Réttur - 01.08.1975, Side 51

úttckt á þessum þætti. Einstaka útlendingar fyrir-
finnast svosem í stjórnum sumra fjölþjóðafyrir-
tækja, en við þekkjum ekkert dæmi þess að út-
lendingar gegni æðri valdastöðum. John Thack-
ray, fréttaritari breska blaðsins Managemcnt
Today í Bandaríkjunum, fer vægt í sakirnar þeg-
ar hann segir:
„I grófum dráttum má skipa forstjórum fjöl-
þjóðafyrirtækja í tvo flokka. Til annars telj-
ast ríkisborgarar aðalfyrirtækisins, en þeir
starfa annaðhvort í heimalandinu (í höfuð-
stöðvunum) eða við útibú erlendis. Til hins
flokksins teljast forstjórar úlibúa í öðrum
löndum sem eru þarlendir ríkisborgarar.
Sjaldan minnast þcir sem hlut eiga að máli
á tilveru þessara tveggja misjafnt settu hópa,
og þeir láta lítið yfir þessari skiptingu ef þeir
viðurkenna hana. Hugmyndafræði viðskipta-
lífsins segir ncfnilega að allir hafi jafna
möguleika á stöðuhækkun og framgangi —
sérhver duglegur forstjóri eigi rétt á að koma
til álita við val aðalforstjórans.
Ýmsar góðar ástæður eru gefnar fyrir þessari
tvígreiningu forstjóranna. En hún kemur í
veg fyrir raunverulega alþjóðlega stjórnunar-
uppbyggingu fjölþjóðafyrirtækja, sem gæti
verið svo alþjóðleg að ríkisfang einstaklings-
ins væri ámóta mikilvægt og liturinn á bind-
inu hans. Þessi tvískipting veldur því að lík-
lega mun aldrei reyna á fjölþjóðlega stjóm-
un, td. ítali scm forseti bandarísks fjölþjóða-
fyrirtækis, eða suður-ameríkumaður í forsæti
hollensks fjölþjóðafyrirtækis.“(2)
Við viljum ekki gefa í skyn að þessi annars-
stigs hópur forstjóra fjölþjóðafyrirtækjanna hafi
enga sérstaka þýðingu. Alls ekki, því að hið
gagnstæða er nær sanni: Þessir menn eru áhrifa-
mikill hluti innlcndrar borgarastéttar í sérhverju
landi þar sem fjölþjóðafyrirtækin hafa umsvif.
Hagsmunir þeirra (staða, laun, ívilnanir, stöðu-
hækkanir) ráðast af aðalfyrirtækinu; með því að
þjóna því vel og samviskusamlega, eiga þeir
kost á frama og velgengni. Af þessu leiðir, að í
stað þess að stjórnkerfi fjölþjóðafyrirtækjanna
verði alþjóðlegt, verður hluti hinnar innlendu
borgarastéttar í viðkomandi löndum afþjóðlegur.
Þetta veikir aftur innlenda borgarastétt og tor-
veldar henni til muna að standa gegn kröfum
og þrýstingi af hálfu öflugri ríkja.(3)
III.
„Auðmagnið á sitt ríkisfang" segir John
Thackray i áðurnefndri grein. Hárrétt, ef við
leggjum réttan skilning í þetta. Ríkisfang auð-
magnsins ræðst ekki af landinu þar sem það er
staðsett, heldur af fólkinu sem stjórnar því. Yfir-
leitt þýðir þetta að ríkisfangið sé hið sama og
eigenda auðmagnsins, en samt ekki alltaf. Ef td.
vestur-þýskur auðhringur tekur fjármagn að láni
hjá frönskum banka, kemst upphæðin í hendur
vestur-þjóðverja og verður hluti af vestur-þýsku
auðmagni, þar til lánið endurgreiðist. Þannig get-
ur auðvaldið í cinu landi náð undir sig auð-
magni annarra landa.
En, spyr lesandinn etv., hvaða máli skiptir
ríkisfang auðmagnsins? Er ekki allt auðmagn
eins — líkt og peningarnir sem það er nátengt
— og verkar það ekki allt á sama hátt, burtséð
frá ríkisfangi þcirra sem ráðstafa því? Þessum
spurningum er ekki auðsvarað, sérlega ekki í
stuttu máli. Við látum nægja að benda á, að
auðvald — þó svo að það hafi sína mælanlegu
(auömagns-) hlið — er alls ekki einhverskonar
hlutur eða efni, heldur samband. Frá sjónarmiði
hreinna kenninga, sem gera ráð fyrir einu alls-
herjar auðvaldskerfi sem skiptist í fjölda sam-
keppniseininga, er þetta samband milli tiltölulega
lítils hóps sem á framleiðslutækin og langtum
fleiri manna sem eiga engin framleiðslutæki, og
geta þvi einungis boðið vinnuorku sína til sölu.
Auðmagn samanslendur af framleiðslugetu og
getu til að kaupa vinnuafl, sem látin eru starfa
saman. Framleiðslan er svo seld í því augnamiði
að afla aftur þess sem út hefur verið lagt, og
jafnframt umframvirðis, þeas. arðs. Þennan arð
framleiða verkamennirnir („launþegarnir"), og
auðmennirnir taka hann í eigu sína í krafti
eignarhaldsins. Auðmenn eru slíkir einungis á
grundvelli eignarhalds síns á auðmagninu, sem
gerir þeim kleift að nýta sér vinnuafl verkalýðs-
ins (þeas. arðræna verkalýðinn). Verkamenn eru
slikir (þeas. öreigar) einungis í því tilliti að þcir
eiga ekkcrt auðmagn og verða því að láta arð-
ræna sig cða svelta að öðrum kosti('1). Þessvegna
er eignarhald á auðmagni einfaldlega aðstaðan til
að hirða þann arð sem verkamenn hafa skapað
með vinnu sinni. Allir auðmenn eru í þcssari
aðstöðu og þarafleiðandi hafa þeir allir sömu
195