Fréttablaðið - 09.12.2007, Síða 88

MENNING 50
Íslenskir krakkar rétt
eins og aðrir hafa heyrt
og lesið fjöldan allan af
sögum af kóngum og
drottningum og þeirra
fólki þrátt fyrir að ekkert
sé hér konungsríkið.
Gerður Kristný sendir nú
frá sér sína fimmtu
barnabók en þar beinir
hún sjónum sínum að
embætti forsetans. Sögu-
hetjan er forseti Íslands,
en þó enginn þeirra sem
hefur hlotið þjóðkjör.
Forsetinn í bókinni er
einmana í embættinu og
langar í raun og veru
meira að vera gröfu-
stjóri. Í upphafi bókar-
innar er hann heldur leið-
ur yfir aðstæðum sínum
en horfist í augu við emb-
ættið, skyldur sínar og
væntingar eftir því sem á
söguna líður. Þrátt fyrir
að forsetinn í sögunni
gegni æðsta embætti
landsins er hann bæði
uppátækjasamur og til-
finningaríkur. Fullorðins-
lífið er víst sjaldnast
spennandi og því ákveðin
hughreysting fyrir les-
endur að jafnvel forsetar
geta verið með barnssál.
Sagan er ærslafull og
rík af ævintýrum en allir
staðhættir eru í samræmi
við þá sem við þekkjum í
tengslum við embætti
forsetans, Bessastaðir og
forsetaskrifstofan á
sínum stað. Halldór Bald-
ursson myndskreytir
bókina og á ríkan þátt í
heildarmynd hennar.
Myndirnar eru fullar af
lífi og undirstrika kímni
textans með sérlega vel
gerðum hætti. Halldór
hefur myndskreytt fjölda
barnabóka á undan þess-
ari og fyrir löngu skipað
sér í röð þekktustu skop-
myndateiknara landsins.
Í lok bókarinnar eru
teikningar af öllum for-
setum lýðveldisins og
upplýsingar um forseta-
tíð þeirra. Þannig tengj-
ast teikningarnar, rétt
eins og textinn, raun-
verulegum upplýsingum
um embætti forsetans.
Stór þáttur í sögunni
eru þau bréf sem forset-
anum berast frá fólkinu í
landinu. Bréfin brjóta
upp form sögunnar bæði
hvað varðar innihald og
útlit. Fólkið í landinu vill
gjarnan fá forsetann til
þess að koma og vera við-
staddan ýmsar uppák-
ommur auk þess sem það
hefur áhyggjur af honum
sjálfum.
Ballið á Bessastöðum
er skemmtileg lesning,
sem vel er hægt að mæla
með fyrir hressa byrj-
endur í lestri. Hún er
með góðu letri og tvö-
földu stafabili sem er
gott er fyrir þá sem ekki
hafa náð fullri þjálfun í
lestri. Efnistökin gera
það að verkum að bókin
er upplögð sem umræðu-
grundvöllur um hvaða
erfiðleikar steðja að
þeim sem eru einir í
embætti og geta ekki
ráðfært sig við neinn í
sömu sporum. Ballið á
Bessastöðum er
hressandi lesning um
æðsta embætti landsins.
Hildur Heimisdóttir
Hressandi
lesning
Skáldkonan Gerður Kristný á bæði ljóðabók og barnasögu á
bókamarkaði þessa dagana. FRÉTTABLAÐIÐ/ VALLI
Ævisöguleg bók-
menntarýni er geld. Í
stað þess að skoða
hvort bókin standist á
eigin forsendum, hvort
lesandi finni sig í text-
anum fer mest fyrir
ævisögulegri rýni hjá
þeim sem nú eru mest
áberandi í bókaumfjöll-
un. Stanslaus leit eftir
höfundi sjálfum í text-
anum. (Hvers á Böðvar
að gjalda?) Eins og fólki
sé ofviða að greina á
milli sögumanns og
höfundar.
En mönnum er vor-
kunn. Yngsta kynslóð
höfunda hefur undan-
farin ár gert tilraunir
til að má út skil milli
skáldskapar og veru-
leika með tengingu við
netskrif og tölvupóst-
samskipti. Best hefur
til tekist hjá Kristjóni
Kormáki í Frægasti
maður í heimi sem kom
út fyrir þremur árum –
bók sem tengist einmitt
Ágústi Borgþóri Sverr-
issyni með óbeinum
hætti. Þó Ágúst sé að
ýmsu leyti gamaldags
rithöfundur hvað varð-
ar stíl og tilheyri ekki
beint þeim hópi rithöf-
unda veitist erfitt að
hafna ævisögulegri
nálgun þegar hann á í
hlut. Ágúst Borgþór er
meðal þekktari blogg-
ara landsins, oft kallað-
ur „Bloggþór“ á netinu
og vakti athygli á dög-
unum þegar hann hót-
aði því að ef ný bók
hans Hliðarspor seldist
í undir 350 eintökum
myndi hann hætta að
blogga. Hvernig sem
fer með það ætti Ágúst
Borgþór að velta því
vandlega fyrir sér. Ef
honum er alvara með
að elta rithöfunda-
drauma sína. Sá sem
þetta skrifar fer af og
til inná bloggsíðu hans
og kannast við ýmsa
þætti persónulegs og
einlægs bloggs hans í
bókinni: Kaffihúsaráp,
margvíslegt bauk við
skriftir, matarfíkn,
dálæti einnar persón-
unnar á progrokki Yes,
ýmis atriði úr hvers-
dagslífinu svo sem að
hengja uppúr vél (ekki
síst þar sem vel tekst
til í skáldsögunni) og
svo framvegis. Því er
það svo að óhjákvæmi-
lega skýtur Ágúst
Borgþór sjálfur stöðugt
upp kollinum í sögunni
sem virkar truflandi á
ágæta persónusköpun
sem er annar aðall
umræddrar bókar.
Aðalpersónur eru
þrjár: Daníel og Árni
eru miðaldra menn,
giftir, kúgaðir af
að stæðum og eiginkon-
um, félagar frá fornu
fari sem fást við skrift-
ir hvor á sinn hátt.
Báðir eiga í tilvistar-
kreppu, þjakaðir af
gráum fiðringi, en þeir,
og lesandinn þar með,
þurfa að glíma við
spurningu um hvort
kynlíf án tilfinninga
eða ást án snertingar sé
verri – já, eða betri
eftir atvikum? Að auki
hvort vændi sé óum-
deilanlega og í öllu falli
níðingsháttur gegn
konum? Þriðja aðal-
persónan er Elín, 25 ára
bókmenntafræðinemi
sem starfar í bókabúð.
Sagan er vel grund-
uð, snjöll að byggingu
og kallast ýmsir þættir
skemmtilega á. Daníel
starfar sem ritstjóri
tímarits. Til hans leitar
Hallgerður, ung kona
sem vill birta grein,
uppsuðu úr BA-ritgerð
sinni sem fjallar um
vændi. Daníel líst vel á
en vill fá viðtal við
vændiskonu með grein-
inni. Hallgerður er hins
vegar ófrávíkjanlega
þeirrar skoðunar að
merkilegra sé að heyra
í glæpamanninum
kaupanda vændisins.
En kannanir sýna að
þeir eru einkum giftir
karlmenn á miðjum
aldri. Daníel, giftur á
miðjum aldri, fer á
stúfana og ballið byrj-
ar. Höfundurinn hefur
sent frá sér fimm smá-
sagnasöfn og nýtir sér
þá verkþekkingu með
ágætum í bók sem
flokkast eiginlega öllu
heldur sem „novella“
en skáldsaga – þræðir
fléttast saman með
óvæntum hætti.
Ýmsar eftirtektar-
verðar og jafnvel
spaugilegar aukaper-
sónur koma við sögu.
Sonur Daníels er til
dæmis einskonar
blanda af einkennum
sem maður telur sig
þekkja í skáldspírum
Nýhil-hópsins og Ágústi
Borgþóri sjálfum. Og
oft bregður fyrir meitl-
uðum texta:
„Árni velti því stund-
um fyrir sér hvaða
verkefnum svo háaldr-
aður og veikburða
maður gæti yfirleitt
sinnt einn síns liðs inni
á lítilli skrifstofu. Gat
það hugsast að hann
sæti þarna hálfan dag-
inn án þess að gera
nokkurn skapaðan hlut?
Að sérhver vinnudagur
væri í raun einungis
táknræn hylling æfi-
starfsins?“ (bls. 63)
Þá má segja að í
blautlegum lýsingum
takist Ágústi Borgþóri
betur upp en flestum
íslenskum höfundum
sem fengist hafa við
slíkt þeirra sem þessi
ritdómari hefur lesið.
Líkt og Ágúst sé þraut-
þjálfaður sem slíkur
penni. En eins og höf-
undur skrifar af mikilli
og ágætri tilfinningu
um tilvistarkreppu
miðaldra karlkyns
söguhetja sinna verður
þriðja aðalpersónan
ekki eins sannfærandi.
Ágúst Borgþór er
nákvæmur texta-
gerðarmaður og því
verður það beinlínis
kauðskt þegar hann
nauðgar stafsetningar-
villum inn í tölvupóst-
skeyti Elínar til Árna –
sem er fremur ódýrt
bragð í persónusköpun.
Lesandinn, sem í þessu
tilfelli er einmitt mið-
aldra karlmaður líkt og
höfundur, nær ekki
æskilegri tengingu við
sögu Elínar. Og líklega
er það nákvæmlega þar
sem Hliðarspor klikka.
Því þó höfundur geri
sig góðu heilli hvergi
sekan um að taka
afstöðu til þeirra
athyglisverðu siðferð-
isspurninga sem bókin
veltir upp mun drjúgur
hluti lesenda taka
fyrirfram-gefna-
af stöðu til þeirra. Sem
er synd.
Jakob Bjarnar Grétarsson
Þjakaður af gráa fiðringnum
Ágúst Borgþór Sverrisson rithöfundur FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI
Bókin lætur lítið yfir
sér, 27 örstuttar „ljóð-
rænar“ sögur í einföldu
samtalsformi á stíl-
hreinu talmáli. Enginn
sögumaður, enginn ljóð-
mælandi, bara persón-
ur sem birtast og hitt-
ast fyrirvaralaust í
raunverulegu rými
(ekki á sviði) og hefja
samræðu. Sögurnar
(sem ég kýs að kalla
svo) eru ekki ljóðrænar
í þeim skilningi að þær
laði fram tilfinninga-
lega innlifun, heldur í
þeirri merkingu að þær
ögra raunveruleikanum
sem þær gerast í með
blekkingu skáldskapar-
ins þar sem sjónvillur
eru raunverulegar.
„Galdurinn við list-
ina að blekkja er sá að
skapa hugsunarvillu“
segir Aristóteles í bók
sinni um skáldskapar-
listina og þaðan er sjón-
hending að hljóð- og
sjónvillu. Sögurnar eru
öðrum þræði tilbrigði
við þessa fornu glímu
og þá ekki síður stíl-
brigðin kennsl og hvörf
sem höfundur fer listi-
lega með – og kannar í
verki hvort koma má
frásagnarheild (upp-
hafi, miðju og endi)
fyrir í örsögu í beinni
ræðu – kannar þann
möguleika til hins ýtr-
asta. Sögurnar á bls 9,
11, 17, 19, 23 og 26 eru
t.d. allar (öðrum þræði)
leikur með kennsl og
hvörf – þar sem fortíð-
in, oftar en ekki, stekk-
ur úr fylgsni, ljóstrar
upp og umhverfir.
En ekki síður vakir
það fyrir höfundi að
reyna þanþol fjarstæð-
unnar og þá spurningu
Ara (sem er ei auðvelt
að svara) hvort fari
betur í skáldskap „það
sem er sannfærandi en
ógerlegt eða hitt sem er
ósennilegt en gerlegt“
eða einhver önnur
blanda, og hvað sé lík-
legast til að „vekja
skelfingu og vorkunn“
(snerta streng og hafa
áhrif). Ekki misskilja
mig; sögurnar í þessari
bók eru umfram allt
afspyrnuskemmtilegar
og atburðir þeirra hand-
an orða víða þannig að
maður hlær lengi og
upphátt einsog að heilli
skáldsögu (albesta
dæmið bls. 27) eða
sýpur hveljur (8) eða
hvort tveggja (29). Þetta
er ein fyndnasta bók
sem ég hef lesið á árinu;
spaugilegustu atvikin
eiga sér stað eftir að
sögunum lýkur og hug-
arflugi lesandans þar
engin takmörk sett.
Ari heldur því fram
að sé eitthvað fjar-
stæðukennt fellt inn í
sögu „á nógu sannfær-
andi hátt“ þá taki les-
andinn það gilt, jafnvel
þótt það sé „fáránlegt“.
Í nákvæmlega þessu
felst áskorun bókarinn-
ar og sigurinn felst í því
að „fáránleikinn“ og
furðurnar eru þar ekki
ímyndun, ekki draumur
eða tákn – ekki skáld-
veruleiki sem lesand-
inn verður að yfirfæra
– heldur þekkjanlegur
og áþreifanlegur
nútími, raunverulegri
en raunsæislegt bíó,
sem stígur og hnígur
frá því „ótrúlega“ (5,
24, sem eru „hljóðvill-
ur“) og „ósennilega“ (7,
14, 16, 21) að því „óger-
lega“ (6) og „fáránlega“
(13 Sjónvilla, og 18), og
spretta af ástæðu sem
er „sýnileg“ innan ljóðs-
ins þótt hún geti verið
um að villast.
Furður bókarinnar,
fjarstæður og „tilviljan-
ir“ eru „sannfærandi“
og trúverðugar af því
að lesandinn (dómar-
inn) finnur að þær eru
„felldar inn í“ atburða-
keðju sem „gæti gerst“
og er að gerast í raun-
veruleikanum (ef vill);
ofsa-akstur tækninnar
(13) og erfðavísinda
(18) – á 21. öld mun
Eyrnastór (18) aka vél-
arlausum bíl (13) víðar
en í leikfangalandi. Sög-
urnar sviðsetja brot af
líðandi stund en sann-
færa lesanda sinn þó
ekki síður með því forna
bragði skáldskaparins
að styðja „skáldaða
orsök“ (t.d. einhvern
fáránleika) með „sannri
afleiðingu“ (raunveru)
þar sem lesandinn trúir
orsökinni af því útkom-
an er „rétt“ (sbr Ara) og
hefur það heldur sem
sannara reynist – og
jafnvel þótt hvorugt sé
satt (og þá er næsta
spurning hvort sá fróði
sé ekki bara mýta eins-
og hinn á selnum).
Sigurður Hróarsson
Svör við spurningum Ara
Óskar Árni Óskarsson skáld. FRÉTTABLAÐIÐ/VILLI
HLIÐARSPOR
Skáldsaga eftir Ágúst Borgþór Sverrisson
SJÓNVILLUR
Óskar Árni Óskarsson
BALLIÐ Á BESSASTÖÐUM
Höfundur: Gerður Kristný
Myndskreytingar: Halldór Baldursson
18