Réttur - 01.02.1927, Blaðsíða 86

88
VÍÐSJÁ
[Rjettur
Frelsi hans náði Iengra. Það náði og til undirokaðra
þjóða. Hann hefur verið þeim hinn tryggasti málsvari, —
en frelsisbaráttu undirokaðra stjetta átti hann bágara með
að skilja. Þar var hinn »frjálsi andi« hans takmarkaður af
stjett hans, borgarastjettinni.
Einstaklingshyggjan er hin andlega stefna þeirra borg-
ara, er hafið hafa sig svo upp úr heild stjettarinnar, að
þeir Ijetu sjer ekki lynda frelsiskröfur hennar á stjórnmála-
og atvinnusviðinu, en færðu þær yfir á andlega sviðið líka,
gerðu sömu frelsiskröfur í bókmentum, listum og trú. Það
ógnaði oddborgurunum sjálfum, senr unnu kyrstöðunni á
þessu sviði, fanst það veita sjer svo unaðslega ró að sjá
Iífið sífelt sveipað sama rómantiska svikabjarmanum í
spegli listanna og allar rúnir lífs og rök ráðin til fullnustu
af guðfræði rjetttrúnaðarins. Þessa skjaldborg rufu a-
stungumenn einstaklingshyggjunnar og það varð hlutverk
Brandesar að rjúfa hana í hinu útvalda flatlendi miðlungs-
menskunnar, Danmörku. — Og þá fjekk og Island eitt af
því fáa »frá Dönum, sem gæfan oss gaf«.
Brandes var glæsilegasti andlegi boöberi borgarabylt-
ingarinnar dönsku. Hugsaði hann þó aldrei sem stjettar-
maður vísvitandi, en leit á sig sem alfrjálsan einstakling
að vanda sinna stefnubræðra.
Brandes áleit aðaltilgang þjóðfjelagsins þroskun ein-
staklingsins. Mun hann hafa álitið stefnu þá andsnúna
jafnaðarstefnunni — og sú er skoðun ýmissa að »indivi-
dualismi« og »sosialismi« sje andstæður. Eigi er þó svo.
Sje þroskun einstaklingsins — c: allra einstaklinga hvers
um sig — takmarkið, þá sameinast þar einmitt stefnur
þessar, er andstæðar þykja. Sje hinsvegar aðeins þroskun
hinna sterkustu einstaklinga takmarkið, svo sem fyrir
Nietsche vakir, þá er það kenning um þroskun yfirstjett-
anna einnar saman, sem »hinir« eigi að þræla fyrir, kenn-
ing, sem er í fullu samræmi við ríkjandi skipulag, en engir
af áhangendum þess hafa þó einlægni til að halda henni