Réttur - 01.01.1977, Blaðsíða 31

hverju sinni að setja tímamörk. Þannig telur
hann að fyllilega sé hægt að færa fram rök
fyrir því að binda upphaf samtímasögu við
ártölin 1945, 1939, 1917, 1898 eða 1890
allt eftir viðfangsefninu og færir Barraclough
fram skemmtileg rök til að réttlæta allar
þessar tímasetningar og bendir á mikilvægi
hverrar sem tímamóta í veraldarsögunni.
En hvar er þá eðlilegt að setja mörkin
fyrir samtímasögu á Islandi? Hér á landi
hlýmr viðfangsefnið að ráða miklu um, hvar
mörkin eru sett. Þannig er eðlilegt að álykta
sem svo, að sagnfræðingur er leggur stund
á rannsókn á samskiptum íslendinga við vest-
tænar þjóðir og kannar stöðu landsins í al-
þjóðamálum; hann hlýtur að velja 10. maí
1940 sem tímamót, þ.e. hernám Islands.
Sá sem rannsakar íslenska stjórnmálaþró-
un, flokkakerfið eða stjórnskipan yrði að
setja tímamörkin við 1916—18 er flokka-
kerfið og stjórnmálabaráttan tekur fyrst og
fremst mið af stétta'baráttu í stað sjálf-
stæðisbaráttunnar við dani. Stofnun Alþýðu-
og Framsóknarflokks 1916 og fullveldið 1.
des. 1918 marka þar ótvíræð tímamót og
heimsstyrjöldin fyrri færir Island af viðskipta-
svæði dana inn á yfirráðasvæði breska ljóns-
ins. Sá sem kannar þróun verkalýðshreyfing-
arinnar myndi líklega einnig setja mörkin við
stofnun heildarsamtaka verkalýðsins árið
1916 þ.e. við stofnun ASI. En vera kann
að ýmsir kysu fremur að leita allt til land-
náms auðvaldsskipulagsins á Islandi á síð-
asta áratug 19. aldarinnar. En einnig mætti
setja mörkin við lífskjarabyltinguna 1942
og skipulagsbreytingu þá, er ASI var gert
að hreinu verkalýðssambandi. Þannig hljóta
viðfangsefnin að ráða miklu um val, en þó
hallast ég að því að flest rök mæli með því
að telja upphaf íslenskrar samtímasögu vera
bundið lokum fyrri heimsstyrjaldarinnar,
enda er tímabilið eftir 1916 lítt rannsakað
af sagnfrasðingum, en væntanlega munu
millistríðsárin og fimmti áratugurinn verða
næsta „tískutímabil” í útgáfu sagnfræðirita.
Að undanförnu hafa birst ýmis teikn er
benda til þess.
NÝTT EFNISVAL
Allt frá 1961 er bók Kristjáns Alberts-
sonar um Hannes Hafstein kom út og fram
á miðjan þennan áramg hafa atburðir og
persónur landshöfðingja- og heimastjórnar-
tímabilsins skipað öndvegi í útgáfu sagn-
fræðirita. Það hefur löngum loðað við ís-
lenska sagnfræðinga, að þeir kjósa fremur að
skrifa persónusögu en vfirlitsrit um ákveðin
tímabil. Kannski ræður útgáfumöguleiki og
markaðssjónarmið einb.verju í þessu efni. Eina
yfirlitsritið er tekur heillega á söguþróuninni
eftir 1904 er ágripskennd kennslubók Heim-
is Þorleifssonar, „Frá einveldi til lýðveldis”
(1830—1971). Einnig mætti nefna yfirlits-
rit Agnars Kl. Jónssonar um: „Stjórnarráð
Islands 1904—61”. En er von til þess, að
einhver breyting verði á þessu og persónu-
sagan víki eitthvað til hliðar með nýju efn-
isvali?
Eg tel, að þegar sagnfræðingar fara að
sinna meira tímabilinu eftir 1916, þá inuni
einstakir merkisatburðir og hreyfingar vega
þyngra en persónusagan. Þó er rétt að taka
það fram, að í okkar litla samfélagi hlýmr
hlumr einstaklingsins í söguþróuninni að
vera gildari en út í hinum stóra heimi (hvað
sem marxísk söguskoðun segir!) og því munu
íslenskir sagnfræðingar um ókomin ár enn
verða iðnir við persónusagnfræði!
Sögufélagið, sem í ár verður 75 ára, boð-
ar með tímaritinu Sögu 1976 er út kom um
s.l. áramót viss þáttaskil í íslenskri sagn-
fræði. Nú var þetta ársrit að mestu leyti
helgað 20. aldar sögu. Ég held að hér hafi
31