn meðbræðrum sinum. Þetta
var maðurinn sem nú þurfti að
skynda til liðveizlu við alltof
jarðnesk átök. -
Snorri bað tiðindamanninn
um að hlaupa sem skjótast til
bræðra sinna, Þórðar og Sig-
hvats, með bón um liðveizlu.
Þetta var árið 1216, meðan enn
rikti friður og vinátta með
frændsemi meðal Sturlunga. Þó
að hann virtist ekki þesslegur i
fyrstu að slita talinu til að
ráðast i stórræði, stóð hann
ótrúlega fljótt upp, gaf skipun
um að kalla lið sitt saman og
gekk með þeim upp i sundið.
Fæstir höfðu kylfur, en þar
voru allar tegundir vopna allt
frá glampandi sverðum og niður
i kjötsöx og viðaraxir, jafnvel
tjaldstengur. Svo vigalegir sem
menn voru i vopnabúnaði sin-
um, voru þeir ekki þareftir
skeinuhættir. Vopnin voru aðal-
lega munduð, þ.e. haldið á lofti
Sveinn Bergsveinsson:
Viðarhöggið
(Smásaga, byggð á Sturlungu)
Sveinn Bergsveinsson.
að lita eftir viðnum, réðst um
leið að Valgarð og reyndi að
hrifsa hálftilhöggna kylfuna úr
höndum hans. Valgarð kippti
kylfunni að sér og ógnaði heitu-
manni með henni. Heitumaður
var nokkuð digur um miðju, en
hosur hans þröngar orðnar, svo
að rauf var komin i þær að aft-
anverðu og sást i hann beran.
— Erlendur bakrauf, Erlendur
bakrauf. Valgarð söng það meir
en sagði fram.
— Hvort viltu heldur, að þú
kennir á kylfu minni eða hverfir
aftur til ölheitu þinnar?
— Sleppið þið viðnum, ég lýsi
ykkur þjófa að honum, æpti Er-
lendur mjóróma af æsingu.
— Erlendur bakrauf, Erlendur
bakrauf, sungu Valgarð og Her-
burt I einu og otuðu kylfunum að
honum.
— Ég sting kylfuendanum I
bakraufina á þér ef þú snýrð
ekki aftur til ölhitu þinnar, sagði
Valgarð.
— Sérðu ekki að það sýður up úr
katlinum?
— Erlendi varð það á að lita við
um leið rak Valgarð mjórri
enda kylfunnar milli þjóhnappa
vörðust sem bezt þeir gátu, en
hörfuðu þó undan áleiðis til
sundsins milli búðanna, þar sem
vigi var betra.
1 búð sinni sátu Sæmundur
J'ónsson i Oddá og Páll sonur
hans, heyrðu hávaða ep skeyttu
engu. Sem höfðingi Rangæinga,
hvikaði Sæmundur jafnan,
þegar honum bauð vopna-
viðskipti I grun. Allt i einu hljóp
maður inn f búðina með irafári
og sagði Magnús goða særðan.
Páll, sem var örgeðja, stökk
upp og greip til sverðs sins.
— Mál er komið, faðir, að hrista
af oss búðarrykið og hröðum
okkur, áður en fjándarnir fái
meira að gert.
— Allákafir gerist þið nú, ungu
mennirnir, kvað Sæmundur, um
leið og hann dró feldinn fastar
að sér, sem hann hafði lagt yfir
hnén.
— Þú vilt kannski húka inni i
búð og horfa I gaupnir þér á
meðan unnið er á Magnúsi
systursyni þinum. En það skal
aldrei verða, að ég sitji kyrr og
haldi að mér höndum. Páll var
allæstur og hafði nú búizt vopn-
um.
um hin siðari ár. Var ljósari á
hár en bræðurnir. Hreyfingar
hans meira i jafnvægi en bræðra
hans, næstum settlegar. Augna-
ráðið rólegt, en vökult. Sæti
hann meðal bræðra sinna á
siðari árum, sem sjaldan kom
fyrir, vöktu Þórður og Sighvat-
ur meiri athygli en hann.
Gengju þeir bræður saman til
Lögbergs og Snorri tróð fram til
að segja fram lögsögu, þá var
sem hann stækkaði. Hans
rólega, en tiginmannlega fram-
koma beindi allra augum á
hann, og hann fékk hið bezta
hljóð, svo að allir heyrðu, nær
sem fjær. En um leið dempaði
hann sina sterku rödd, þótt hann
væri meðalmaður að stærð, svo
að hann virtist um leið bæði
hlutlaus og þó sannfærandi. Það
leyndi sér ekki, að þetta var
skólun — frá Odda. Arfurinn frá
Odda, tiginmannleikinn og
friðsemdin, urðu honum að veg-
semd og vanda — siðar. Og
fræðimennskuna, sem var að
úrkynjast i Odda, tók hann
tveim höndum, en fégræðgina
með. Sem Sturlungur með þessa
skólun að baki, sitt ómengaða
og skekin litið eitt framan i
fjandmennina, þvi að herþjálf-
un var óþekkt fyrirbæri. Her-
mannlegastur var Herburt með
sverð og buklara og einnig vig-
fimastur. Menn horfðu með at-
hygli og nokkurri hrifningu á
vopnaburð þessa útlendings án
þess að láta það i ljós, en fjand-
mennirnir kynokuðu sér við að
eiga náttból, þar sem hann var
að.
Smám saman streymdi
fleira lið að, og tókst þeim
Snorra, sem sjálfur var
óvopnaður að hrinda af sér
sóknini og hrekja and-
stæðingana aftur út, sem ruðzt
höfðu inn I sundið, þrátt fyrir
vaska vörn Herburts og
Valgarðs. Til Sæmundar fóstur-
bróðurhans, sem stjórnaði bara
liðisinu, án þess að neyta vopna
sinna, streyndi lika óðfluga lið.
Og brátt urðu Snorri og menn
hans að hopa inn i sundið.
Snorra var mest i mun að halda
vigstöðunni, þangað til Sighvat-
ur kæmi til, fannst það á, að
hann mundi aldrei hafa nálægt
herstjörn komið.
— Til þessa hefur þú stofnað af