Fréttablaðið - 29.08.2008, Blaðsíða 56

28 29. ágúst 2008 FÖSTUDAGUR
UMRÆÐAN
Jón Baldvin Hanni-
balsson skrifar um
þróunarhjálp
Þótt þær fjárhæðir, sem hinir ríku Íslend-
ingar láta af hendi rakna
til þróunaraðstoðar við
fátækar þjóðir á fjárlög-
um ár hvert séu svo smáar, að
þær mælist varla í alþjóðlegum
samanburði, hafa Íslendingar
samt sem áður leitast við að
leggja eitthvað af mörkum til þró-
unarhjálpar á undanförnum ára-
tugum.
Einkum hafa Íslendingar látið
til sín taka í Afríku (t.d. í Namib-
íu, Malaví og Mosambique,
Uganda og víðar), en einnig í Mið-
Ameríku (t.d. í Nikarakva og El
Salvador). Við höfum helst reynt
að beita okkur á sviðum þar sem
við búum yfir umtalsverðri
reynslu og sérþekkingu: Í sjávar-
útvegi og við nýtingu jarðvarma
til hitaveitu eða orkuframleiðslu.
Til þess að stýra þessari þróun-
araðstoð rekum við stofnun sem
heitir Þróunarsamvinnustofnun
Íslands (ÞSSÍ, en á ensku ICEIDA)
og heyrir undir utanríkisráðu-
neytið. Hvað er starfsfólk ÞSSÍ
að gera? Er þeim takmörkuðu
fjármunum, sem eru til ráðstöf-
unar, vel varið? Hefur þróunarað-
stoð Íslendinga á undanförnum
áratugum skilað sýnilegum og
mælanlegum árangri?
Berfætlingar á skólabekk
Eftir að hafa náð góðum árangri í
Namibíu við sjómannafræðslu,
fiskileit og fiskveiðar og að ein-
hverju leyti við markaðssetn-
ingu sjávarafurða (sem
nú skilar Namibíumönn-
um næstmestum útflutn-
ingstekjum á eftir dem-
öntum), var ákveðið að
efna til samstarfs af
sama tagi við Malaví.
Sú aðstoð snýst um leit
að og mælingu á fiski-
stofnum í Malaví-vatn-
inu, rannsóknir á lífríki
vatnsins, leit að nýjum
fiskimiðum á meira dýpi en með
ströndum fram og tilraunir með
ný veiðarfæri. Heimamenn hafa
stundað veiðar á vatninu frá
örófi alda í sjálfsþurftarbúskap.
Hvort tveggja, skipakostur og
veiðarfæri, geta vart verið frum-
stæðari: Eintrjáningur með lítið
kastnet, enda aflinn eftir því. Ef
það tækist að koma Malavímönn-
um upp á sama tæknistig við
veiðar, vinnslu og markaðssetn-
ingu sjávarafurða og Namibíu-
mönnum, væri það stórt skref
fram á við í efnahagsþróun lands-
manna.
Annað svið sem Íslendingar
hafa látið til sín taka á, er bygg-
ing grunnskóla og námskeiðahald
til fræðslu fullorðinna, til þess að
útrýma ólæsi. Íslendingar hafa
byggt eða endurreist um tuttugu
grunnskóla í því héraði við vatnið
þar sem ÞSSÍ er starfandi. Rekst-
ur skólanna er hins vegar í hönd-
um skólayfirvalda heimamanna.
Heimsókn í nokkra þessara skóla
verður okkur Bryndísi ógleym-
anleg. Sjálfar byggingarnar voru
hreinar og aðlaðandi. En þegar
komið var inn í sjálfa skólastof-
una lá við að okkur féllust hend-
ur. Kennarinn – oftast nær kona
– stóð frammi fyrir 90-120 ber-
fætlingum í bekkjardeild. Þarna
var ekkert rafmagn, engar síma-
línur og þ.a.l. engar tölvur. Það
var m.a.s. skortur á bréfsefni og
skriffærum.
Ljós í myrkri
Á þessum tíma árs er hávetur í
trópísku Afríku og myrkrið skell-
ur á um sexleytið síðdegis. Og
þvílíkt svartamyrkur þótt
stjörnuskari á himni lýsi upp
svartnættið þegar himinn er heið-
skír. Þá er ekkert ljós til að lesa
við. En íslenskir aðilar (Fjöl-
brautaskóli Suðurnesja) eru að
gera tilraun með sólarorkupanel
sem dugir til ljósa fyrir bókasafn-
ið. Þar geta afrískir bókaormar
lesið fram á nótt í bókum sem eru
að stórum hluta gjöf frá börnun-
um í Mýrarhúsaskóla, sem að
sögn söfnuðu fyrir bókagjöf.
Fyrir tveimur áratugum stóð í
opinberum skýrslum að einungis
4% kvenna í Malaví væru læs og
skrifandi. Þetta skólastarf, sem
ÞSSÍ hefur gert mögulegt, mun
áreiðanlega breyta því.
Íslendingar hafa líka byggt
sveitasjúkrahús, sem er í sam-
starfi við héraðssjúkrahús þessa
landshluta. Þar var fylgt sömu
stefnu um það að afhenda sjúkra-
húsið heimamönnum til rekstrar,
þótt íslenskir læknar sinni þar
ráðgjafar- og eftirlitshlutverki.
Vandamálin sem við er að fást
varðandi heilsugæslu og umönn-
un sjúkra í landi hinna snauðu eru
hrollvekjandi. Ásóknin er yfir-
þyrmandi. Það eru ekki þrír sjúk-
lingar um hvert herbergi heldur
um hvert rúmstæði. Í sjúkrahús-
inu er hvorki eldhús né mötu-
neyti, svo að ættingjar sjúklinga
elda fyrir þá hver í sínu horni. Af
þessu hlýst óviðráðanlegur
óþrifnaður, svo að öðru hverju
þarf að afeitra sjúkrahúsið af
kakkalökkum og annarri óværu.
Að bjarga því sem bjargað verður
Hvernig á að gefa blóð ef annar
hver maður er grunaður um að
vera alnæmissmitaður? Hvernig
er hægt að bjarga mannslífum án
aðgangs að blóðbanka? Hvernig er
hægt að halda sjúkrahúsi hreinu án
þvottahúss? Hvernig er hægt að
bjarga malaríusjúklingum án
lyfja? Á sama tíma og velmenntað-
ir læknar frá Malaví setjast að í
London og Chicago, reyna lækna-
tæknar (með ca. tveggja ára nám
að baki) og lífsreyndar konur að
bjarga því sem bjargað verður. En
í landi vannæringar og jafnvel
hungurs, malaríu og eyðni, blaktir
mannlífið á veiku skari.
Barnadauðinn er skelfilegur og
lífslíkurnar tæpar. Afleiðingarnar
blasa við í allri sinni eymd á göng-
um sjúkrahússins. Hvað getur einn
læknir gert á meðan ekki er ráðist
að rótum vandans? Ræturnar
liggja djúpt í hinu hefðbundna ætt-
bálkasamfélagi Afríkumanna og
verður ekki breytt skyndilega með
neinum töfralausnum. Hefðbund-
inn hugsunarháttur er á þá leið að
það þurfi að hlaða niður fjölda
barna af því að þau deyja svo mörg
við fæðingu eða á barnsaldri. Það
er ekki langt síðan að þetta var
ríkjandi hugsunarháttur okkar
Íslendinga líka. Hugsunarháttur af
þessu tagi breytist ekki fyrr en
með iðnþróun og borgarvæðingu,
sem tekur sinn tíma.
En eitt er víst: Leiðin út úr víta-
hring örbirgðarinnar er vörðuð
skólagöngu, menntun og réttum
upplýsingum um orsakir sjúkdóma
og vannæringar. Það þarf að fjár-
festa í fólki. Til þess duga ekki
markaðslausnir einar sér. Reynsla
allra þeirra þjóða sem brotist hafa
út úr vítahring örbirgðarinnar til
bjargálna á seinustu þrjú hundruð
árum eða svo er sú, að ríkisvaldið
hafi veigamiklu hlutverki að gegna.
En það getur því aðeins gerst að
ríkisvaldið búi við stöðugt aðhald
af upplýstu lýðræði.
Að ráðast að rótum vandans
ÞSSÍ er líka að reyna að ráðast að
rótum vandans. Það snýst um
vatnsbóla- og hreinlætisverkefni
stofnunarinnar við Apavatn
(Monkey Bay). Verkefnið snýst
um að grafa fyrir grunnum og
byggja vatnsból í a.m.k. 150 þorp-
um og bora fyrir vatni á allt að
þrjátíu stöðum uppi í fjöllum þar
sem lengra er niður á grunnvatn-
ið. Þar að auki á að koma upp
stöðluðum salernum með hrein-
lætisaðstöðu á jafnmörgum stöð-
um. Öllu þessu á að koma í verk
fyrir upphaf regntímans í desem-
ber n.k. þegar allt fer á kaf í
vatnselg.
Af hverju er þetta svona mikil-
vægt? Það er vegna þess að mörg
mannanna mein í þorpum Afríku
eiga rætur að rekja til þess að
fólkið á ekki lengur aðgang að
hreinu vatni. Í stað þess að vera
lífsins lind er óhreint yfirborðs-
vatn oft þvert á móti gróðrarstía
smitsjúkdóma. Moskítóan sem
breiðir út malaríuna þrífst í kyrr-
stæðu og göróttu vatni, sem og
tse-tse flugan, sem gerir mörg
ræktarlegustu héruð Afríku
óbyggileg mönnum vegna sjúk-
dómsfaraldra sem hún breiðir út.
Kóleran, sem gýs upp með fárra
ára millibili og strádrepur fólk
eins og flugur þrífst í þessu sama
umhverfi. En hvers vegna gera
stjórnvöld í Malaví ekkert í mál-
inu? Ein skýringin er sú að sjálfs-
þurftarbúskapur þorpsbúa leifir
engu umfram lífsnauðsynjar til
þess að borga skatta. U.þ.b. 60%
af fjárlögum ríkisins í Malaví er
að sögn gjafafé. En Íslendingar
hafa hingað til fylgt skynsam-
legri aðferðafræði í sinni þróun-
arhjálp. Við leggjum ekki fram fé
inn í fjárlög viðtökuríkisins og
freistum því ekki þjófanna sem
þar kunna að liggja á fleti fyrir.
Þvert á móti. Við krefjumst þess
að stjórnvöld í Malaví leggi fram
fjármuni, þótt í litlum mæli sé, í
okkar samstarfsverkefni, þannig
að þau telji sig líka bera einhverja
ábyrgð á framkvæmdinni.
Varðandi vatnsbólin er þess
krafist að heimamenn leggi fram
mannskap við að grafa fyrir
brunnum og steypa upp vatnsból,
enda verða þeir sjálfir að bera
ábyrgð á viðhaldi mannvirkisins í
framtíðinni.
Það er því ekkert gefið nema
því aðeins að viðtakendur sýni
einhvern lit á eigin framtaki á
móti. Þetta er rétt stefna. Það ber
að halda fast við hana, hvað svo
sem líður tískusveiflum í hug-
myndum um að viðtakendur þró-
unarhjálpar eigi sjálfir að taka
við fénu og bera ábyrgð á fram-
kvæmdinni. Það hefur ekki gefist
vel. Tilgangur þróunarhjálpar er
að hjálpa fólki til að hjálpa sér
sjálft, en ekki að venja menn við
að verða til frambúðar háðir ölm-
usugjöfum.
Höfundur dvaldist í Malaví í
júlímánuði og kynnti sér þróunar-
aðstoð Íslendinga í landinu af
eigin reynd.
Ísland í Afríku
SKÓLASTARF Í MALAVÍ Kennarinn stóð frammi fyrir 90-120 berfætlingum í bekkjardeild. Þarna var ekkert rafmagn, engar símalín-
ur og þar af leiðandi engar tölvur og skortur á bréfsefni og skriffærum, segir í greininni. NORDICPHOTOS/GETTY
Vandamálin sem við er að
fást varðandi heilsugæslu og
umönnun sjúkra í landi hinna
snauðu eru hrollvekjandi.
Ásóknin er yfirþyrmandi. Það
eru ekki þrír sjúklingar um
hvert herbergi heldur um hvert
rúmstæði.
JÓN BALDVIN
HANNIBALSSON
FÖSTUDAGUR 29.ÁGÚST
Budvar kynnir dagskrána i dag
• kL 12.15 Ingólfsnaust – Hádegisjazz í Ingólfsnausti. Frítt
• kL 18 Iðnó /uppi – JAZZ QUIZ! Frítt
Hvenær veit maður eitthvað um jazz og hvenær veit maður
ekkert um jazz? Er nauðsynlegt að vita eitthvað um jazz?
Vernharður Linnet og Pétur Grétarsson hafa sett saman
spurningalista sem lið jazzleikara og jazzáhugamanna
spreyta sig á. Ótrúleg verðlaun í boði.
• KL 20 Fríkirkjan – Mógil / Theo Bleckman solo Kr2500
Söngkonan Heiða Árnadóttir og félagar hennar hafa sérstök
tengsl við timburkirkjur stórar sem smáar og þess vegna er
Fríkirkjan tilvalin fyrir tónleika þeirra. Plata Mógil kemur út
á Radical Duke merkinu í sumar. Heiða Árnadottir söngur,
Ananta Roosens fiðla og söngur, Hilmar Jensson gítar og
Joachim Badenhorst klarinettur og saxófónar.
Theo Bleckman er samkvæmt erlendu pressunni nýfallinn
af himnum ofan. Tónlist hans er allt í senn viðkvæm og
ágeng, á gömlum merg og utan úr óravíddum, en umfram
allt: “ávallt í tengslum við hlustandann.”
• KL 22 Organ – Jóel Pálsson Varp,
Tríó Ómars Guðjónssonar: Fram af Kr2200
Tveir glæsilegustu (og best klæddu) fulltrúrar íslenskrar
jazztónlistar leiða hljómsveitir sínar í gegnum
skemmtileg lög og ófyrirsjáanlegan spuna. Jóel vann
Íslensku tónlistarverðlaunin fyrir plötu sína Varp 2006
og nýjasta plata Ómars var að koma út, en þar fer
hann fram af brúninni með tríói sínu. Nokkrir af bestu
jazztónlistarmönnum landsins skipa hljómsveitir
þessarra heiðursmanna. Hilmar Jensson, Davíð Þór
Jónsson, Valdimar Kolbeinn Sigurjónsson, Matthías
Hemstock, Þorgrímur Jónsson.
• KL 23 Bítbox á Glaumbar. Jam Session Frítt
N O R R Æ N A H Ú S I Ð V O N A R S A L U R
IÐ
N
Ó
F
R
ÍK
IR
K
J
A
N
H
Á
S
K
Ó
L
A
B
ÍÓ
N
A
S
A
F
R
ÍK
IR
K
J
A
N

REYKJAVÍK G L A U M B A R

G
L
A
U
M
B
A
R

V
O
N
A
R
S
A
L
U
R

IN
G
Ó
L
F
S
N
A
U
S
T

H
Á
S
K
Ó
L
A
B
ÍÓ

w
w
w
.m
id
i.is
PO
RT
h
ön
nu
n