Morgunblaðið - 08.01.2006, Page 22

22 SUNNUDAGUR 8. JANÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
C
hicago stendur við Michigan-vatn sem er
eitt af vötnunum miklu inni í miðri Norð-
ur-Ameríku. Það leynir sér ekki að hún er
voldug borg þar sem miklir fjármunir
hafa verið í veltunni. Ekki þarf annað en
að sjá skóg mikilla skýjakljúfa sem marg-
ir hverjir eru hannaðir af hinum frægustu
arkitektum og hefur mikið verið í lagt.
Einnig eru þar voldugar eldri byggingar
sem margar hverjar hýsa nú stór söfn listaverka og söfn
menningar og náttúru sem hafa margt að bjóða.
Stórt og voldugt – en hver eru gildin?
Umhverfi Chicagoborgar minnir stöðugt á hið flókna nú-
tímalíf. Þar rísa til himins turnar þar sem bæði mönnum og
tækjum er raðað upp í hillur. Bílastæði, íbúðir og vinnu-
staðir í miðborg Chicago (sem og í mörgum öðrum nútíma-
borgum) eru í slíkum byggingum. Þar á ytra borði að
minnsta kosti eru gráir litatónar ríkjandi og lítil snerting
við jörð og náttúru. Form margra turnanna eru glæsileg og
minna á að maðurinn getur náð „hátt“ og „langt“ með hug-
viti og tækni en áleitnar spurningar um tilgang og mörk
hönnunar vakna oft þegar litast er um í borgarumhverfinu.
Einnig vakna vissulega einnig spurningar um notkun á fjár-
magni og atorku (eða forgangsröðun) eða hvaða gildi séu í
fyrirrúmi. Mikið hefur þó verið lagt í að koma listinni að
með stórum söfnum og nú nýopnuðum Millennium Park eða
Árþúsundsgarði (Þúsaldargarði).
Hvað vill mannveran?
Spurningar um hvað við viljum og þurfum verða oft
áleitnar. Listin fjallar oft um það eða minnir á önnur gildi
en hins óbilgjarna fjármálaheims. Stór listasöfn og söfn
náttúru og sögu eru í Chicago og vissulega má víða njóta
fegurðar og mikilfengleika byggingalistarinnar. Nú fyrir ári
var The Millennium Park eða Þúsaldargarður opnaður þar
sem listin er í fyrirrúmi ásamt náttúrunni og öll hönnun
miðast við það að fólk geti bæði notið og upplifað. Miklu
hefur verið til kostað og árangurinn góður, a.m.k. er varla
hægt annað en að finna tengsl við margt af því sem gefur
lífinu lit og verða snortinn af ýmsu þar. Garðurinn er á
svæði sem liggur meðfram vatninu annars vegar og hins
vegar meðfram Michigan Avenue sem er ein helsta versl-
unargatan. Á svæðinu sem garðurinn nær nú yfir var áður
stórt bílastæði og athafnasvæði járnbrauta. Núna er þetta
svæði miðað að því að bjóða eitthvað af því sem mannveran
augljóslega vill og þráir að hafa tengsl við. Meðal þess sem
hefur verið unnið með til að gera svæðið bæði notalegt og
spennandi er gróðurinn, vatnið, ljósið og listin og möguleik-
arnir á að að njóta samveru, listar eða nýrra sjónarhorna á
umhverfið.
Spurningin um byggingalist og/eða skúlptúr
Í Þúsaldargarðinum er útisvið fyrir tónleikahald er tekur
4.000–11.000 manns í sæti og er hannað af hinum heims-
fræga ameríska arkitekt Frank Gehry. Tilsýndar er bygg-
ingin eins og risastór stálskúlptúr og minnir þó nokkuð á
þær stórbyggingar eftir Gehry sem á síðustu árum hafa
verið aðdráttarafl fyrir ferðamenn, eins og t.d. Guggen-
heim-listasafnið í Bilbao á Spáni og Walt Disney-tónleika-
höllin í Los Angeles. Þarna eru einkennandi miklar sveiflur
í málmklæddum formum og eru þetta talsvert flóknar bygg-
ingar að sjá. Sagt er að Gehry hafi í fyrstu kynnt aðra og
einfaldari hugmynd fyrir borgaryfirvöldum í Chicago en
henni verið hafnað og niðurstaðan varð þessi mjög svo
flókna bygging.
Umhverfislistaverk sem vekja viðbrögð
Umhverfisverk eftir spænska listamanninn Jaume Plensa
vekur hvað mesta athygli í Þúsaldargarðinum. Það eru tveir
17 m háir turnar úr stáli og hlöðnum glersteini sitt hvorum
megin við grunna tjörn sem speglar þá. Niður eftir turn-
unum fossar vatn og á þeim gengur stöðugt sýning á video-
verki. Verkið er um 30 mínútna langt þar sem nærmyndir
af andlitum eru sýndar á gagnstæðum hliðum turnanna.
Andlitin sýna hægt og rólega ýmis svipbrigði sem við öll
könnumst við og svo á um 7 mínútna fresti setja þau stút á
munninn og út sprettur vatnsbuna sem fellur í boga útí
tjörnina. Andlitin verða nálæg og áhugaverð og það er
greinilegt að verk þetta vekur mikil viðbrögð og heillar
áhorfendur. Allt verður þetta seiðandi, nálægðin við mann-
veruna, vatnið og birtan og hægt er að dvelja þarna lang-
tímum saman og njóta og er ekki hægt að segja annað en
að þarna sé vel heppnað listaverk.
Skýjahliðið – að skoða heiminn í spegli
Í garðinum er margt fleira áhugavert og tilkomumikið.
Anish Kapoor frá Bretlandi hannaði stórt sporöskjulagað
form klætt háglansandi stáli (110 tonn) sem minnir á kvika-
silfursdropa. Það speglar umhverfið, hinar frægu útlínur
Chicagoskýjakljúfa, ský, bláan himin og einnig áhorfendur.
Einnig er hægt að ganga undir og skoða speglanir í stóru
rými íhvolfra spegla. Þetta er í samræmi við þá stefnu
margra seinni tíma myndlistarmanna að áhorfandinn sé
þátttakandi. Það sem er þó áhugaverðast við þennan skúlp-
túr er líklega hin nýju sjónarhorn á umhverfið í hinu fal-
lega formi þar sem himinninn leikur stórt hlutverk í sjón-
arspilinu. Kannski færir það sýn á himin á sifurfati.
Söfnin rík og stór
Eitt af stóru söfnunum í Chicago er mann- og náttúru-
fræðasafnið Field Museum of Natural History og má víst
segja að það sé eitt af mikilvægustu söfnunum á því sviði í
heiminum. Það geymir og kynnir í stórri glæsibyggingu
gríðarlegt safn muna sem segja sögu náttúru og menningar
ýmissa heimshluta. Þar eru líka unnin mikilvæg rannsókn-
arstörf og sérstök deild starfrækt sem vinnur að umhverf-
ismálum. Þarna er sett á oddinn mikilvægi sjálfbærrar þró-
unar og fjölbreytni náttúrunnar (geta áhugasamir skoðað
það betur á www.fieldmuseum.org ). Settar eru upp sýn-
ingar fyrir alla aldurshópa og lögð áhersla á að kynna mis-
munandi menningarsamfélög ýmissa svæða og tíma. Núna
var þar meðal annars sýning um daglegt líf og menningu
nokkurra samfélaga í Afríku.
The Art Institute of Chicago er líka eitt stór-safnið í
heiminum sem kynnir list víða að og frá um 5.000 ára tíma-
bili. Þar er sérstaklega gott úrval hinnar vestrænu listar
frá 20. öldinni. Finna má þar verk eftir marga þeirra fræg-
ustu sem eru kynntir á helstu söfnum vestrænna heims-
borga en einnig eru þar góð verk bandarískra listamanna
sem ekki eru eins víða kynntir.
Að horfa með innri sýn
Á The Art Institute var gott úrval verka eftir Joseph
Cornell (1903–1972). Hann er þekktur í listasögu 20. aldar
sem einn helsti brautryðjandi í súrrealískum samsetning-
armyndum. Hann setti saman í kassa klippimyndir og hluti
og skapaði þar sérstakan heim með ljóðrænu og frumleika
og það er einhver óræð fegurð sem tilheyrir þeim heimi.
Verk Cornells þarfnast engra orða en eru eins og heim-
spekilegar spurningar um tilveruna og þar blasir við mik-
ilvægi ýmissa gilda sem gefa lífinu innihald og hver getur
hugsað um fyrir sig andspænis þeim.
Leitin að litnum í tilverunni
– með viðkomu í Chicago
Jóhanna Bogadóttir myndlistarmaður var nýlega
í Chicago og fjallar hér um ýmislegt af því sem
vakti umhugsun um lífið og listina í stuttri dvöl.
The Field Museum of Natural History.
Verk eftir Joseph Cornel.
Pritzker Pavilion, utanhússtónleikahöll eftir Frank Gehry í The Millennium Park. Skýjahlið, Skúlptúr eftir Anish Kapoor í The Millennium Park.
Glerturn með vídeóverk í rennandi vatni, hluti af umhverfisverki
eftir Jaume Plensa í The Millennium Park.
Höfundur er myndlistarkona.