Fréttablaðið - 29.04.2006, Síða 65

Fréttablaðið - 29.04.2006, Síða 65
LAUGARDAGUR 29. apríl 2006 Einn voðalegasti atburður Íslands- sögunnar er stórbruninn í Kaup- mannahöfn haustið 1728. Mestur hluti miðbæjarins brann til kaldra kola, þar með talið háskólahverf- ið, að undanteknu háskólaráðshús- inu. Háskólabókasafnið eyðilagð- ist gjörsamlega og með því ótal handrit, meðal annars ófá íslensk handrit frá miðöldum. Stjórnvöld komu litlum vörnum við og tilraunir til slökkvistarfs mistókust. Jón Ólafsson frá Grunnavík, sem var í borginni þessa daga, lýsti henni svo að bruna lokn- um: „Að líta á staðinn sjálfan er skelfilegt, það sér allt út eins og stór- grýtt holt eða hraun.“ Björgunaraðgerðir Eldurinn kom upp að kvöldi miðvikudagsins 20. október og þá þegar hvöttu íslenskir námsmenn Árna Magnússon prófessor og hand- ritasafnara til að koma eigum sínum undan. Handritasafn hans var eitt hið merkasta á Norður- löndum og afrakstur áratuga erf- iðis. Árni kvaðst treysta því að eldurinn yrði slökktur. Morgun- inn eftir var kominn eldur í Frú- arkirkju og þá tók Árni við sér, enda aðeins nokkur hundruð metrar frá kirkjunni að húsi hans í Store Kannikestræde. Árna til aðstoðar við björgunina voru áðurnefndur Jón Ólafsson og Finnur Jónsson síðar biskup, ásamt þjónustufólki. Farnar voru fjórar eða fimm ferðir á vagni Árna, en á fimmta tímanum varð ekki meira að gert fyrir hita og er haft eftir Árna um leið og hann gekk út í síðasta sinn: „Þarna eru þær bækur sem aldrei og hvergi fást slíkar til dómadags.“ Handritin gengu fyrir Á fimmta hundrað prentaðra bóka bjargaðist en mörg þúsund urðu eldinum að bráð. Handritin höfðu verið látin ganga fyrir, sem von var. Árna var mjög brugðið og í bréfum til Íslands næsta vor gerði hann meira úr glötuninni en efni stóðu til. Skaðinn var engu að síður mikill. Talið er að einungis tólf skinnhandrit hafi brunnið, mest Maríu sögur og Karlamagn- úsar sögur, en ókunnur fjöldi handritsbrota. Hjá Árna voru líka fáein íslensk skinnhandrit úr Háskólabókasafninu, sem hann hafði að láni og björguðust fyrir vikið. Aftur á móti brunnu all- mörg pappírshandrit frá 17. öld og eftirrit handrita og bréfa sem Árni hafði látið gera áratugina á undan. Fornar bréfabækur emb- ættismanna, alþingisbækur, ann- álar og kvæðabækur týndust, sem og Sæmundar Eddur „geysimarg- ar“ eins og Árni orðaði það sjálf- ur. Einnig má nefna jarðabók hans og Páls Vídalíns yfir Austurland. Síðast en ekki síst glötuðust minn- isgreinar hans um ýmis efni, meðal annars lærða íslenska menn, sem hann hafði safnað fróð- leik um nánast alla ævina. Komið fyrir á nýjum stað Fyrst um sinn voru handritin í geymslu hjá vini Árna, Hans Becker kaupmanni. Síðar fékk Árni eigið húsnæði, mun þrengra en hann hafði haft áður, og svo virðist sem hann hafi aldrei haft geð í sér til að kanna nákvæmlega hvað bjargaðist og hvað glataðist. Hann lést rúmu ári eftir brunann, aðfaranótt 7. janúar 1730, 66 ára að aldri. Ómakleg gagnrýni Árni hefur verið gagnrýnd- ur fyrir að fara með nánast öll íslensk handrit úr landi og síðan næstum því láta þau eyðileggjast í eldi. Það eru ómaklegar aðfinnslur og líklegt að mikill hluti þeirra handrita sem þó eru til, þrátt fyrir stór- brunann í Kaupmanna- höfn, hefði orðið eyðilegg- ingu að bráð á Íslandi, hefði Árni ekki safnað þeim saman. Þýski fræðimaður- inn Konrad Maurer rökstyður þetta af mikilli skynsemi í lýsingu á ferð sinni um Ísland árið 1858, og er rétt að hann eigi síðasta orðið hér: „Auk þess er ástæða til að efast um að nokkuð markvert væri nú eftir af þeim ótölulega fjölda handrita sem Árni bjargaði með ósegjanlegum erfiðismunum úr höndum ógætinna eigenda... ef hann hefði ekki flutt þessa fjár- sjóði úr landi á þeim erfiðu tímum í sögu íslensku þjóðarinnar sem um var að ræða.“ Már Jónsson, dósent í sagn- fræði við Háskóla Íslands. Hvaðan kemur orðatiltækið „enginn verður óbarinn biskup“? Voru biskupar lamdir í gamla daga? Engin sérstök saga virðist tengd við máltækið enginn verður óbar- inn biskup. Með því er átt við að enginn nái langt án þess að hafa lagt hart að sér, ekki einu sinni biskupar. Í sögunni af Guðmundi biskupi góða er frá því sagt að hann hafi verið heldur ódæll í æsku og verið barinn til bókar, það er honum var refsað ef hann lagði ekki að sér við námið. Hann náði þó að verða biskup, ef til vill vegna þess að hann var tuktaður til, barinn. Þýðing á erlendum málshætti eða máltæki Máltækið gæti átt óbeint rætur að rekja til Guðmundar sögu en verið um leið þýðing á latneskum máls- hætti, til dæmis per arduum ad astra „með erfiði til stjarnanna“. Í Íslensk-danskri orðabók Sigfúsar Blöndals (1920-1924:586) er sam- bærilegt máltæki, tugt og lære giver brød og ære, notað sem þýð- ing á „enginn verður óbarinn biskup“. Orðasambandið að berja ein- hvern til bókar er þekkt úr fornu máli og er notað enn í dag þótt fáum sé haldið að bóklestri nú til dags með barsmíðum. Guðrún Kvaran, prófessor, forstöðumaður Orðabókar Háskólans. Hvaða handrit Íslendinga töpuðust í brunanum í Kaupmannahöfn? ������������� ��������������� Vísindavefur Háskóla Íslands fjallar um öll vísindi, hverju nafni sem þau nefnast. Að jafnaði birtast þar 15-20 ný svör í hverri viku. Meðal spurninga sem glímt hefur verið við að undanförnu eru: Hvernig stendur á því að veðurmunur er svona mikill á milli svæða á jafn litlu landi og Íslandi, hvað getið þið sagt mér um fyrstu nunnurnar á Íslandi, af hverju verður fólk stressað, eru óbeinar reykingar óhollar, hvernig er stéttakerfi Hindúa, hversu gamall er elsti peningur á Íslandi og hafa fjölmiðlar góð eða vond áhrif á viðhorf okkar til kynlífs? Hægt er að lesa svör við þessum spurningum og fjölmörgum öðrum á slóðinni www.visindavefur.hi.is ÁRNI MAGNÚSSON 1663-1730. ������������������������������ �� ���������������������������� �������������� ����������������� N æ st �������������������� ������������������������������������������������� �������������������������������������������������� ������������������������� ���������������� ����� ��������������������������������������������������� ���������������������������������������� ������ �������������������������������������������� � ��������������������������������� � ��������������������������������������� � ����������������������������������� ������������������������������������������� � �������������������������������������������� ���������������������������������������������� � ��������������������������������������� ������������������������� ������������� ����������������������������������������������
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96

x

Fréttablaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.