Fréttablaðið - 09.12.2007, Blaðsíða 10

10 9. desember 2007 SUNNUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
V
orið byrjaði með falli stofnstærðarvísitölu þorsksins.
Veturinn hófst svo með falli verðbréfavísitölunnar.
Loks gekk aðventan í garð með sigi Íslands í alþjóðlegu
menntavísitölunni. Það var þriðja og versta vísitölu-
áfall ársins.
Aðferðafræði vísitölureikninga er oftast umdeild. Það á við um
þessar vísitölur rétt eins og verðlagsvísitöluna. En allar eru þær
nægilega sterkar til að segja sína sögu. Þær verða ekki virtar að
vettugi.
Íslenskt skólakerfi er um margt öflugt og gott. Því hefur í ríkum
mæli verið stýrt í gegnum kjarasamninga. Áhrif lýðræðislega
kjörinna fulltrúa á Alþingi og í sveitarstjórnum á stefnumótun
hafa að sama skapi verið rýrari en ætla mætti. Þetta endurspegl-
ast í viðbrögðum við nýju vísitöluniðurstöðunni. Af þeim má ráða
að skólastjórnendur og kennarar séu fremur í vörn en stjórnmála-
menn. Ábyrgðin verður þó á endanum alltaf pólitísk.
PISA-vísitalan sýnir að Ísland er í hópi þeirra ríkja sem verja
mestum fjármunum til grunnskóla. Hún varpar einnig ljósi á þá
staðreynd að efnalegur, félagslegur og menningarlegur bakgrunn-
ur nemenda er betri hér en meðal annarra þjóða. Íslenskir nem-
endur hafa aukheldur sjálfstraust umfram flesta aðra. Samt er
árangurinn fyrir neðan meðaltal.
Engum blöðum er um það að fletta að huga þarf að kennsluhátt-
um, aga, kröfum, árangursmati og gæðamati í ríkari mæli en gert
hefur verið. Heimilin hafa einnig hlutverk. Menntun kennara og
laun skipta þar að auki sköpum þegar að því kemur að mennta-
málayfirvöld og sveitarstjórnir kynni aðgerðaáætlanir til þess að
færa okkur upp vísitölustigann.
Ýmislegt stendur þegar til bóta. Þar má nefna lengingu kenn-
aranámsins og auknar menntunarkröfur í nýjum skólafrum-
vörpum. Aukheldur hefur menntamálaráðherra gefið fyrirheit
um ríflega hækkun kennaralauna. Ástæða er hins vegar til að
spyrja hvort ekki sé nauðsynlegt að nýta það svigrúm til þess að
árangurs tengja kennslukaupið og styrkja með því samkeppnis-
hæfni kennarastarfsins.
Menntaverðlaun forseta Íslands bera vott um markvert frum-
kvæði. Forsetinn sýndi sannarlega nokkurt áræði með því að koma
á legg slíkum samkeppnishvata í skólastarfi fyrir þá sök að sam-
keppni á þessu sviði hefur víða sætt gagnrýni. Með vissum hætti
má því draga þá ályktun að frumkvæði forsetans hafi aukið pólit-
ískt svigrúm til þess að láta samkeppnisviðhorf ráða meir í skóla-
starfi en verið hefur.
Nýju skólafrumvörpin eru ótvírætt mikilvægt skref fram á við.
Eigi að síður væri æskilegt að tengja þau við víðtæka metnaðar-
fulla aðgerðaáætlun sem hefði að markmiði að ná betri árangri á
tilteknum tíma. Sveitarfélögin þurfa líka að sýna aðgerðaáætlanir
á þessu sviði.
Fyrsti boðskapur nýs forsætisráðherra Breta á fundi með fjár-
málamönnum í sumar sem leið lýsti ígrunduðum markmiðum í
menntamálum og áformum um að tengja skóla og atvinnufyrir-
tæki. Það er í samræmi við að þar á bæ hefur um nokkurn tíma
verið litið á skólamálin sem höfuðviðfangsefni í pólitík.
Hér hefur skipulag stjórnarráðsins um of takmarkað forystu-
hlutverk forsætisráðherra við efnahagsmál. Það var eðlilegt.
Nú eru menntamálin hins vegar mikilvægasta hlutverk hverrar
ríkisstjórnar. Gild rök standa því til að taka á þeim málum í því
ljósi. Það gæti veitt nýja viðspyrnu.
Þorskur, verðbréf og menntun:
Þriðja áfallið
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Björn Þór Sigbjörnsson, Kristján Hjálmarsson og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI
RITSTJÓRA: Páll Baldvin Baldvinsson. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á
höfuðborgarsvæðinu, Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á
landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
issn 1670-3871
BITBEIN Svandís Svavarsdóttir spyr:
Hvaða ábyrgð bera fjölmiðlar
á ójafnri stöðu kynjanna?
ILLUGI
GUNNARSSON
SVANDÍS
SVAVARSDÓTTIR
Ábyrgð fjölmiðla
Ég er þeirrar skoðunar að fyrsta skylda fjölmiðla sé sú að segja satt og rétt frá.
Fjölmiðlar gegna lykilhlutverki í þjóðlífinu hvort
heldur sem er í pólitík, menningu, íþróttum eða
hverju öðru því sem okkur finnst áhugavert og í
frásögur færandi. Vald fjölmiðla er gríðarlegt og
ábyrgðin því mikil. Spurning dagsins snýr annars
vegar að því hvort fréttaflutningur og fréttamat
fjölmiðlanna valdi ójafnri stöðu kynjanna og hins
vegar að því hvort þeim beri að breyta í þeim
tilgangi að jafna stöðu kynjanna.
Mögnunaráhrif
Hvað fyrri spurninguna áhrærir tel ég, án þess að
geta fært sönnur á það, að fjölmiðlarnir endurspegli
þokkalega það sem er að gerast í samfélaginu.
Staðreyndin er því miður sú að fleiri karlar eru í
ábyrgðarstöðum en konur og því þess að vænta að
þeir fjölmiðlar sem vilja segja fréttir af ástandi
mála flytji fleiri fréttir af köllum og fleiri viðtöl við
kalla en við konur. Auðvitað er ekki til neitt algilt
fréttamat og sjálfsagt hægt að deila um hvort til
dæmis karllæg sjónarmið ráði slíku mati eða ekki.
En hjá því verður ekki litið að áhrif kynjanna eru
mismikil í þjóðfélaginu og þess sér stað í blöðum og
sjónvarpi. Þetta ójafnvægi milli karla og kvenna,
sem eðlilega birtist í fjölmiðlum, kann að valda
frekara ójafnvægi vegna þess hversu skoðanamynd-
andi fjölmiðlarnir eru. Fyrirmyndir ungs fólks eru
þá frekar karlkyns og það kann að ráða miklu um
sjálfsmynd og þau markmið sem fólk setur sér í
lífinu. Ég get því fallist á þá skoðun að fjölmiðlar
geti magnað upp ójafna stöðu kynjanna, ekki vegna
þess að þeir séu á móti konum heldur einfaldlega
vegna þess að þeir eru að flytja fréttir af veröld sem
enn er að mestu stýrt af karlmönnum.
Skoðanir í leiðurum, ekki í fréttum
Hvað seinni spurninguna varðar, hvort fjölmiðlar
eigi að breyta fréttaflutningi sínum til að hafa áhrif
á stöðu kynjanna, þá er ýmislegt sem þarf að huga
að. Hér á árum áður voru fjölmiðlar meira eða
minna í eigu stjórnmálaflokka. Þeir fjölmiðlar
börðust fyrir ákveðnu þjóðskipulagi og hugsjónum
og við lestur þeirra settu menn upp sérstök gleraugu
og mátu allar fréttir í því ljósi. Moggalygi, komma-
áróður og önnur slík hugtök lýstu fréttum og
fréttamati þess tíma. Með öðrum orðum, lesandinn
gat ekki treyst því að það sem birtist í blöðunum
væri sönn og heiðarleg frásögn. Fæstir, nema
kannski þeir sem hafa sérstaklega gaman af karpi,
sakna þessara tíma. Ég held að fjölmiðlar eigi ekki
að hverfa í átt að því að berjast fyrir samfélagsleg-
um markmiðum í fréttaflutningi sínum, hversu ágæt
sem þau kunna að vera. Fjölmiðlar geta vel haft
skoðun, einkum prentmiðlar, sem getur komið fram
í leiðurum og öðru slíku efni sem lesendur geta
aðgreint frá fréttum. En viðmiðið á að vera að
greina almenningi satt og rétt frá gangi mála þannig
að fólk geti myndað skoðanir sínar á traustum og
sem bestum grunni.
Fjölmiðlar eru gerendur
Einfalda svarið við þessari spurningu er að við berum öll ábyrgð á ójafnri stöðu kynjanna,
inni á heimilunum og á hinum opinbera vettvangi.
Samfélagið í heild er ábyrgt og því þarf gagnrýn-
inn skilning á samfélaginu til að tryggja jafnrétti
í reynd.
Hvert er hlutverk fjölmiðla?
Undanfarið hafa umræður um ábyrgð fjölmiðla
verið fyrirferðamiklar. Við þá umræðu vaknar
spurningin hvert hlutverk þeirra sé. Sumir halda því
fram að hlutverk fjölmiðla sé einungis að endur-
spegla það samfélag sem við búum í, samfélag þar
sem konur eru færri í valdastöðum og annars staðar
þar sem fréttaefni er að finna. Mín skoðun er hins
vegar sú, og ég hygg að metnaðarfullir fjölmiðlar
séu sama sinnis, að fjölmiðlar séu gerendur í að
skapa samfélag og beri mikla ábyrgð á því hvernig
umræðan þróast með því að velja og hafna og
ákveða vægi einstakra þátta í umræðunni.
Fjölmiðlar eiga að endurspegla samfélagið í heild
sinni – ekki bara vera vettvangur fyrir þá sem eru í
valdastöðum – og þess vegna skiptir það engu máli í
þessu sambandi hvort karlar eru fjölmennari í
ráðherrastólum eða á Alþingi. Það sem skiptir máli
er að konur eru helmingur þjóðarinnar og rúmlega
það. Reyndar má segja að ef konur eru fámennari í
valdastöðum er það þeim mun meiri ástæða til að
fjölmiðlafólk gæti þess að ræða við konur til jafns
við karla.
Áhrif fjölmiðla á jafnrétti kynjanna
Því miður endurspegla flestir fjölmiðlar hið
opinbera vald frekar en alla þjóðina. Reyndar er
hlutfall kvenna í fréttum og fréttatengdum þáttum
lakara en hlutfall kvenna sem kjörnir fulltrúar og er
þá mikið sagt. Þannig ýta fjölmiðlar undir þá
hugmynd að hinn opinberi vettvangur sé frekar
vettvangur karla en kvenna. Stúlkur og konur fá þau
skilaboð að rödd þeirra skuli ekki heyrast til jafns á
við raddir karla.
Því miður vantar mikið upp á að flestir fjölmiðlar
átti sig á þessu. Margir þeirra fara ekki einu sinni
eftir jafnréttislögum eða gerða samninga sem eiga
að tryggja jafnrétti kynjanna. Í samningi mennta-
málaráðuneytisins og RÚV ohf. er til dæmis skýrt
tekið fram að gæta skuli jafnra kynjahlutfalla í
fréttum, dagskrárgerð og íþróttum.
Valdi fylgir ábyrgð
Vald fjölmiðla er mikið og þar með ábyrgð þeirra.
Valdi á umræðunni fylgir ábyrgð á henni. Því ættu
fjölmiðlar að taka það hlutverk sitt mjög alvarlega
að stuðla að auknu jafnrétti karla og kvenna í anda
stjórnarskrár og almennra sanngirnissjónarmiða.
Ég kalla eftir þessari ábyrgð.
Á verðlagi fyrir alla
Samkeppniseftirlitið ákvað fyrir helgi
að aðhafast ekki, þó að FoodCo hefði
keypt rekstur Kaffi Sólons og Sjávar-
kjallarans. Fyrir á FoodCo sjö aðra
veitingastaði. Stefnan hjá FoodCo
er greinilega ekki að einblína á eina
tegund veitingastaða, eða veitinga-
staði í einhverjum verðflokki, því nú
rekur fyrirtækið allt frá Sjávarkjallar-
anum, sem seint verður talinn meðal
ódýrustu veitingastaða, til Pylsu-
vagnsins í Laugardal. Allir ættu því að
geta farið út að borða á sínu verðlagi
innan keðjunnar, hvort sem fólk vill
eina með öllu eða Kobe-
nautakjöt.

Fjölhæfur blaðamaður
Róbert Hlynur Baldursson,
blaðamaður á dv.is, hlýtur nú
að vera einn fjölhæfasti blaðamaður
landsins, en hann skrifar nú allar
fréttir á fréttavefnum, hvort sem það
eru innlendar, erlendar eða viðskipta-
fréttir. Ritstjórn DV hefur nú minnkað
um helming, úr fjórum í tvo, en
Jóhann Hauksson hætti um mánaða-
mót og Sigríður Dögg Auðunsdóttir er
í veikindaleyfi. Þá eru þeir bara tveir
eftir, Róbert Hlynur og Guðmundur
Magnússon. Róbert sér um fréttirn-
ar og Guðmundur um Skrafað og
skrifað.
Gæði eða hamingja
Mikið hefur verið rætt um
niðurstöðu Pisa-könn-
unarinnar og að íslensk
ungmenni standi ekki
nægjanlega vel, það
sé langt í land með að
þau skori jafnhátt og jafnaldrar þeirra
í Finnlandi. Margir hafa tekið þessum
niðurstöðum á þann veg, líkt og
þegar niðurstöður síðustu Pisa-könn-
unar voru birtar, að réttast væri að
taka aftur upp gamaldags kennsluað-
ferðir, líkt og Finnar stunda.
Hafsteinn Karlsson, skólastjóri Sala-
skóla í Kópavogi, benti hins vegar á
það á Stöð 2 nú fyrir helgi að finnsku
skólabörnunum liði verst allra barna.
Það fer því ekki saman gæðin og ham-
ingjan og áður en gagngerðar
breytingar eru gerðar á
skólakerfinu ætti kannski
að taka þennan punkt til
athugunar. Skiptir hamingja
einhverju máli?
svanborg @frettabladid.is