Fréttablaðið - 09.03.2006, Qupperneq 30

9. mars 2006 FIMMTUDAGUR
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRAR: Kári Jónasson og Þorsteinn Pálsson FRÉTTARITSTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FRÉTTASTJÓRI: Arndís
Þorgeirsdóttir VARAFRÉTTASTJÓRI: Trausti Hafliðason RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000
SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja
ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum
á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Stöðugt virðist færast í vöxt að menn grípi tíl hnífa þegar kemur til átaka manna á milli um helgar. Þessi átök eru mest áberandi í og við miðbæinn en eru þó ekki eingöngu
bundin við hann því fregnir um hnífanotkun í átökum berast
víðar að.
Um síðustu helgi voru gerðar tvær alvarlegar hnífaárásir í
miðbænum og í bæði skiptin náði lögreglan að handsama árásar-
mennina. Eftirlitsmyndavélar í Miðbænum koma ekki síst að góðu
gagni við að upplýsa slík mál, en þær eru nú á mörgum stöðum í
Kvosinni og við hana. Lögreglan telur að hnífaárásir séu vaxandi
vandamál sem þurfi að bregðast við. Bæði beita menn hnífum
þegar kemur til átaka inni á veitingastöðum og eins úti á götum
þegar fólk hópast út af stöðunum og til átaka kemur út af litlu eða
engu tilefni. Fréttir af þessum árásum vekja ugg hjá mörgum
sem vonlegt er og geta orðið til þess að fólk forðist miðbæinn á
ákveðnum tímum. Ölvun og næturskemmtunum fylgja gjarnan
pústrar og áflog, en þegar hnífar eru orðnir algengir við slíkar
kringumstæður er málið komið á mjög alvarlegt stig.
Það ætti að geta orðið sameiginlegt átak lögreglu og
veitingamanna að vekja athygli á því að hnífaburður
á almannafæri er bannaður og við slíkum verknaði
liggja sektir, nema menn geti sýnt fram á nauðsyn
á notkun hnífsins, en slíkt hlýtur nú að vera fremur
sjaldgæft þegar menn eru úti að skemmta sér.
Rétt er að rifja upp í þessu sambandi að samkvæmt gildandi
lögum, sem gengu í gildi haustið 1998, er vopnaburður á almanna-
færi bannaður og undir þetta bann heyra hnífar hvers konar. Það
er þó ekki þannig samkvæmt laganna hljóðan að bannað sé að
bera á sér vasahníf eða annars konar hnífa, því mönnum er heim-
ilt að bera á sér bitvopn, eins og það er orðað í lögunum, þar sem
eðlilegt og sjálfsagt getur talist, svo sem við vinnu eða veiðar. En
það getur ekki talist eðlilegt að menn búi sig út með hnífa eða
önnur bitvopn þegar þeir fara út að skemmta sér á síðkvöldum
um helgar og beri þessi vopn inn á veitingahús. Svo virðist sem
sumir hafi á sér hnífa í öryggisskyni, en þegar þeir svo grípa til
þeirra snúast vopnin í höndum þeirra í orðsins fyllstu merkingu
og þeir eru orðnir að vopnuðum árásarmönnum.
Það ætti að geta orðið sameiginlegt átak lögreglu og veitinga-
manna að vekja athygli á því að hnífaburður á almannafæri er
bannaður, og við slíkum verknaði liggja sektir nema menn geti
sýnt fram á nauðsyn á notkun hnífsins, en slíkt hlýtur nú að vera
fremur sjaldgæft þegar menn eru úti að skemmta sér. Kannski
hafa stjórnvöld ekki verið nógu ötul við að kynna bann við notk-
un hnífa á almannafæri, því það er ekki nóg að samþykkja lög,
sem hafa kannski farið hljóðlega í gegnum þingið og því ekki
vakið mikla athygli, heldur þarf að gera mönnum rækilega grein
fyrir banni sem þessu og þá jafnframt undantekningum frá
banninu.
SJÓNARMIÐ
KÁRI JÓNASSON
Fleiri og fleiri hnífstungumál koma til kasta lögreglu.
Vopnaburður í
miðborginni
Það þótti sæta tíðindum, þegar
erlendar langtímaskuldir þjóðar-
búsins fóru í fyrsta skipti upp
fyrir helming af landsframleiðsl-
unni. Þetta var 1993. Forsagan er
fróðleg. Erlendu langtímaskuld-
irnar höfðu numið röskum fjórð-
ungi af landsframleiðslu 1960,
minnkuðu síðan niður í sjöttung á
síldarárunum um og eftir 1965 og
ruku síðan upp í þriðjung af lands-
framleiðslu, þegar síldin hvarf og
gengi krónunnar féll með brauki
og bramli 1967-68. Síðan hélzt
skuldahlutfallið sæmilega stöðugt
milli þriðjungs og fjórðungs af
landsframleiðslunni í allmörg ár,
en daðraði þó aðeins við 50 pró-
senta markið um og eftir 1983,
þegar menn óttuðust, að þorskur-
inn væri á sömu leið og síldin, en
50 prósenta markinu var sem sagt
ekki náð fyrr en 1993.
Eftir það héldust skuldirnar
stöðugar miðað við landsfram-
leiðslu í nokkur ár og tóku síðan á
rás upp á við 1997, nokkru eftir að
fjárstreymi að og frá landinu var
gefið frjálst til fulls í krafti samn-
ingsins um Evrópska efnahags-
svæðið. Langtímaskuldirnar rufu
100 prósenta múrinn 2003 og eru
nú komnar upp í tæp 250 prósent
af landsframleiðslunni sam-
kvæmt glænýjum tölum frá Seðla-
banka Íslands. Heildarskuldir
þjóðarbúsins – langtímaskuldir
auk skammtímaskulda – eru enn
meiri, eða 294 prósent af lands-
framleiðslu. Á móti þessum skuld-
um standa eignir, rétt er það, en
þær eru fjórðungi minni en skuld-
irnar, svo að hrein staða þjóðar-
búsins við útlönd er neikvæð sem
því nemur. Aðeins fjögur lönd
heimsins skulda meira í útlöndum
en Ísland miðað við landsfram-
leiðslu, þar af eru þrjú í Afríku og
eitt í Karíbahafi.
Takið eftir einu í frásögninni
hér að framan: erlendu skuldirnar
snögghækkuðu jafnan, þegar á
móti blés í búskap þjóðarinnar,
því að menn tóku þá lán til að
fleyta sér yfir erfiðleikana, og
skuldirnar hjöðnuðu síðan aftur
miðað við landsframleiðsluna,
þegar efnahagslífið rétti úr kútn-
um. Nú er öldin önnur. Skuldirnar
við útlönd halda áfram að aukast
hröðum skrefum í langvinnu góð-
æri. Annað vekur athygli, þegar
skuldatölurnar eru skoðaðar aftur
í tímann. Á fyrri tíð stóðu ríkis-
valdið og ríkisbankarnir á bak við
mestan hluta skuldsetningarinnar
erlendis, meðal annars til að
byggja upp og endurnýja fiski-
skipaflotann og til að virkja orku-
lindirnar. Nú stendur einkageir-
inn að miklu leyti á bak við
skuldasöfnunina: fólkið í landinu
er í óða önn að stækka við sig hús-
næði og endurnýja bílana sína, og
innlend fyrirtæki taka erlend lán
fyrir milligöngu íslenzkra banka
til að kaupa fyrirtæki í útlöndum.
Ríkið og byggðirnar láta sitt ekki
eftir liggja, því að Landsvirkjun
tekur enn sem fyrr lánin til að
fjármagna virkjunarframkvæmd-
ir.
Hvað er óhætt að skulda mikið
í útlöndum? Við þeirri spurningu
er ekki hægt að gefa einhlítt svar.
Mikið ríður á því, að sem mestum
hluta lánsfjárins sé varið til arð-
bærra framkvæmda, svo að arð-
urinn af framkvæmdunum geti
staðið undir vaxtagreiðslum og
afborgunum, því að ella eru menn
að veðsetja vinnutekjur sínar
fram í tímann. Þess vegna ekki
sízt þurfa orkuframkvæmdirnar
á hálendinu að bera viðunandi arð.
Það er einnig brýnt, að útrás
íslenzkra einkafyrirtækja á
erlend mið beri arð, og það er ekki
einkamál útrásarmanna, því að
einkabankar eiga hægt með að
velta skakkaföllum yfir á sak-
lausa vegfarendur, ef illa fer, eins
og ég lýsti á þessum stað fyrir
viku. Neyzlulán til bílakaupa bera
yfirleitt ekki beinan arð og gera
því lítið til að bæta endurgreiðslu-
getu lántakenda.
Yfirleitt líta menn svo á, að
erlendar skuldir megi helzt ekki
fara upp fyrir helming af lands-
framleiðslunni af öryggisástæð-
um. Nýja-Sjáland hefur að vísu
gengið lengra en svo, en þar hafa
erlendar skuldir haldizt stöðugar
nálægt 100 prósentum af lands-
framleiðslu eða þar um bil síðan
1998 á móti tæplega 300 prósent-
um nú hér heima. Það er einnig
algeng viðmiðun úti í heimi, að
erlendar skammtímaskuldir megi
helzt ekki fara upp fyrir gjaldeyr-
isforða seðlabankans, því að forð-
inn þarf á hverjum tíma að duga
fyrir skyndilegri endurgreiðslu
skammtímaskulda, ef á skyldi
reyna. Þetta brást í Taílandi sum-
arið 1997, þegar erlendir bankar
veigruðu sér við því að halda
áfram að dæla lánsfé inn í landið,
svo að Taílendingar neyddust
fyrst til að ganga mjög á gjaldeyr-
isforða sinn til að brúa bilið og
fella síðan gengi bahtsins með
illum afleiðingum. Erlendar
skammtímaskuldir Íslendinga
nema nú nærri fimmföldum gjald-
eyrisforðanum. Það lítur ekki vel
út.
Skuldirnar taka kipp
Í DAG
ERLENDAR
SKULDIR
ÞORVALDUR
GYLFASON
Mikið ríður á því, að sem mest-
um hluta lánsfjárins sé varið til
arðbærra framkvæmda, svo að
arðurinn af framkvæmdunum
geti staðið undir vaxtagreiðsl-
um og afborgunum, því að ella
eru menn að veðsetja vinnu-
tekjur sínar fram í tímann.
Vel er þæft en ekki nóg
Nú hafa þjóðkjörnir þingmenn og
ráðherrar þjarkað um fjármál stjórn-
málaflokka í meira en áratug. Síðast
í gær svaraði Halldór Ásgrímsson
forsætisráðherra fyrirspurn frá Jóhönnu
Sigurðardóttur, Samfylkingunni, um
störf nefndar á vegum stjórnvalda í
þessum efnum. Ekkert bólar á gagnsæi
og reglum sem þykja sjálfsagðar í
nágrannalöndum, sagði hún. Nefnd
sem Halldór skipaði í júlí í fyrra átti að
skila tillögum um síðastliðin áramót.
Sú nefnd er lögst í rannsóknir og
hefur fengið lengri frest. Forsæt-
isráðherra hamraði á því að ná
þyrfti samstöðu allra flokka
um málið. Allar upplýsingar
liggja fyrir og hefur svo verið
frá því að Davíð Oddsson,
þáverandi forsætisráðherra,
lét gera skýrslu um málið
fyrir miðjan síðasta
áratug, svaraði Jóhanna. „Er S-hópurinn
að þakka fyrir sig?“ spurði Sigurjón
Þórðarson, Frjálslynda flokknum, úr
ræðustól Alþingis í lok janúar þegar
honum þótti fjárausturinn orðiðnn full
mikill í prófkjöri Framsóknarflokksins í
höfuðborginni. Menn þurfa að kynna
málstað sinn svaraði forsætisráðherra.
Æ sér gjöf til gjalda
Eitt mikilsvert gagn í þessu máli er
skýrsla GRECO, nefndar Evrópuráðsins
sem fjallað hefur um mútur og spillingu
hér á landi í skýrslu frá 2004. Lesa má
þar að sérfræðingum nefndarinn-
ar hafi þótt Íslendingar sjálfs-
ánægðir og andvaralausir
í þessum efnum. Orðrétt
segir: „Það er augljóst að í
þjóðfélagi, sem er sannfært
um að það sé að mestu leyti
laust við spillingu, er ekki
auðvelt að vekja vitund
manna og fá þá til að vinna að fyrir-
byggjandi aðgerðum gegn mögulegri
spillingu í nútíð eða framtíð.“ Þetta eru
svo smámunir hjá annarri mikilvægri
athugasemd GRECO sem snertir þá
hagsmunaárekstra sem geta orðið í
tengslum við gjafir til stjórnmála- eða
embættismanna. Um það gilda engar
reglur á Íslandi. „Annað varðar það
atriði þegar embættis- eða stjórnmála-
menn hverfa til starfa í einkageiranum
og gætu notfært upplýsingar úr fyrra
starfi á þann hátt sem stríðir gegn
hagsmunum almennings.“ Sérfræðing-
ar GRECO töldu að setja yrði um
þetta reglur, ekki síst vegna þess
að einkamarkaðurinn tekur
við æ fleiri hefðbundnum
verkefnum hins opinbera. Var
einhver að tala um bæjar-
stjóra eða ráðherra sem eru
nýfarnir yfir í einkageirann?
johannh@frettabladid.is
Mest lesna viðskiptablaðið
AUGLÝSINGASÍMI
550 5000
FYLGIR FRÉTTABLAÐINU ALLA MIÐVIKUDAGA
Sa
m
kv
æ
m
t
fj
ö
lm
ið
la
kö
n
n
u
n
G
al
lu
p
o
kt
ó
b
er
2
00
5.