Fréttablaðið - 09.12.2007, Blaðsíða 86

MENNING 48
Hvalur og ólukkufugl
Öll börn hafa þörf fyrir
að geta borið sig saman
við önnur börn og að geta
samsamað sig persónum
í bókum og sögum. Það
gildir nú líklega um
flesta fullorðna líka.
Strákarnir rétta sig í
sætinu ef söguhetjan er
strákur og stelpurnar að
sama skapi ef söguhetj-
an er úr þeirra hópi. Nú
er það svo að stærsti
hluti barnabóka skartar
hraustum og heilbrigð-
um söguhetjum. Stund-
um eru í aukahlutverki
börn sem stríða við fötl-
un af einhverju tagi, en
þau börn eru sjaldnast
aðal söguhetjan. Þessi
staðreynd er kveikjan að
bók Brynhildar Þórar-
insdóttur, Nonni og
Selma: Fjör í fyrsta bekk.
CP-félagið á Íslandi
hvatti höfundinn til þess
að skrifa bókina og
studdi framtakið, eftir
því sem fram kemur á
titilsíðu.
Bókin segir frá ævin-
týrum tveggja krakka
sem eru að hefja nám í
grunnskóla. Þau reynast
eiga sama afmælisdag
og verða perluvinir.
Nonni er önnur aðalpers-
ónan, hann er hreyfi-
hamlaður, en það er það
eina sem sker hann úr
hópi annarra barna sem
eru að byrja í grunn-
skóla. Selma og Nonni
lenda í ýmsum ævintýr-
um í bókinni og eru
uppátækjasamir og
skemmtilegir krakkar.
Sagan er að mestu leyti
raunsæ og heldur
skemmtileg. Söguper-
sónurnar ljúfar og góðar.
Helst að afi Nonna, sem
er pirraður á ríkistjórn-
inni og gefur kvefuðum
börnum koníak, hleypi
lífi í söfnuðinn. Kennari
barnanna í sögunni er
ofurgóður og skilnings-
ríkur, alltaf tilbúinn til
þess að sveigja kennslu-
áætlunina í samræmi
við það sem upp kemur í
lífi barnanna.
Sagan er lipurlega
skrifuð og höfundur stíg-
ur varlega til jarðar. Það
er stórt verkefni að ætla
sér að skapa jákvæða
fyrirmynd fyrir börn
með CP-fötlun, horfa
hvergi framhjá fötlun-
inni, en velta sér þó alls
ekki upp úr henni. Þetta
tekst Brynhildi ágæt-
lega. Bókin er skreytt
nokkrum myndum eftir
Þóreyju Mjallhvíti
Heiðar dóttur Ómars-
dóttur, myndirnar eru í
ágætu samræmi við sög-
una sjálfa. Bókin byggir
þó fyrst og fremst á
texta og virðist ætluð til
þess að lesa upphátt sem
framhaldssögu fyrir
krakka sem eru um það
bil að byrja í grunnskóla
eða frekar nýbyrjaðir í
námi. Í lok bókarinnar er
örstutt fræðsla um CP-
fötlun, sá kafli stendur
vel einn, börnum og
öðrum til fróðleiks.
Hildur Heimisdóttir
Menn komast langt samt
Ekki hefur Kárason
haft mikið fyrir því að
henda inn handriti að
Endurfundum, smá-
sagnasafni sem telur
sextán smásögur.
Einar er einn allra
besti rithöfundur þjóð-
arinnar, frábær sagna-
maður og við aðdáend-
ur hans hljótum
einfaldlega að gera
meiri kröfur til manns
sem sent hefur frá sér
snilldarverk á borð við
Þar sem djöflaeyjan
rís (1983), Heimskra
manna ráð (1992) og
Storm (2003). Svo lítið
er í þetta lagt að draga
verður þá ályktun að
Einar sé með stórvirki
í smíðum. Og til að
kaupa sér frið frá
útgáfunni hefur hann
líklega haft með sér
ritara út á næstu krá.
Romsað þar uppúr sér
nokkrum sögum eftir
minni. Sennilega hefur
Jakob Frímann setið á
næsta borði. Og teipið
verið í gangi meðan
Einar skrapp á barinn.
Því ein sagan – Dýrin í
garðinum – er umgjörð
um þrautpíndar sögur
af Ríngó þegar hann
mætti á Atlavíkurhá-
tíð fyrir um aldar-
fjórðungi. Jú, um hum-
arinn (en Ringó étur
ekkert sem skríður),
um rándýra konnann
sem Ríngó blandaði
með kóki og þegar
Ríngó var tekinn í mis-
gripum af drukknum
hátíðargesti sem gamli
smíðakennarinn á
Eiðum. Sögumaður
þeirrar sögu er ferða-
málafrömuður sem
starfar tímabundið við
Sædýrasafnið í Hafn-
arfirði og segir jafn-
framt frá því þegar
aparnir drulla í lófann
á sér og grýta í gest-
ina. Nei, Einar. Comm-
on. Þora ritstjórarnir
á Máli og menningu
orðið ekkert að segja
við þig?
Einar Kárason er
fyrst og fremst skáld-
sagnahöfundur. Virða
verður honum til vegs
að hann hefur fengist
við allar tegundir
sagnalistarinnar. Og
sem einn virtasti höf-
undur þjóðarinnar
lagt sitt af mörkum
við að bakka upp oft
vanmetin skáldskap-
arform. Hann hefur
auk skáldsagna sent
frá sér ljóðabækur,
barnabækur, æfisög-
ur, ferðasögur og smá-
sögur. Margt frábær-
lega gert en efast
verður um að Einar
myndi senda frá sér
eins illa grundaða
skáldsögu og smá-
sagnasafnið Endur-
fundir er. Í grófum
dráttum má flokka
smásögur í tvo flokka:
þær sem búa yfir
afhjúpandi og óvænt-
um endi sem varpa
ljósi á gjörðir og líðan
sögupersóna og svo
svipmyndir, brot úr
stærri sögum nánast
án upphafs né endis.
Þessu blandar Einar
saman og má finna
sögur af báðum teg-
undum í Endurfund-
um. Betra hefði verið
ef hann hefði einbeitt
sér að annarri tegund-
inni og látið reyna á
formið til hins ítrasta.
Annað sem gerir safn-
ið ruglingslegt er að
ýmist eru sögumenn
sagnanna uppdiktaðar
persónur frá grunni
eða kunnuglegri. Sem
sagt rituhöfundurinn
Einar Kárason. Og þar
er Einar bestur.
Þannig fara lesendur í
athyglisverða upp-
lestrarferð til Molde í
Noregi í fylgd Einars
og Margrit Sandemo í
sögunni Húsfyllir. Og
í bestu sögunni,
Búbónisbræður, til
Dalvíkur þar sem
Jónas heitinn Árnason
er lykilpersóna.
Nú er ekki eins og
það sé leiðinlegt á
kránni með Einari.
Svo létt veitist honum
að segja sögur þar
sem undirliggjandi er
oft urrandi grár húm-
orinn. Hann hefur lítið
sem ekkert fyrir því.
En í stjörnustríðinu
sem bókadómar eru
verður hann fórnar-
lamb sjálfs sín, eigin
stórvirkja og fær ekki
nema eitt kvikindi.
Jakob Bjarnar Grétarsson
Kárason fer á
barinn
Einar Kárason er víst alltaf skemmtilegur á barnum.
FRÉTTABLAÐIÐ/STEFAN
Lítil bók sem leynir á
sér; 32 myndir sem
skiptast jafnt í teikn-
ingar og texta (örsög-
ur). Teikningarnar
eftir Einar Örn en text-
inn eftir Braga – hér
verður einblínt á hann.
Sögurnar eru myndir
úr hversdagslífinu og
minni skáldsins, stíll-
inn er meitlaður sjálf-
hæðinn frásagnarstíll
þar sem hið ljóðræna
birtist í myndinni
sjálfri og skáldlegri
hugvekju hennar, sjón-
arhorninu og óvæntu
viðmiði skáldsins,
fremur en (flóknu)
skáldskaparmáli eða
tilfinningalegu áreiti.
Mjög meðtækilegur
skáldskapur, hnyttinn
og andríkur, hógvær og
tilgerðarlaus en undir-
tónninn stríður og
ómar hæst og vaxandi
eftir að sögunni
sleppur.
Skáldið hrópar ekki
erindi sitt – sem er í
senn lýrískt og samfé-
lagslegt – er yfirlætis-
laus málsvari þess að
gildi textans sé hug-
lægt og sjálfstætt og
liggi í innra sköpunar-
afli skáldskaparins
(sem síðan orkar líka út
á við í samfélaginu)
fremur en boðskap
hans í beinu orði, þótt
því sé víða vísað beint
að ytri veruleika; sam-
félagi lesandans.
Náskyld eru tök höf-
undar á tilvistinni og
síungum tilgangi henn-
ar; þótt sögumaðurinn
beini orðum sínum
beint að skáldinu – sem
spyr án þess að fá svar
(16) og stígur næsta
skref inn í óskrifaða
ævi (9) – er afl þeirra
óbundið og falið í þeim
sjálfum en ekki við-
brögðum skáldsins
innan sögunnar.
Lífið í sögunum áður
en þeim sleppir (og
áður en þær hefjast) er
nefnilega svolítið eins-
og Geysisgos; ófyrirséð
bið tímunum saman í
tvísýnni kyrrð og síðan
allt í einu alveg fyrir-
varalaust þá gerist ...
ekkert. Nema kyrrðin
fær nýja merkingu og
kemst á hreyfingu af
því hún heldur áfram.
Svo gýs auðvitað á
heimleiðinni, að
minnsta kosti í hugan-
um þar sem gosið rýfur
þá alveg nýja kyrrð.
Slíkt gos á sér raun-
ar stað strax í upphafi
bókar þar sem nakinn
svæfingarlæknir fer í
„spadseretur“ í Öskju-
hlíðinni á skírdegi
löngu eftir að sögunni
lýkur og hótar með því
lesandanum að rjúfa
kyrralíf myndarinnar
einnig utan bókar;
sækja lesandann jafn-
vel heim (af því allt
tekst að lokum (38)) og
raska ró hans með
galdri skáldskaparins
sem „svífur um“ í
hreyfimynd bakvið
orðin og „heldur fyrir
honum vöku“ (11) þótt
blekkingin sé liðin.
Þannig sigrar skáld-
skapurinn andartakið
og þess vegna getur
Gísli Ágúst farið í mát-
unarklefann (7) og bæði
brotið strætisvagna-
skýlið gegnt Árnastofn-
un (16) og luktirnar í
Bakarabrekkunni 130
árum áður (36) í sama
„spadseretur“ ef hann
vill – og jafnvel líka
gluggana í Álfheima-
blokkinni í bókinni við
hliðina (Sjónvillum
Óskars Árna bls. 31);
þar liggur aflið en ekki
innan ramma myndar-
innar.
Efnisþræðir bókar-
innar eru að öðru leyti
ofnir úr orðlögðum
flækjum sem allir rata
í áður en yfir lýkur; til-
vistarlegum spurning-
um um mannseðlið og
samhengi hlutanna. En
þótt bókin skjóti lífinu
ref fyrir rass með brell-
um skáldskaparins og
úthluti honum þar með
bæði sjálfvirku byssu-
leyfi og sjálfstæðri til-
vist, deilir hún því engu
að síður með lífinu að
þar er engin svör að
finna fyrr en eftir að
sagan er öll og andinn
gosinn. Sigurður Hróarsson
FALLEGI FLUGHVALURINN OG LEIFUR ÓHEPPNI
Ólafur Gunnarsson
NONNI OG SELMA: FJÖR Í FYRSTA BEKK
Brynhildur Þórarinsdóttir
ENDURFUNDIR
Einar Kárason
MÁTUNARKLEFINN OG AÐRAR MYNDIR
Einar Örn Benediktsson & Bragi Ólafsson
Eftir að sögunni sleppir
Fallegi flughvalurinn og
Leifur óheppni er þriðja
bók Ólafs Gunnarssonar
um hugrakka hvalinn
sem býr í neðansjávar-
helli í Hvalfirðinum.
Anna Cynthia Leplar
myndskreytir ævintýrið
að þessu sinni. Myndir
hennar gefa ævintýrinu
líf og fylgja sögunni vel
eftir. Sagan segir frá
samskiptum flughvals-
ins við villtan smáfugl
frá Flórída. Fuglinn villt-
ist frá Ameríku til
Íslands, og ber nafnið
Leifur óheppni öfugt við
nafna sinn sem fór frá
Íslandi til Ameríku.
Sagan er falleg barna-
saga sem minnir okkur á
að þeir stóru geta hjálp-
að hinum sem minni eru,
og að þeir smáu geta líka
verið hjálplegir í veröld-
inni. Leifur óheppni
hefur nefnilega séð til
þess að gráðugur krók-
ódíll hefur ekki náð að
hremma Lindu litlu sem
býr í fenjunum í Flórída.
Þegar fallegi flughval-
urinn er annars vegar
getur aðeins farið vel og
hann finnur framtíðar-
lausn á vanda Lindu
litlu.
Fallegi flughvalurinn
er skemmtileg og falleg
barnasaga og er það ekki
síst vegna vel gerðra
mynda Önnu Cynthiu
Leplar. Ólafur Gunnars-
son hefur farið óvenju-
lega leið í sögum sínum
um fallega flughvalinn,
með því að velja hverri
sögu nýjan myndskreyti.
Þannig minnir hann les-
endur sína á það að ævin-
týrin eiga sér fleiri en
eina birtingarmynd, það
eru fleiri en ein leið við
að myndgera persónurn-
ar sem búa í ævintýrun-
um. Í þessari sögu er
þáttur myndanna og
textans í góðu jafnvægi.
Ævintýrið sjálft er stutt
og hnitmiðað, letrið er
stórt og textinn á hverri
síðu yfirstíganlega lang-
ur fyrir þá sem eru að
feta sín fyrstu spor sem
sjálfstæðir lesendur. Á
sama hátt eru myndirn-
ar skýrar og raunsæjar
mitt í ævintýrinu. Les-
andum er látið eftir að
leysa gátuna um það
hvernig hvalurinn getur
flogið. Fallegi flug-
hvalurinn og Leifur
óheppni er falleg lítil
saga með ævintýrablæ.
Hildur Heimisdóttir
Brynhildur Þórarinsdóttir var fyrr á þessu ári valin bæjar-
listamaður Akureyrar. Þá hefur sögunni af Nonna og Selmu
verið lokið.
Bragi Ólafsson rithöfundur.
Ólafur Gunnarsson rithöf-
undur.
16