Réttur - 01.01.1953, Blaðsíða 6

6
RETTUR
(Andvari 1886 bls XIII). Þjóðhollustu mennirnir misstu embætti
sín: Jón sýslumaður Guðmundsson, Kristján landfógeti Kristjáns-
son og aðrir fengu að kenna á því öðruvísi eins og séra Halldór
á Hofi og fleiri. Bann við útgáfu blaða, ofsóknir vegna uppreisnar-
kvæða sem „íslendingabrags", hótun með hervaldi eins og 1851,
ofsóknir með embættissviftingu og málaferlum eins og við Skúla
Thoroddsen, — hverskonar venjulegar kúgunaraðferðir erlendrar
yfirdrottnunar við undirokaða nýlenduþjóð voru notaðar.
En allt kom fyrir ekki.
Innanlands stóð framsækin fylking starfandi stétta órofin um
málstað þjóðfrelsisins, hvernig sem einokunar- og embættisvald
hamaðist. Utanlands kynntu vinir Jóns Sigurðssonar, aðdáendur
íslenzkrar menningar og unnendur íslenzks frelsis, — menn eins
og sósíalistaleiðtoginn enski William Morris eða vísindamaðurinn
þýzki Konrad Maurer, — málstað íslands og deildu á kúgun þá,
sem dönsk yfirstétt beitti oss. — Og þegar máttur danskrar alþýðu
óx gegn eigin yfirstétt, tók drottinvald Dana á íslandi að dvína.
Danskt auðvald reyndi að halda tökum á efnahagslífi voru með
dönskum hlutafélagsbanka („íslandsbanka") og dönskum olíuhring
(D.D.P.A. — H.Í.S.) og reyndi að nota hvorttveggja sem bakhjall
dansklundaðs afturhalds innanlands.
En allt kom fyrir ekki. Drottinvald Dana yfir íslandi hrundi.
Enskt auðvald reyndi með nokkrum árangri að setjast í sess þess,
er auðvaldskreppurnar læstu köldum klóm sínum um veikan gróð-
ur ungs efnahagslífs. Fjörkippir og hnignunarkreppur höfðu skipzt
á það, sem af var 20. öldinni. ísland engdist enn í þeim viðjum
kreppu og atvinnuleysis, sem auðvaldsskipulagið hafði leitt yfir
það, þegar holskefla annarrar heimsstyrjaldarinnar skall yfir. Upp
úr henni leiddu saman hesta sína hér á landi þau andstæðustu
öfl, sem hér hafa nokkru sinni barizt; annarsvegar: ung, stolt, ís-
lenzk verklýðshreyfing með allan arfinn úr „hrakinni, smáðri og
kúgaðri þjóð“, ólgandi í hjarta sínu, og meðvitundina um andlega
yfirburði sína yfir lítilsigldum auðjötnum heiða í huga sér. —
Hinsvegar „fordæðan, forn og grá“, heimsvaldastefna kaldlynds
amerísks auðvalds, þessi afturganga fasismans, sem ætlar sér að
seyða og trylla svo íslenzka þjóð, að hún gleymi öllu, sem hún
hefur lifað, hugsað og gert, svíki sjálfa sig og framtíð barna sinna
og gefi sig grimmdinni og gulldýrkuninni á vald. En íslenzka þjóð-
in hafði áður en til þessarar úrslitahríðar kom, sem nú stendur
yfir, fundið til þeirra krafta allra, er hún átti í skauti sér og skapað
þriðja skeið frelsisbaráttu og bókmennta, helgaðra henni.