Réttur - 01.01.1967, Blaðsíða 42

inn varasamastur. Þá myndar barnið fyrstu
tengsl sín við mannheim og mistakizt það, er
hæt't við að öll viðfangsþróun þess verði meira
og minna brengluð.
Brautryðjandi í rannsókn þessara mála var
Englendingurinn J. Bowlby, en niðurstöður
hans .... vöktu mikla athygli.
Bowlby komst að þeirri niðurstöðu, að
þrenns konar aðstæður gætu valdið alvarleg-
um truflunum á geðheilsu barna .... a) Al-
gjör skortur á tengslum við móður (eða stað-
gengil hennar) fyrstu þrjú æviár barnsins.
b) Barnið er svipt móður sinni um skemmri
tíma, a. m. k. í þrjá mánuði, en þó líklega
öllu fremur, ef fjarvistirnar eru lengri en sex
mánuðir, — á fyrstu þrem, fjÓTum árunum.
c) Tíð skipti á móður og staðgenglum henn-
ar á fyrrnefndu aldursskeiði.
Truflanirnar geta lýst sér með mörgu móti
og verið ýmist tímabundnar eða varanlegar.
Bow'lby nefnir eftirfarandi fjögur atriði: a)
Barnið bregzt illa við móðurinni, þegar það
kemur til hennar aftur og lætur stundum sem
það þekki hana ekki. b) Barnið verður ákaf-
lega kröfuhart við móðurina eða staðgengil
hennar .... Mikil afbrýðisemi og skapofsa-
köst gera vart við sig. c) Glaðleg, en tilfinn-
ingalega yfirborðsleg framkoma barnsins við
fullorðið fólk, sem það umgengst. d) Tilfinn-
ingalegur sljóleiki. Barnið myndar engin geð-
tengsl við aðra. Oft fylgja þessu sérstakar,
reglubundnar líkamshreyfingar (róa sér fram
og aftur og rugga) og stundum sækir barnið í
að berja höfðinu við eitthvað það, sem er í
námunda (veggi, rúmgafl).
Niðurstöður Bowlbys studdust aðallega við
athugun á börnum, sem höfðu verið svipl
móður sinni um lengri eða skemmri tima.
Þeim var komið fyrir á barnaheimilum, sjúkra-
húsum og í fóstur hjá einstaklingum. Svo var
að sjá sem andleg líðan og þroski barnanna
færi lítið eftir líkamlegri umönnun þeirra.
Þeim börnum leið bezt, sem fengu móðurstað-
gengil, er þau gátu tengzt sterkum böndum.
Aftur á móti var mikil hætta á ferðum, þegar
42
barnið dvaldist á stofnunum, þar sem enginn
einn tók það að sér, heldur skiptu margar
fóstrur og hjúkrunarlið með sér umsjá þess.
Athyglisverður er einnig samanburður, sem
R. Spitz gerði á börnum tveggja stofnana:
fæðingarheimilis og upptökuheimilis. Bæði
heimilin voru ágæt, hvað varðaði húsakynni,
hreinlæti, mataræði og klæðnað barnanna. Á
fyrrnefnda heimilinu var eitthvað meira af
leikföngum og börnunum var gert auðveldara
fyrir að hreyfa sig. En aðalmunurinn var
fólginn í því, að á upptökuheimilinu voru
börnin að öllu leyti í umsjá hjúkrunarliðs og
hafði hver stúlka veg og vanda af 8 börnum.
Á hinu heimilinu dvöldust mæðurnar ásamt
börnunum og hlutverk hjúkrunarkvennanna
var að kenna þeim að annast börnin. Þrátt fyr-
ir það, að börn upptökuheimilisins virtust
andlega talsvert betur úr garði gerð, drógust
þau fljótt mjög aftur úr um þroska. Frá 4—8
mánaða aldri lækkaði þroskastig þeirra úr
127 stigum í 72 stig. En á sama tíma 'hækkaði
þroskastig hinna úr 101.5 stigum í 105 stig.
Dauðsföll voru geysilega mörg á upptökuheim-
ilinu, en á fæðingarheimilinu voru þau hlið-
stæð því, sem gerist á venjulegum einkaheim-
ilum.
Þegar Spitz reyndi að finna ástæðurnar
fyrir þessum greinilega mun á börnum hinna
tveggja stofnana, gat hann ekki ályktað öðru
vísi en svo: „Það er sannfæring vor, að þau
(þ. e. börn upptökuheimilisins) þjáist af því,
að í skynbeim þeirra vantar mannlegan félags-
skap, af því að einangrunin kemur í veg fyrir
örvun frá móðurstaðgengli“.“
Eg hef haft þessar tilvitnanir svo langar til
þess að ljóst verði, að um þessi mál hefur
verið ritað æði ýtarlega á íslenzku og það í
ritum, sem telja verður, að þeim, sem við
þessi mál fást sé skylt að kynna sér. Ennfrem-
ur vildi ég, að þær fræðiiegu forsendur, sem
byggja þarf á, þegar hugað er að starfrækslu
vistheimila fyrir ungbörn, kæmu skýrt fram.
Skal nú vikið að hinni hagnýtu hlið málsins,
þ. e. hvernig reka beri slíkar stofnanir, svo