Réttur - 01.01.1953, Side 3

RÉTTUR
3
ellefu aldir, sem vér höfum byggt það, — allt, sem vér erum stolt-
ir af, allt, sem vér höfum elskað, allt, sem vér höfum vonað og
dreymt um að yrði þess hlutskipti. Það er jafnt fortíð vor sem
tframtíð, sem nú er í veði, — öll tilvera vor sem þjóðar.
Við höfum horfst í augu við tortíminguna fyrr. Fyrir 170 árum,
eftir Skaftáreldana, vorum við aðeins 38 þúsund eftir í landinu.
Svo nærri skall hurð hælum, að afleiðingar erlendrar yfirdrottn-
unar riði þjóð vorri að fullu. Hættan er meiri nú.
Allt það bezta, sem vér höfum skapað sem þjóð, höfum vér
skapað, þegar þjóð vor og framsæknar stéttir hennar sóttu á til
að skapa sér betra þjóðfélag en fyrir var. Við höfum tapað sem
þjóð og átt á hættu að týna sjálfum oss, þegar erlent vald hefur
náð tangarhaldi á yfirstétt þjóðarinnar, og þarmeð tökum á landi
og lýð, getað ráðið efnahagslífi voru, fyrirskipað í stjómmálalifi
vom, sýkt þjóðina með áróðri sínum og ofsótt allt það bezta, sem
við áttum til.
I.
Á fyrstu öldum íslandsbyggðar sótti harðgerð, frjáls bændastétt
fram til friðsamari og mannúðlegri þjóðfélagshátta undir forustu
ýmissa þjóðhollra, viturra höfðingja í baráttu við erlent ásælnis-
vald og innlenda yfirgangs- og ójafnaðarmenn úr höfðingjastétt.
1 þessari sókn var skapað það þjóðfélag, sem um nokkurt skeið
var frjálsast mannfélag bændastéttar í Evrópu samtímans, þegar
bændakúgun aðalsstéttar grúfði yfir meginlandinu. Á grundvelli
slíks þjóðfélags, í baráttu þess fyrir friði og frelsi, rís það bezta úr
menningu þjóðveldisins, þeirrar menningar, sem einstæð er þá
í veröldinni að raunsæi og frjálshyggju, meðan myrkur ofstækis
gagnvart þeim smáu og auðmýktar gagnvart þeim drottnandi ein-
kenndi Evrópu samtímans, — og sú menning hefur siðan verið
aðal íslendingsins, hvar sem hann fór og hve djúpt sem þjóð vor
sökk. Í þessari baráttu fyrir frelsi annarsvegar og friði hinsvegar á
fyrstu tveim öldum þjóðveldisins mótast sú tvennskonar mann-
gerð, sem þjóð vorri hefur orðið hjartfólgnust: Annarsvegar sá
höfðingdjarfi, frjálshuga bóndi, bardagamaður eða útlagi, sem eigi
lætur sinn hlut fyrir voldugum herrum, Ingjaldur í Hergilsey,
Gísli Súrsson, Skarphéðinn Njálsson, hetjurnar, sem síðan hafa
lifað í hjarta þjóðar vorrar og kveðið í hana kjark á þrengingar-
tímum, — hinsvegar sá vitri, forsjáli, velviljaði forystumaður,
mannasættir og leiðtogi, sem með valdi orða sinna einna saman
gat leitt þjóðina á örlagastundum í átt til friðar og frelsis, fram