Fréttablaðið


Fréttablaðið - 29.04.2006, Qupperneq 65

Fréttablaðið - 29.04.2006, Qupperneq 65
LAUGARDAGUR 29. apríl 2006 Einn voðalegasti atburður Íslands- sögunnar er stórbruninn í Kaup- mannahöfn haustið 1728. Mestur hluti miðbæjarins brann til kaldra kola, þar með talið háskólahverf- ið, að undanteknu háskólaráðshús- inu. Háskólabókasafnið eyðilagð- ist gjörsamlega og með því ótal handrit, meðal annars ófá íslensk handrit frá miðöldum. Stjórnvöld komu litlum vörnum við og tilraunir til slökkvistarfs mistókust. Jón Ólafsson frá Grunnavík, sem var í borginni þessa daga, lýsti henni svo að bruna lokn- um: „Að líta á staðinn sjálfan er skelfilegt, það sér allt út eins og stór- grýtt holt eða hraun.“ Björgunaraðgerðir Eldurinn kom upp að kvöldi miðvikudagsins 20. október og þá þegar hvöttu íslenskir námsmenn Árna Magnússon prófessor og hand- ritasafnara til að koma eigum sínum undan. Handritasafn hans var eitt hið merkasta á Norður- löndum og afrakstur áratuga erf- iðis. Árni kvaðst treysta því að eldurinn yrði slökktur. Morgun- inn eftir var kominn eldur í Frú- arkirkju og þá tók Árni við sér, enda aðeins nokkur hundruð metrar frá kirkjunni að húsi hans í Store Kannikestræde. Árna til aðstoðar við björgunina voru áðurnefndur Jón Ólafsson og Finnur Jónsson síðar biskup, ásamt þjónustufólki. Farnar voru fjórar eða fimm ferðir á vagni Árna, en á fimmta tímanum varð ekki meira að gert fyrir hita og er haft eftir Árna um leið og hann gekk út í síðasta sinn: „Þarna eru þær bækur sem aldrei og hvergi fást slíkar til dómadags.“ Handritin gengu fyrir Á fimmta hundrað prentaðra bóka bjargaðist en mörg þúsund urðu eldinum að bráð. Handritin höfðu verið látin ganga fyrir, sem von var. Árna var mjög brugðið og í bréfum til Íslands næsta vor gerði hann meira úr glötuninni en efni stóðu til. Skaðinn var engu að síður mikill. Talið er að einungis tólf skinnhandrit hafi brunnið, mest Maríu sögur og Karlamagn- úsar sögur, en ókunnur fjöldi handritsbrota. Hjá Árna voru líka fáein íslensk skinnhandrit úr Háskólabókasafninu, sem hann hafði að láni og björguðust fyrir vikið. Aftur á móti brunnu all- mörg pappírshandrit frá 17. öld og eftirrit handrita og bréfa sem Árni hafði látið gera áratugina á undan. Fornar bréfabækur emb- ættismanna, alþingisbækur, ann- álar og kvæðabækur týndust, sem og Sæmundar Eddur „geysimarg- ar“ eins og Árni orðaði það sjálf- ur. Einnig má nefna jarðabók hans og Páls Vídalíns yfir Austurland. Síðast en ekki síst glötuðust minn- isgreinar hans um ýmis efni, meðal annars lærða íslenska menn, sem hann hafði safnað fróð- leik um nánast alla ævina. Komið fyrir á nýjum stað Fyrst um sinn voru handritin í geymslu hjá vini Árna, Hans Becker kaupmanni. Síðar fékk Árni eigið húsnæði, mun þrengra en hann hafði haft áður, og svo virðist sem hann hafi aldrei haft geð í sér til að kanna nákvæmlega hvað bjargaðist og hvað glataðist. Hann lést rúmu ári eftir brunann, aðfaranótt 7. janúar 1730, 66 ára að aldri. Ómakleg gagnrýni Árni hefur verið gagnrýnd- ur fyrir að fara með nánast öll íslensk handrit úr landi og síðan næstum því láta þau eyðileggjast í eldi. Það eru ómaklegar aðfinnslur og líklegt að mikill hluti þeirra handrita sem þó eru til, þrátt fyrir stór- brunann í Kaupmanna- höfn, hefði orðið eyðilegg- ingu að bráð á Íslandi, hefði Árni ekki safnað þeim saman. Þýski fræðimaður- inn Konrad Maurer rökstyður þetta af mikilli skynsemi í lýsingu á ferð sinni um Ísland árið 1858, og er rétt að hann eigi síðasta orðið hér: „Auk þess er ástæða til að efast um að nokkuð markvert væri nú eftir af þeim ótölulega fjölda handrita sem Árni bjargaði með ósegjanlegum erfiðismunum úr höndum ógætinna eigenda... ef hann hefði ekki flutt þessa fjár- sjóði úr landi á þeim erfiðu tímum í sögu íslensku þjóðarinnar sem um var að ræða.“ Már Jónsson, dósent í sagn- fræði við Háskóla Íslands. Hvaðan kemur orðatiltækið „enginn verður óbarinn biskup“? Voru biskupar lamdir í gamla daga? Engin sérstök saga virðist tengd við máltækið enginn verður óbar- inn biskup. Með því er átt við að enginn nái langt án þess að hafa lagt hart að sér, ekki einu sinni biskupar. Í sögunni af Guðmundi biskupi góða er frá því sagt að hann hafi verið heldur ódæll í æsku og verið barinn til bókar, það er honum var refsað ef hann lagði ekki að sér við námið. Hann náði þó að verða biskup, ef til vill vegna þess að hann var tuktaður til, barinn. Þýðing á erlendum málshætti eða máltæki Máltækið gæti átt óbeint rætur að rekja til Guðmundar sögu en verið um leið þýðing á latneskum máls- hætti, til dæmis per arduum ad astra „með erfiði til stjarnanna“. Í Íslensk-danskri orðabók Sigfúsar Blöndals (1920-1924:586) er sam- bærilegt máltæki, tugt og lære giver brød og ære, notað sem þýð- ing á „enginn verður óbarinn biskup“. Orðasambandið að berja ein- hvern til bókar er þekkt úr fornu máli og er notað enn í dag þótt fáum sé haldið að bóklestri nú til dags með barsmíðum. Guðrún Kvaran, prófessor, forstöðumaður Orðabókar Háskólans. Hvaða handrit Íslendinga töpuðust í brunanum í Kaupmannahöfn? ������������� ��������������� Vísindavefur Háskóla Íslands fjallar um öll vísindi, hverju nafni sem þau nefnast. Að jafnaði birtast þar 15-20 ný svör í hverri viku. Meðal spurninga sem glímt hefur verið við að undanförnu eru: Hvernig stendur á því að veðurmunur er svona mikill á milli svæða á jafn litlu landi og Íslandi, hvað getið þið sagt mér um fyrstu nunnurnar á Íslandi, af hverju verður fólk stressað, eru óbeinar reykingar óhollar, hvernig er stéttakerfi Hindúa, hversu gamall er elsti peningur á Íslandi og hafa fjölmiðlar góð eða vond áhrif á viðhorf okkar til kynlífs? Hægt er að lesa svör við þessum spurningum og fjölmörgum öðrum á slóðinni www.visindavefur.hi.is ÁRNI MAGNÚSSON 1663-1730. ������������������������������ �� ���������������������������� �������������� ����������������� N æ st �������������������� ������������������������������������������������� �������������������������������������������������� ������������������������� ���������������� ����� ��������������������������������������������������� ���������������������������������������� ������ �������������������������������������������� � ��������������������������������� � ��������������������������������������� � ����������������������������������� ������������������������������������������� � �������������������������������������������� ���������������������������������������������� � ��������������������������������������� ������������������������� ������������� ����������������������������������������������
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96

x

Fréttablaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.