Réttur - 01.01.1953, Side 5

RÉTTUR
5
þau voru ort, ferskeytlur og rímur, sem alþýðan omaði sér við á
löngum vetrarkvöldum kúgunaralda, yljuðu þjóðinni um hjarta-
raeturnar, vernduðu neista viðnámsins fyrir spillingunni frá upp-
gjafa yfirstétt, varðveittu „heilaga glóð“ í freðnum þjóðum. Minn-
ingarnar um hið liðna, ljóðin og sögurnar urðu lífgjafi vor.
Við eigum „margt að þakka þeim, þær hafa hjartað varið.“
n.
í annað sinn reis íslenzk þjóð upp í allri sinni smæð og skóp
nýja gullöld frelsisbókmennta og frelsisbaráttu. Bændastétt og
menntamenn lands vors hófu stríð vort fyrir þjóðfrelsi, fyrir efna-
hagslegu og stjórnarfarslegu sjálfstæði. Þeir börðust við erlent
drottinvald og erindreka þess á íslenzkri grund: einokunar- og
embættislýð, sem beitti ofsókn og harðstjórn,til þess að reyna að
brjóta sókn þjóðfrelsis-stéttanna á bak aftur. Eins og vorboðar,
sem úti urðu í hretum erfiðs vors, höfðu þeir Eggert, Skúli og
Magnús brotið ísinn hjá þjóðinni, hver á sinn hátt. .Við undirspil
byltinganna í Evrópu, boða Baldvin og Fjölnismenn frelsið. Með
hnípinni þjóð tekur hjarta Jónasar að slá. Sundraðan lýð sam-
einar heiður hugur Jóns.
Þjóðin eignast á eftir Jónasi skáld, sem líka hún ann og metur:
Matthías og Steingrím, Gröndal og Grím. Hún fær við hlið Jóns
bardagamenn, sem engar ofsóknir hins erlenda valds fengu bugað:
sira Halldór á Hofi, Hannes Stephensen, Halldór Friðriksson.
Bændastéttin mótar samtök á verzlunarsviðinu. Menntamenn skapa
bókmenntafélögin til baráttu gegn forheimskvun afturhaldsins.
Og eins og undiralda þess fátækasta, kúgaða lýðs, sem enn var
ei kominn upp á yfirborð þjóðfélagsins til sóknar fyrir sinn rétt,
drynur ógleymanlegur uppreisnarsöngur Bólu-Hjálmars sem bass-
inn í mótmælakór þjóðarinnar gegn erlendri kúgun og innlend-
um ræfilshætti og svikum.
Hið danska kúgunarvald beitti njósnum og ofsóknum, mútum
embætta og hótunum hervalds, til þess að reyna að brjóta frels-
isbaráttu íslendinga á bak aftur:
Njósnirnar um skoðanir þjóðhollra íslendinga skyldu æðstu
embættismenn ríkisins framkvæma: í erindisbréfi Trampe greifa,
konungsfulltrúa, 1851 stóð: „að hann skyldi komast eftir því um
alla embættismenn á íslandi, hvort nokkur þeirra sýndi sig á
nokkurn hátt í því að vera mótfallinn frumvarpi stjórnarinnar;
hann skyldi segja stjórninni i Kaupmannahöfn frá þeim, sem svo
væru, og segja þeim álit sitt um, hverja hegningu þeir skyldu líða,“