Réttur - 01.01.1967, Blaðsíða 19

Draumurinn um landið er ofinn úr mörg-
um þáttum. Vísindamönnum í náttúrufræð-
um o. fl. (jarðfræði, fiski- og haffræði), sem
og þeim, sem fást við íslenzk fræði, mætti vel
sýnast, að landið og þjóðarsagan hefði feng-
ið þeim slík kjörin verkefni, að þeir gætu ekki
einungis miðlað staðbundnum þekkingarauka,
heldur og þeim skerfi, sem hefði almennt vís-
indalegt gildi — og engir hefðu á þessum slóð-
um betri aðstöðu til þess en þeir, ef vel væri
að búið. Líku máli gegnir um listamenn í
ýmsum greinum.
En draumurinn um landið tekur líka til
samfélagsins sj álfs. Það er draumur fámennr-
ar og velmenntrar þjóðar í stóru og lí-tt numdu
landi mikilla möguleika, draumur, sem mót-
aður er sögu og erfð og stórhug nýrra tíma,
vísast ekki fullskýr í öllum dráttum og með
ýmsum blæbrigðum. En flestum mundi þó sýn-
ast sem hér ætti að vera unnt að móta sam-
félag, sem gæti orðið til nokkurrar fyrirmynd-
ar, — reisa ríki, þar sem mannhelgi, frelsi og
samstarf ættu sér óðul og annmarki fámennis-
ins fengi jákvætt gildi í aukinni mannrækt og
einstaklingsiþroska. Og þar á ég ekki við það,
sem kalla mætti veldi hlutanna, þar sem sagn-
irnar að eiga og haja, hafa þokað sögninni
að vera um set, „eignin“ er orðin að tákni
manngildisins, — orðið eigendaskipti ef svo
má segja, — og hlutirnir hafa með nokkrum
hætti tekið völdin, og þeir láta manninn snú-
ast eftir sínum lögum, en ekki þeim eigindum
og þroskamöguleikum, sem honum eru í brjóst
bornir.
Ég á við ríki mannsins, það sem hann hefur
löngum dreymt um, þar sem auðæfin eru fólg-
in í síauknu valdi hans og vísvitandi stjórn á
þeim hlutum, sem mega verða honum til far-
sældar og þroska, og í fjölþættum tengslum
manns við mann — og við líf og listir.
Við hernámsandstæðingar erum stundum
bornir þeim sökum, að við fylgjum úreltri
þjóðernis- og einangrunarstefnu, — skorti
víðsýna alþjóðahyggju, sem samsvari tækni-
væddri veröld nútímans, þar sem óskert full-
veldi ríkja og innlent fjármagn í atvinnuveg-
um hafi ekki sama gildi og fyrr. Þessum ásök-
unum og röksemdum neitum við — og það
því fremur, sem þær eru bornar fram af þeim,
sem leitazt hafa við að binda ísland við tiltekin
ríki og einskorða áhrif og áróður utanfrá sem
mest við þau. Víst er hverri þjóð nauðsynlegt
og hollt að kynnast og læra af öðrum, en þá
er bezt að opið sé til allra átta. Og þjóðin sjálf
þarf að eiga færi á og kunnáttu til að velja
og hafna og steypa áhrifin í það mót, sem
henni hentar. Hitt drögum við líka í efa, að
ásókn hins bleika penings utan að eigi nokk-
uð skylt við alþjóðahyggju. Hingað til höfum
við skilið það orð svo, að það ætti við virð-
ingu, velvild og samhjálp þjóða á milli og
þjóðarbrota, sem stefndi að auknu bræðra-
lagi manna, en ekki að bækistöðvum fram-
andi auðhringa í öðrum löndum. Og við höf-
um verið þeirrar trúar, að sönn alþjóðahyggja
hnigi síður en svo að afnámi þjóðlegs sjálf-
stæðis eða þjóðlegra einkenna. — Samfélag
þjóðanna væri eins og margstrengjuð harpa,
sem yrði því auðugri, sem hver strengur fengi
að óma með sínum eigin hljóm, svo sem saga
erfð og sérstæð reynsla hafa stillt hann. Það
er vilji okkar og von, að strengurinn íslenzki
hljómi þar áfram með sérleik sínum, verandi
og verðandi.
Góðir gestir, þessi inngangsorð eru nú orð-
in lengri en ætlað var, — og þó fátt eitt sagt.
Mér 'hefur orðið tíðrætt um það, sem ég
héf kallað „drauminn um Iandið,“ en liann
hefur löngum sagt til sín í verkum skálda í
öllum listgreinum, ýmist heint eða óbeint,
leynt eða ljóst, í inntaki og í formleit.
Hér er að vísu ekki á boðstólum nema lítið
sýnishorn þess, sem hrærist með þjóðinni í
listum og menningarmálum. Samt væntum við
þess, að það megi verða til ánægju og upp-
örvunar -—- og vekja athygli og umhugsun.
Að svo mæltu lýsi ég því yfir, að þessi þriðja
listavaka hernámsandstæðinga er hafin.
19